خروج بازیگران خارجی از اقتصاد ایران به دلیل حذف ارز‌های رانتی و فشارهای سیاسی

اقتصادآنلاین- فرشته رضایی؛ هلدینگ سعودی صافولا که در بازار خوراکی ایران سهمی بیش از ۵۰ درصد داشت، به‌‏طور ناگهانی سرمایه‌اش را از ایران خارج کرد و پس از آن نیز خبر‌هایی مبنی بر خروج شرکت اماراتی ماجد الفطیم، سرمایه‌گذار فروشگاه‌های زنجیره‌ای هایپر استار، و همچنین خروج شرکت سرمایه‌گذاری اروپایی IIIC از فروشگاه خرید اینترنتی دیجی کالا که ۳۳ درصد سهام این فروشگاه را در اختیار داشت منتشر شد. در این خصوص فرشید فرزانگان، رئیس اتاق بازرگانی ایران و امارات، بدون نام بردن از فروشگاه‌های زنجیره‌ای هایپر استار که سرمایه‌گذار اماراتی دارد، در شبکه اجتماعی ایکس، نوشته بود: «آیا این شرکت‌ها خبر‌هایی دارند که ما نداریم؟ فضای سیاسی و اقتصادی نامعلوم، صعود نرخ ارز و کاهش قدرت خرید مردم تا چه حد در این تصمیم‌گیری موثر بوده است؟»

حذف ارز‌های رانتی موثر بوده است/ فشار سیاسی است

برخی از گمانه زنی‌ها گران شدن قیمت روغن نباتی را به خروج صافولا نسبت می‌دهند که در روز‌های اخیر بر اساس قیمت مصوب کارگروه تنظیم بازار ۱۱۴ نوع روغن نباتی برای مصارف خانگی و قنادی با ۱۵ و ۲۱ درصد افزایش قیمت مواجه شدند. اما تورم و افزایش قیمت همواره در ایران وجود داشته است و سالانه بسیاری از مواد غذایی در ایران قیمت صعودی پیدا می‌کنند. 
اگر چه در تحلیل‌ها، تشدید تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های بین‌المللی، تورم بالا، نبود شفافیت و قوانین حمایتی برای سرمایه‌گذاران خارجی مطرح است، اما این گزینه‌ها همواره روی میز بخش اقتصادی ایران بوده‌اند و چیز جدیدی نیست. هر چند برخی از کارشناسان آن را به حضور دوباره ترامپ به عنوان رییس جمهوری آمریکا و تشدید ناامنی سرمایه‌گذاری مرتبط می‌دانند.

عطا بهرامی کارشناس اقتصادی در این زمینه به اقتصادآنلاین گفت: خروج بازیگران خارجی از اقتصاد کشور دو عامل می‌تواند داشته باشد. در صنایع بهشهر ممکن است به خاطر حذف ارز‌های رانتی باشد. چون برای آنان حاشیه سود بالا و بی‌جهت می‌ساخت و اکنون که این حاشیه سود دیگر نیست ممکن است این شرکت‌ها تمایل داشته باشند که بروند. این ممکن است در مورد صافولا صدق کند، اما در مورد بعضی دیگر شرکت‌ها مثل هایپر استار و سرمایه‌گذار دیجی کالا و ... فعلاً تحلیل دقیقی نمی‌توان ارایه داد. یا مشکل از خود کسب و کار است و سرمایه‌گذار به دلایل مختلف ترجیح داده است که نباشد و چیز عادی در دنیا است یا امکان دارد جنبه اقتصاد سیاسی داشته باشد.
وی افزود: به نظرم این احتمال کمرنگ نیست، زیرا در موقع مذاکرات غربی‌ها معمولاً شروع می‌کنند به فشار‌های مختلف و برعکس ما که با اعتمادسازی شروع می‌کنیم آن‌ها با فشار‌های مختلف شروع می‌کنند تا در مذاکره بتوانند وضعیت بهتری داشته باشند. چون مثلاً دیجی کالا در ایران نسبتا سودش خوب بوده و کسب و کار موفقی داشته و شاید خروجش خیلی منطقی نباشد. چون ما هنوز از بازار خرید‌های اینترنتی هنوز سیگنال منفی ندیدیم و صنایع این بخش در حال رشد هستند. چه بسا ایرانی‌ها برعکس خیلی از اروپایی‌ها حضور چشمگیری در بازار خرید اینترنتی دارند. به نظرم در مورد خروج این سرمایه‌گذار بخش اقتصاد سیاسی پررنگ‌تر باشد.

باید تکلیف خود را با دنیا مشخص کنیم/ دچار بی‌عملی در بعد کلان سیاسی هستیم

این کارشناس اقتصادی افزود: به طور کلی خروج سرمایه‌ها و سرمایه‌گذاران خارجی از ایران خبر خوبی نیست و تاثیر منفی بر بازار و کسب و کار می‌گذارد. البته ما می‌توانیم از فرصت‌های دنیای جدید استفاده کنیم. الان در دنیا وضعیت به گونه‌ای است که دیگر نمی‌شود وسط بازی کرد و باید آدم تکلیف خود را روشن کند. الان سعودی‌ها با اینکه در حال مذاکره یا کار با روسیه و چین بودند ولی در نهایت با آمریکا کار می‌کنند. کشور عربی که چند هزار میلیارد دلار دارایی‌اش در غرب است نمی‌تواند ریسک کند و اگر بخواهد از این بلوک (اروپا) خارج شود باید از سرمایه قبلی خود صرف نظر کند. چون غربی‌ها به کسی پول پس نمی‌دهند. 
عطا بهرامی اضافه کرد: ایران می‌تواند با چین گفت‌وگوی راهبردی کلان انجام دهد. سرمایه چینی را وارد کند چراکه این کشور تنها در سال گذشته ۱۰۰۰ میلیارد دلار مازاد سرمایه داشته است که رکوردی تاریخی برای آن‌ها بود. البته هزار میلیارد دلار به شکل دلار به کارشان نمی‌آید و لذا باید آن را به دسترسی‌پذیری واقعی تبدیل کنند. یعنی با این سرمایه، نفوذ ژئوپلوتیک بخرند و دارایی واقعی تملک کنند. از این جهت چینی‌ها هم سرمایه آن را دارند و هم انگیزه دارند که کار کنند. بنابراین به نظر من باید با بلوک‌های راهبردی مثل چین کار کنیم. حتی اگر ایران بخواهد با غرب هم کار کند باید از جهت کلان مسائل خود را حل کند. چون سرمایه‌گذاران هم حق انتخاب دارند و قطعا مناطق و کشور‌های ممنوعه یا مورد تحریم را انتخاب نمی‌کنند.

وی ادامه داد: در ایران هم تا ما بعد کلان و ژئوپلیتیک خود را ارتقا ندهیم، نمی‌توانیم سرمایه‌های کلان را جذب کنیم. مگه سرمایه‌های پراکنده و خرد مثل سرمایه افغانستان در ایران که بیشترین سرمایه‌گذار بودند، اما اینها پراکنده است و جنبه کامل سرمایه‌گذاری خارجی را ندارد. در سرمایه‌گذار خارجی باید هم پول باشد، هم فناوری و هم مدیریت؛ این سه عنصر پایه‌اش است. از این نظر وقتی ما در بعد کلان دچار بی‌عملی هستیم و تصمیم نمی‌گیریم در پایین دست هم طبیعتاً نباید انتظاری داشته باشیم. باید مشخص کنیم با بریکس و قدرت چین چه نسبتی داریم؟ با آمریکا در نظام چند قطبی نسبت‌مان چیست؟ وقتی تعیین تکلیف نمی‌کنیم و منتظریم ببینیم حالا چه پیش می‌آید، خب از آنجا که جذب سرمایه‌گذاری یک گزینش و دید کلان می‌خواهد بنابراین همینطور بدون برنامه‌ریزی کسی سرمایه‌اش را خرج نمی‌کند. این اتفاقات خیلی غافلگیر کننده نیست. به نظر من وجه ژئوپلوتیک خروج سرمایه خیلی پررنگ‌تر از وجه احتمالی جابه‌جایی سرمایه‌گذار و ... باشد.

عطا بهرامی در مورد گرانی روغن در روز‌های اخیر و پس از خروج صافولا تصریح کرد: نمی‌شود بطور کلی در این زمینه قضاوت کرد. چون گرانی روغن می‌تواند ناشی از تورم باشد. ما در پنج شش سال اخیر با تورم ۴۵ تا ۵۰ درصدی مواجه بودیم و سرمایه‌گذار چه باشد و چه نباشد تورم کار خودش را می‌کند. حتی ارز ترجیحی هم تاثیری در بهبود تورم در بازار نداشته و فقط حاشیه سود بیخود برای کسانی که دسترسی داشتند ایجاد می‌کرد. اما در مجموع اگر ما پایه‌های اقتصادی را درست پیش ببریم بهتر نتیجه می‌گیریم. البته در دولت جدید تصمیمات اقتصادی خوبی گرفته شد، اما با این حال ما همچنان شاهد خروج سرمایه از ایران خواهیم بود. دست کم سرمایه‌گذارانی که در ائتلاف غربی و عربی تعریف می‌شوند خروج سرمایه خواهند داشت. به نظرم اگر دولت از سیاست‌های درست اقتصادی عقب نشینی نکند و جلو برود، خروج سرمایه‌ها در بازار چندان تاثیرگذار نیست، چون بازار ما انقدر به سرمایه خارجی متکی نبوده است. به نظرم دولت همین روندی را که در پیش گرفته تداوم دهد و ارز را تک نرخی کند و جلوی خیلی از رانت‌ها را بگیرد وضعیت ثبات بهتری خواهیم داشت و نتایج خوبی از آن می‌گیریم.