چالش‌های جذب سرمایه در استارتاپ‌های ایرانی؛ از تحریم‌ تا عدم اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی

به گزارش اقتصادآنلاین، مهرین نظری: یکی از بزرگ‌ترین موانعی که استارتاپ‌های ایرانی با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، تحریم‌های اقتصادی است. این تحریم‌ها علاوه بر محدودیت در دسترسی به سرمایه‌های خارجی، تعامل با بازار‌های جهانی را نیز دشوار کرده است. برای مثال، بسیاری از استارتاپ‌های فناوری‌محور که نیاز به زیرساخت‌ها و خدمات بین‌المللی دارند، به‌دلیل محدودیت‌ها در استفاده از خدماتی نظیر AWS (آمازون وب سرویس) یا پلتفرم‌های مالی بین‌المللی نظیر PayPal، توان رقابتی خود را از دست می‌دهند.

مطالعات نشان می‌دهد که حجم سرمایه‌گذاری خارجی در استارتاپ‌های ایرانی به‌دلیل تحریم‌ها طی دهه گذشته به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است. به‌عنوان مثال، در سال ۱۴۰۰ تنها ۵ درصد از سرمایه‌گذاری‌های استارتاپی از منابع خارجی تأمین شد که این رقم در مقایسه با کشور‌های همسایه بسیار ناچیز است.

 سرمایه‌گذاران داخلی بی‌اعتماد!

در کنار تحریم‌ها، سرمایه‌گذاران داخلی نیز به‌دلیل ریسک بالای سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها، تمایل چندانی به حمایت مالی نشان نمی‌دهند. نبود شفافیت مالی، ضعف در ارائه برنامه‌های کسب‌وکار و تجربه‌های ناموفق قبلی از جمله دلایل اصلی این بی‌اعتمادی است.

برای مثال، پرونده استارتاپ بامیلو نمونه‌ای از عدم توانایی در جذب سرمایه داخلی بود. بامیلو که در سال ۱۳۹۲ به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پلتفرم‌های تجارت الکترونیک در ایران شروع به کار کرد، به دلیل مشکلات مالی و عدم توانایی در رقابت با رقیبانی، چون دیجی‌کالا، نهایتاً در سال ۱۳۹۸ فعالیت خود را متوقف کرد.

دولت چه نقشی دارد؟

دولت‌ها می‌توانند با ارائه مشوق‌ها و ایجاد بستر‌های قانونی مناسب، نقش مؤثری در جذب سرمایه برای استارتاپ‌ها ایفا کنند. در ایران، صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه (VC) و برنامه‌هایی مانند طرح نوآفرین به‌عنوان ابزار‌هایی برای حمایت از استارتاپ‌ها معرفی شده‌اند. اما بسیاری از فعالان این حوزه معتقدند که حمایت‌های دولتی هنوز کافی نیست و نیاز به سیاست‌گذاری‌های شفاف‌تر و گسترده‌تری دارد.

یکی از چالش‌های اساسی، پیچیدگی‌های اداری و بروکراسی سنگین است که روند جذب سرمایه را کند می‌کند. به‌عنوان مثال، برای دریافت تسهیلات از صندوق‌های حمایتی، استارتاپ‌ها باید از مراحل طولانی و پیچیده‌ای عبور کنند که گاهی باعث از بین رفتن انگیزه آنها می‌شود.

در استارتاپ‌های ایرانی چه خبر است؟

براساس گزارش سالانه مرکز تحقیقات فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران، در سال ۱۴۰۱ حدود ۷۰ درصد از استارتاپ‌ها در مرحله پیش‌رشد باقی مانده‌اند و نتوانسته‌اند به مراحل بالاتر رشد دست یابند. این گزارش همچنین نشان می‌دهد که ۶۰ درصد از استارتاپ‌ها به‌دلیل کمبود منابع مالی مجبور به توقف فعالیت شده‌اند.

در مقایسه با کشور‌های منطقه، ایران در جذب سرمایه‌گذاری خطرپذیر (Venture Capital) جایگاه پایینی دارد. برای مثال، در حالی که ترکیه در سال ۲۰۲۱ بیش از ۱.۵ میلیارد دلار سرمایه خطرپذیر جذب کرد، این رقم در ایران کمتر از ۵۰ میلیون دلار بود.
در این بین دیجی‌کالا، یکی از موفق‌ترین نمونه‌ها در جذب سرمایه داخلی و خارجی است. این شرکت توانست در سال ۱۳۹۷ حدود ۱۰۰ میلیون دلار سرمایه از شرکت‌های بین‌المللی جذب کند.
در مقابل تاکسی‌یاب، که در سال‌های اولیه فعالیت‌شان رقیب جدی اسنپ محسوب می‌شدند، به دلیل مشکلات مالی و عدم توانایی در جذب سرمایه، نتوانستند به فعالیت خود ادامه دهند.

شرایط چطور بهتر می‌شود؟

ایجاد شفافیت مالی: استارتاپ‌ها باید با ارائه گزارش‌های مالی شفاف و دقیق، اعتماد سرمایه‌گذاران را جلب کنند.

توسعه صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه: افزایش تعداد و حجم صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر می‌تواند به جذب سرمایه بیشتر کمک کند.

کاهش بروکراسی: ساده‌سازی قوانین و کاهش موانع اداری می‌تواند روند جذب سرمایه را تسریع کند.

آموزش کارآفرینان: ارائه آموزش‌های لازم در زمینه مدیریت مالی و ارائه برنامه‌های کسب‌وکار می‌تواند شانس جذب سرمایه را افزایش دهد.

چالش‌های جذب سرمایه در استارتاپ‌های ایرانی ریشه‌های عمیقی در مسائل اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دارد. اما با اتخاذ سیاست‌های مناسب و تلاش برای رفع موانع موجود، می‌توان این اکوسیستم را تقویت کرد و به رشد و شکوفایی بیشتر استارتاپ‌ها کمک کرد. آینده استارتاپ‌های ایرانی نیازمند حمایت‌های جدی و سرمایه‌گذاری‌های هدفمند است تا بتواند سهم بیشتری از اقتصاد دیجیتال جهانی را به خود اختصاص دهد.