پوتین در پکن؛ تعمیق محتاطانه اتحاد شرکای راهبردی

اقتصاد آنلاین - محمد بیات؛ در حالی که ارتش روسیه در حال در هم کوبیدن مواضع اوکراین در خارکیف است، ولادیمیر پوتین روز پنج شنبه راهی چین شد. پس از بحران اوکراین و وضع رژیم تحریمی واشنگتن- بروکسل علیه اقتصاد روسیه، دیگر روابط میان مسکو- پکن از جایگاه «برابر» دنبال نمی‌شود. به عبارت دیگر پوتین برای زنده ماندن اقتصاد کشورش چاره‌ای جز کمک گرفتن از شی جین پینگ ندارد. با این حال مسکو- پکن با تعریف روابط «عمیق استراتژیک» و «دشمن مشترک» انگیزه زیادی برای همکاری و سرعت بخشیدن به روند تغییر نظم جهانی دارند. در نگاه رهبران روسی- چینی، هژمونی آمریکا از بین رفته و نظم بین المللی مستعد ظهور ساختاری «تک قطبی» است. واقعیت آن است که در میدان اوکراین چینی‌ها علاقه‌مندند روسیه پیروز شود اما با قرار گرفتن در قامت میانجی قصد دارند تا از حساسیت‌های آمریکا و اتحادیه اروپا بکاهند. شاید به همین دلیل پوتین پیش از آغاز حمله گسترد در فصل تابستان قصد دارد تا از تداوم حمایت مالی- نظامی شرکای چینی اطمینان حاصل کند. سوال کلیدی این یادداشت آن است که چین تا امکان توسعه روابط با مسکو در زیر سایه تحریم‌ها آمریکا و اتحادیه اروپا را دارد؟

پس از انتخاب سوم؛ سفر پوتین به سرزمین اژدها

نقطه تاریک روابط مسکو- پکن کاهش صادرات طرف چینی به روسیه در ماه‌های اخیر است. دولت بایدن صراحتا به دولت‌های همپیمان کرملین هشدار داده است که اگر همچنان به کمک نظامی یا دور زدن تحریم‌های روسیه کمک کنند با مجازات سختی روبه‌رو خواهند شد. به عقیده جان ای. هربست مدیر ارشد مرکز اوراسیا شورای آتلانتیک یکی از دلایل غیبت رئیس گازپروم در سفر پوتین به پکن، تلاش برای عدم برانگیختن حساسیت‌های غرب بود. علاوه بر این سفر رئیس جمهور چین به پاریس سبب تشدید این روند شده است. البته برخی کارشناسان معتقدند دیدار شی با مکرون نگاهی معطوف به بحران اوکراین داشته و اروپایی‌ها علاقه‌مندند تا با استفاده از کارت چینی‌ها، روس‌ها را از مناطق اشغالی عقب رانده و به توافق صلح دست یابند. پیش از این پکن با ارائه طرحی دوازده ماده‌ای از تمایل خود برای میانجی‌گری میان روسیه، آمریکا و اوکراین خبر داد اما کشورهای حوزه یوروآتلانتیک به دلیل عدم اشاره مستقیم طرف چینی به حفظ تمامیت ارضی اوکراین آن را رد کردند.

شی در پاریس و امیدواری اروپا برای نقش آفرینی چین در روند پایان بحران اوکراین

طی دو سال اخیر چین بزرگ‌ترین مشتری نفت‌وگاز روسیه بوده و طرفین سعی کردند تا با استفاده از طلا، روبل یا یوآن تحریم‌های آمریکا را دور بزنند. چین برای در امان ماندن از تحریم‌های اتحادیه اروپا و تحریم‌های ثانویه آمریکا روابط اقتصادی با روسیه را از موسسات مالی بزرگ به بانک‌های کوچکتر منتقل کرده است. تنها در سال ۲۰۲۳ حجم روابط اقتصادی میان دو کشور از مرز ۲۳۰ میلیارد دلار عبور کرده و چین تبدیل به شریان حیات روسیه در بحران اوکراین شده است. در همین سال میزان صادرات روزانه نفت روسیه به مقصد چین از پادشاهی عربی سعودی عبور می‌کند. این در حالی است که ناوگان دریایی روسیه نیز به مانند ایران با استفاده از «کشتی‌های پنهان» و شبکه واسطه محموله‌های خود را به سواحل چین می‌رساند. در چنین شرایطی با شکل گیری وابستگی متقابل غیرمتوازن میان مسکو- پکن سبب شده است تا غربی‌ها برای تحمیل شروط خود به روسیه از کانال چین حساب ویژه‌ای باز کنند.

گروهی دیگر از کارشناسان اما با فرارفتن از مسائل نظامی- اقتصادی، اثرگذای پوتین بر نشست سوئیس را یکی از اهداف اصلی سفر وی به چین می‌دانند. ظاهرا در این نشست که قرار است به بحران اوکراین بپردازد قریب به ۵۰ کشور حضور دارند و از ۱۶۰ کشور نیز دعوت به عمل آمده است. نکته جالب توجه آن است که به مانند نشست جده، از روسیه به عنوان یکی از طرفین منازعه دعوت نشده است. ولادیمیر علاقه‌مند است رهبر عالی چین در این نشست حضور پیدا نکرده یا حداقل با طرح غربی‌ها همراهی نکند. حرکت ماشین جنگی روسیه به سمت شمال شرق اوکراین موجب تشدید روند ارسال کمک‌های نظامی به اوکراین شده است. در چنین شرایطی بسیاری از کارشناسان حوزه امنیت بین الملل معتقدند مسکو- کیف پرده آخر از نمایش جنگ را اجرا و ممکن است پس از پایان فصل گرما امکان آغاز گفتگوهای سیاسی و حرکت به سمت صلح پایدار افزایش پیدا کند.

آیا آمریکا نقش میانجی‌گرایانه پکن را خواهد پذیرفت؟

قریب به چهل‌وپنج سال پیش رهبران چین یعنی دنگ شیائوپینگ- جئو ئن لای تصمیم گرفتند تا با فاصله گرفتن از اتحاد جماهیر شوروی، به سمت همکاری اقتصادی با بلوک غرب و آمریکا حرکت کنند. در آن دوران ساکنان کاخ سفید نیز امیدوار بودند تا از طریق کمک اقتصادی به چین زمینه تضعیف «اقتدارگرایی» و رشد «نهادهای دموکراتیک» را در این قدرت شرقی تسهیل نمایند اما تجربه تاریخی نشان داد که چین با حفظ ساختار حزب کمونیست موفق شد تا تبدیل به دومین اقتصاد بزرگ جهان گردد. با این حال پکن برای رسیدن به غرب و همچنین پر کردن شکاف تکنولوژیک راه طولانی در پیش دارد. چنین وضعیتی سبب می‌شود تا چینی‌ها برای گسترش روابط با اقتصاد ۲ تریلیون دلاری انرژی پایه (روسیه) و حفظ روابط تجای با اقتصادی ۲۵ تریلیون دلاری (آمریکا) با احتیاط بیشتری رفتار کرده و وارد مرحله برخورد مستقیم نشوند. این سیاست حتی زمانی که بایدن از وضع تعرفه‌های گمرکی بر کالاهای چینی مانند ماشین‌های برقی خبر می‌دهد نیز تغییر نمی‌کند.