خسارت ۱ دهه توقف ذخیره‌سازی گاز در ایران

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از تسنیم، وقتی میان فعالان اقتصادی از دهۀ ۱۳۹۰ شمسی سخن به میان می‌آید، تصویر یک دهه «عقب‌ماندگی»، «تعطیل نسبی مسائل اقتصادی» و «انباشت چالش‌های اقتصادی» در ذهن‌هایشان نقش می‌بندد و زمانی که می‌خواهند در موردش صحبت کنند، هر یک از زاویه‌ای آسیب‌های این دهه را برمی‌شمرند؛ از وضعیت نامناسب شاخص‌های کلان اقتصاد تا رکود در کسب‌وکارهای خرد و کلان.

سرمایه‌گذاری در بخش انرژی یکی از حوزه‌های تقریباً تعطیل در دهه ۹۰ بوده است که شامل زیربخش‌های مختلف از جمله حوزه ذخیره‌سازی گاز می‌شود.

ذخیره‌سازی گاز طبیعی به‌معنای در دسترس قرار دادن ذخایر گاز در نزدیکی مبادی مصرف، به‌طوری که در زمان‌هایی که نیاز به گاز کمتر است آن‌ها را ذخیره کنیم و در زمان نیاز بیشتر به مصرف گاز، آنها را به شبکه مصرف تزریق کنیم، یک راهبرد جهانی و تست‌شده به‌منظور پایدارسازی تأمین انرژی مصرفی به‌ویژه در فصول سرد سال است.

بیش از ۴۰۰ میدان ذخیره‌سازی در آمریکا و حتی مناطق گرمسیر آن وجود دارد و نخستین میدان ذخیره گاز نیز بیش از ۱۰۰ سال پیش در کانادا احداث شده است. موضوع ذخیره‌سازی برای کشورهای اروپایی که عمدتاً واردکننده گاز طبیعی هستند، اهمیتی مضاعف دارد و برخی کشورها نظیر روسیه نیز با تکیه بر میدان‌های ذخیره‌سازی متعدد و با اطمینان خاطر از تأمین نیازهای داخلی، حجم بسیاری از گاز تولیدی خود را به درآمدزایی از طریق صادرات اختصاص می‌دهند.

در ایران نیز با توجه به جغرافیای گسترده و دور بودن اغلب مراکز جمعیتی مهم از نقاط تولید گاز از یک سو و پرمصرف بودن کشور در بخش گاز (چهارمین کشور مصرف‌کننده گاز جهان) از سوی دیگر، استفاده از طرح‌های ذخیره‌سازی گاز در نزدیکی مراکز جمعیتی به‌ویژه در مرکز و شمال کشور، یک راهبرد استراتژیک در راستای پایداری شبکه گاز کشور در فصول سرد گاز محسوب می‌شود.

اگرچه آغاز مطالعات ذخیره‌سازی گاز طبیعی در ایران به ۴ دهه قبل بازمی‌گردد، اما تا دولت دهم، عملیات اجرایی در زمینه توسعه ذخیره‌سازی گاز مغفول مانده بود. تا پیش از سال ۸۶، مباحث ذخیره‌سازی به‌شکلی محدود دنبال می‌شد، اما پس از سرمای شدید آن سال که به رخ‌دادن حوادث ناگوار در شمال کشور منجر شد، تصمیم‌گیران دریافتند که برخورداری از ذخایر عظیم گازی به‌تنهایی نمی‌تواند تضمین‌کننده همیشگی امنیت انرژی باشد. از آن تاریخ، ذخیره‌سازی با هدف پایدارسازی امنیت انرژی کشور و جلوگیری از وقوع مشکلات احتمالی به‌طور جدی در دستور کار قرار گرفت.

در فاصله سالهای ۸۶ تا ۹۲، دو طرح مهم ذخیره‌سازی در کشور شامل میدان شوریجه (شمال شرق کشور) و میدان سراجه (مرکز کشور) اجرایی شد تا با ذخیره‌سازی گاز در ۸ماهه گرم سال، در دوران اوج نیاز مصرف در ۴ماهه سرد سال، بتوانیم از این میادین برداشت کنیم.

اما در دولت‌های یازدهم و دوازدهم، با از اولویت خارج‌شدن طرح‌های ذخیره‌سازی گاز، هم توسعه میادین شوریجه و سراجه برای رسیدن به اهداف پیش‌بینی‌شده در حجم ذخیره‌سازی و هم اجرایی شدن طرح‌های مطالعاتی متعدد در این زمینه، با وقفه همراه شد، ابتدا طرح‌های ذخیره‌سازی برای جذب سرمایه‌گذار خارجی معرفی شد و در ادامه با انحلال شرکت ذخیره‌سازی گاز طبیعی و ادغام مسئولیت‌های آن در شرکت مهندسی و توسعه گاز، شاهد ضربه مهلک به روند اجرایی طرح‌های ذخیره‌سازی گاز در کشور بودیم.

اگر طرح‌های ذخیره‌سازی گاز در دولت‌های یازدهم و دوازدهم (از سال ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰) از اولویت خارج نمی‌شد و شاهد وقفه چندساله در این زمینه نبودیم، امروز بخشی از ناترازی گاز کشور با بهره‌برداری از این طرح‌های ذخیره‌سازی، قابل جبران بود.

حدود یک دهه توقف طرح‌های ذخیره‌سازی گاز و از اولویت خارج‌شدن این رویکرد مهم، موجب شد امروز نیز همچنان ایران به‌عنوان دومین دارنده ذخایر گازی جهان، در ابتدای راه توسعه ذخیره‌سازی گاز طبیعی باشد.

درحالی که بسیاری از کشورها بیش از ۱۰درصد مصارف سالانه خود، ظرفیت ذخیره‌سازی گاز ایجاد کرده‌اند، اکنون ظرفیت ذخیره‌سازی گاز در کشور در حدود ۳ میلیارد مترمکعب است، یعنی حدود ۱.۴ درصد از کل مصرف گاز سالانه ایران را می‌توان از محل ذخیره‌سازی تأمین کرد.

به‌صورت متوسط ظرفیت ذخیره‌ســازی گاز طبیعی در دنیا ۱۱ درصد از کل مصرف گاز اســت. این نسبت در کشــورهای اروپایی به‌صورت متوسط ۲۳ درصد است.

در دولت سیزدهم بار دیگر طرح‌های ذخیره‌سازی گاز طبیعی در اولویت قرار گرفت و دولت به جبران عقب‌ماندگی‌های توسعه‌ای در این زمینه ورود کرد.

با آغاز به کار دولت سیزدهم اجرای ۷ طرح مغفول واقع‌شده ذخیره‌سازی گاز طبیعی در یک برنامه ۵ساله منتهی به سال ۱۴۰۵ با هدف ایجاد ظرفیت برداشت ۱۱۴ میلیون مترمکعب در روز در فصول سرد سال در اولویت‌های اجرایی شرکت ملی گاز ایران قرار گرفت و مقرر شده است تا پایان سال ۱۴۰۳ شاهد بهره‌برداری از فاز دوم توسعه میدان سراجه و تا پایان سال ۱۴۰۴ شاهد بهره‌برداری از فاز دوم میدان شوریجه باشیم.

وقفه چندساله در اجرا و توسعه طرح‌های ذخیره‌سازی به‌علت تصمیمات غلط اتخاذشده در این زمینه، به تشدید ناترازی گاز کشور انجامیده است، اما با اولویت دوباره به طرح‌های ذخیره‌سازی گاز، پیش‌بینی می‌شود تا پنج سال آینده، حدود ۲۵ درصد گاز کشور از محل ذخیره‌سازی تأمین شود.