زمستان سخت خاموشی‌ها / اصلاح نظام انرژی به جای خاموشی یا مازوت‌سوزی

اقتصادآنلاین- فرشته رضایی؛ برخی از فعالان و کنشگران اجتماعی و رسانه‌ای معتقدند دولت باید با پذیرش آثار اجتماعی این تصمیم، مازوت سوزی را قطع و اقدام به خاموشی زمان بندی شده برای مصارف خانگی و صنعتی کند و برخی دیگر معتقدند دولت توان و تاب آثار اجتماعی ناشی از این تصمیم را نخواهد داشت و مازوت سوزی نیروگاه‌ها که به علت کمبود گاز انجام می‌شود، دوباره فعال‌تر خواهد شد.
حال خبرگزاری‌های رسمی منتشر کرده‌اند که با توجه به کمبود سوخت برای تولید برق نیروگاه‌ها در کشور و اطلاعیه شورای اطلاع رسانی دولت مبنی بر اعمال خاموشی منظم بجای مازوت سوزی و آلودگی هوا، از امروز شاهد خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده خواهیم بود.

جایگزینی خاموشی برای سلامتی

ایسنا، خبر داد: «با توجه به اهمیت تامین برق در کشور و ناترازی موجود در حوزه تامین سوخت نیروگاه‌ها و دستور رئیس جمهور مبنی بر جلوگیری از مازوت سوزی احتمالا از روز آینده شاهد انتشار برنامه منظم خاموشی خانگی در سراسر کشور خواهیم بود. این برنامه بین ساعت ۹ صبح تا ۱۷ عصر خواهد بود و توزیع خاموشی‌ها به صورت برنامه‌ریزی شده و منظم صورت می‌گیرد.»
سخنگوی دولت هم چهار روز پیش در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: شرط عدالت نیست برای تولید برق، بخشی از جامعه با جان خود هزینه آن را پرداخت کند. از همین رو به دستور رئیس جمهور مازوت سوزی در سه نیروگاه اراک، کرج و اصفهان که شرایط ویژه ای دارند، متوقف می‌شود. می‌توان برای مدت محدودی، «خاموشی منظم» را جایگزین «تولید سم» برای عموم شهروندان کرد. با این اظهار نظر می‌توان گفت تمایل دولت بیشتر به خاموشی است تا مازوت سوزی اما باید دید آثار اجتماعی آن تا چه حد است؟ و دولت در ابتدای کار چقدر تاب مقاومت در برابر آن را خواهد داشت؟
روزهای گذشته نیز محمدجعفر قائم پناه، معاون اجرایی رییس جمهور نیز اعلام کرده بود: «کمبود برق، انرژی و گاز داریم. برای این‌که به بخش‌هایی از جامعه آسیب وارد نشود، ناچاریم سوخت مازوت را در این نیروگاه‌ها متوقف کنیم. در دولت مقرر شده وزارت نیرو ساعت‌هایی را در طول سال تنظیم کند مدتی که نیاز است خاموشی اعلام کند. از همه مردم به خاطر این مساله عذرخواهی می‌کنم. واقعا چاره‌ای نداریم.»
قائم پناه اضافه کرده بود: «ما راضی نیستیم این سم در شهرهایی مثل اصفهان، کرج، اراک و شهرهای دیگر تولید شود و ترجیح دادیم خاموشی مختصری به طور منظم و با اطلاع قبلی در طول شبانه روز اتفاق بیافتد. امیدواریم با برنامه‌ریزی‌های دولت وفاق ملی سال دیگر تولید برق و گاز اصلاح شود.»

نگاهی به آمارهای گازی ایران

بر اساس آخرین آمار شرکت گاز ایران این شرکت دارای ۲۱ پالایشگاه با ظرفیت روزانه یک میلیارد و ۷۵ میلیون مترمکعب، ۴۰ هزار و ۶۸۰ کلیومتر خطوط انتقال گاز طبیعی، ۳ میلیارد و ۴۰۰ میلیون مترمکعب ظرفیت ذخیره‌سازی در سال، توان بازگردانی حداکثر ۳۰ میلیون مترمکعب روزانه گاز ذخیره‌شده، ۹۲ ایستگاه تقویت فشار و ۳۳۸ توربوکمپرسور و ۴۵۳ هزار کیلومتر شبکه گاز شهری و روستایی است، اما متأسفانه صادرات کشور بسیار کم و در حدود سالانه ۲۰ میلیارد مترمکعب است.
گاز طبیعی افزون بر اینکه بیش از ۷۵ درصد سبد انرژی در داخل را تشکیل می‌دهد، به‌عنوان خوراک در برخی صنایع، مانند صنعت پتروشیمی، برای تولید اوره و آمونیاک و همچنین تولید محصولات پلیمری مورد استفاده قرار می‌گیرد. کاربرد دوگانه گاز طبیعی به‌عنوان سوخت و خوراک صنایع، نقش محوری گاز در صنعت را برجسته‌تر می‌سازد. همچنین ۹۵ درصد جمعیت کشور در بخش شهری و روستایی به شبکه گاز دسترسی دارند. شتاب گازرسانی در کشور هم‌زمان با توسعه پارس جنوبی در دهه ۸۰ آغاز شد. افزون ‌بر بخش خانگی اغلب صنایع و نیروگاه‌ها نیز گازرسانی شده‌اند و گاز مهم‌ترین سوخت کشور به ‌شمار می‌رود.
بر اساس آمارها ۷۵ درصد گاز مصرفی در کشور از پارس جنوبی تأمین می‌شود و این آمار نشان‌دهنده اهمیت این میدان در تأمین امنیت انرژی به‌ویژه در فصل زمستان است؛ درواقع میدان مشترک پارس جنوبی که در بستر خلیج فارس و مرز مشترک ایران و قطر قرار دارد، بزرگ‌ترین میدان گازی جهان است. مجموع ذخایر گازی این میدان ۳۹ تریلیون مترمکعب و ذخایر میعانات گازی آن نیز ۵۶ میلیارد بشکه است. از این میزان سهم ایران در بخش گاز آن ۱۴ تریلیون مترمکعب و در میعانات گازی ۱۸ میلیارد بشکه برآورد می‌شود که معادل ۸ درصد از کل گاز جهان است. 
طبق بولتن آماری سازمان اوپک، خالص صادرات گاز ایران در سال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ میلادی به‌ترتیب حدود ۱۸.۴۳ و ۱۸.۷۹ میلیارد مترمکعب بوده و نسبت به سال ۲۰۲۰، بیش از ۶۰ درصد رشد داشته است.

آمارها نشان می‌دهد ایران دارنده ۱۸ درصد از میادین گازی جهان و سومین تولیدکننده گاز جهان است اما به دلیل سیاست‌های نادرست قیمت‌گذاری گاز در ایران و مصرف زیاد آن در کشور، نسبت به حجم تولید خود، صادرات بسیار کمی دارد. حدود ۱۷‌ درصد از ذخایر گازی دنیا در ایران است، اما سهم ما از تجارت گاز دنیا حدود ۱.۵ درصد است، در حالی که طبق برنامه‌ریزی انجام شده در دهه ۸۰، قرار بود تا پایان افق ۱۴۰۴ به سهم ۸ تا ۱۰‌ درصدی در تجارت گاز دنیا برسیم.
بیشترین معضل در بخش گاز، قیمت‌گذاری اشتباه و ارزان توسط دولت است. این امر باعث شده مصرف ایران به قدری زیاد شود که دچار کمبود گاز و مجبور به قطع گاز صنایع و نیروگاه‌ها و برق خانه‌ها شویم. موضوع تحریم‌ها و سرمایه‌گذاری یکی دیگر از مشکلات این صنعت است و کارشناسان حوزه نفت و گاز معتقدند ایران نیاز به تکنولوژِ‌های روز دنیا برای استخراج بهینه‌تر گاز و همچنین ذخیره‌سازی گاز طبیعی را دارد. از سوی دیگر علاوه بر مصرف بالا به دلیل قیمت پایین گاز، بهره‌وری استفاده از آن در نیروگاه‌ها نیز کم است. بر اساس آماری که ماه جاری روزنامه هم میهن داده است «از ۱۴۰ میلیارد دلار انرژی مصرف‌شده در داخل کشور، حدود ۵۲ میلیارد دلار آن هدر رفت انرژی صورت گرفته است یعنی ۳۷ درصد از کل مصرف داخلی، بعد از تولید و بدون دخالت مردم به‌عنوان مصرف‌کننده، هدر می‌رود. این یک فاجعه باورنکردنی مدیریتی در کشور است. ما در ایران به اندازه کل مصرف قاره اروپا گاز تولید می‌کنیم و به اندازه مصرف ترکیه گاز هدر می‌دهیم.» قابل ذکر است که فقط در بخش انرژی میزان هدر رفت به این شرح است: ۱.۵ میلیارد دلار نشتی تاسیسات گازی، ۱ میلیارد دلار هدررفت بنزین موقع تخلیه و بنزین‌گیری در ایستگاه‌های بنزین (روزانه حدود ۶ میلیون لیتر)، ۲۹ میلیارد دلار به‌دلیل راندمان پایین نیروگاه‌ها و افت خطوط انتقال برق.
با این حال هنوز هم در ایران فکری جدی برای متنوع‌سازی سبد انرژی نشده حال آنکه در ایران بهترین شرایط آب و هوایی برای تولید انرژی تجدیدپذیر فراهم است و چین و کشورهای اروپایی نیز در حال کنار گذاشتن انرژی فسیلی و تمرکز بر انرژی خورشیدی هستند.

کمبود گاز جدی است

اما شهریورماه امسال مدیرعامل شرکت ملی گاز گفته بود: اکنون دیگر ناترازی انرژی مطرح نیست، کمبود داریم و این موضوع بسیار جدی است و باید مورد توجه باشد.
سعید توکلی در همایش تکمیل چرخه تولید لوله در صنعت گاز با اشاره به لزوم کنترل و مدیریت عرضه و تقاضا، اظهار کرده بود: بحث کاهش مصرف گاز تنها به مصرف‌کنندگان برنمی‌گردد و باید در حوزه توسعه و سرمایه‌گذاری نیز اقدام شود.
با این حال روز گذشته یک نماینده مجلس هم با دفاع از تصمیمات دولت در حوزه انرژی گاز، بیان کرد: سوزاندن مازوت بیشتر به معنای بازی با جان مردم است. سیداسماعیل حسینی عضو کمیسیون انرژی مجلس به خانه ملت گفت: با توجه به کمبود شدید برق که مازوت‌سوزی بیشتر در نیروگاه‌ها را به دنبال دارد اعمال خاموشی‌های عادلانه در سراسر کشور بهترین گزینه‌ای است که می‌توان اکنون روی میز گذاشت چراکه سوزاندن مازوت بیشتر به معنای بازی با جان مردم است.

بحران ناترازی و تصمیم سخت دولت

حسینی ادامه داد: ناترازی برق در حال تبدیل شدن به بحران است چراکه طی چند سال اخیر این صنعت توسعه پیدا نکرده و از طرفی برای افزایش فرهنگ صرفه‌جویی و بهینه‌سازی مصرف نیز اقدامی صورت نگرفته است، همچنین تجهیزات شبکه تولید تا توزیع فرسوده شده و اتلاف بسیاری در این حوزه وجود دارد.
نماینده مردم شیراز و ورزقان در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه اکنون با توجه به کم شدن ذخیره نفت‌گاز، تامین سوخت نیروگاه‌ها در زمستان با مشکل رو به رو شده است، ادامه داد: در این شرایط یا باید همچون سال‌های گذشته مازوت بیشتری سوزاند و سلامت مردم را به خطر انداخت یا آنکه با اعمال خاموشی‌های منظم و برنامه‌ریزی شده به نحوی که مردم کلافه نشوند مصرف سوخت را مدیریت کرد.

عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه با این وجود اعمال خاموشی صرفا مسکنی برای جلوگیری از آسیب‌های بیشتر اقتصادی و اجتماعی است، مطرح کرد: همچنین باید همزمان به توسعه انرژی‌های پاک، افزایش تولید برق، اورهال کردن تجهیزات از تولید تا توزیع، کاهش تلفات انرژی، بالا بردن راندمان نیروگاه و اصلاح فرهنگ مصرف اقدام کرد.

حال باید منتظر ماند و دید دولت چقدر بر سر تصمیم خود باقی خواهد ماند و آیا مازوت سوزی را ترجیح خواهد داد یا تبعات و آثار اجتماعی و اقتصادی ناشی از خاموشی‌ها را به جان خواهد خرید تا آنکه تصمیمی اساسی برای بهبود سیاست‌های کلی در حوزه انرژی خصوصاً گاز اتخاذ کند و ضمن اصلاح نظام قیمت‌گذاری انرژی، به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت و برای تحریم‌ها گشایشی ایجاد کند؟