هر خانواده چقدر هزینه ی دخانیات می‌کند؟

 اقتصاد آنلاین_امیررضا محمدی؛ مصرف سیگار باعث مرگ شما می‌شود. احتمالا این جمله و یا جملاتی شبیه به این را بارها در فضای مجازی، و یا پشت پاکت‌های سیگار دیده‌اید. مصرف دخانیات در سرتاسر دنیا، حداقل از دید پزشکی مسأله‌ای منفی برای یک جامعه در نظر گرفته می‌شود. با این حال، صنعت دخانیات گردش مالی قابل توجهی در سرتاسر دنیا دارد. طبق آمار مرکز جهانی بهداشت، ۱.۳ میلیارد نفر در سرتاسر دنیا انواع دخانیات مصرف می‌کنند. ۸۰ درصد این افراد، در کشورهای با متوسط و کم درآمد زندگی می‌کنند.

این مسأله در مورد ایران نیز صادق است. با وجود مضرات مصرف دخانیات، بسیاری از خانوارها بخشی از هزینه‌های خود را به آن اختصاص می‌دهند. طبق گزارش وزارت صمت (فرهیختگان)، مصف سیگار در ایران به صورت سالانه به ۷۳ میلیارد نخ می‌رسد. طبق گزارش فرهیختگان، گردش مالی دخانیات در ایران سالانه ۶۰ هزار میلیارد تومان می‌باشد. از سوی دیگر، سالانه حدود ۶۰ هزار میلیارد تومان به بخش سلامت کشور در اثر مصرف دخانیات زیان وارد می‌شود.

مصرف دخانیات در خانوارهای شهری

طبق داده‌های هزینه درآمد خانوارهای شهری که توسط مرکز آمار ایران منتشر می‌شود، یک خانوار شهری در سال ۱۴۰۱ به طور میانگین به مبلغ ۶۰۰ هزار تومان از درآمد سالانه خود را صرف دخانیات کرده است. این مبلغ حدود ۰.۴۳ درصد از هزینه‌های خانوار در سال مذکور را شامل می‌شود.

 هزینه خانوارها برای گروه دخانیات در طی زمان

طبق داده‌های مرکز آمار ایران، خانوارهای شهری در سال ۱۳۹۱ حدود ۸۲ هزار تومان برای دخانیات هزینه کرده‌اند. این هزینه با رشدی ۷.۲ برابری به حدود ۶۰۰ هزار تومان در سال ۱۴۰۱ رسیده است. نمودار زیر، میانگین هزینه یک خانوار شهری برای گروه دخانیات در سال‌های ۱۳۹۱ الی ۱۴۰۱ را نشان می‌دهد.

نکته قابل توجه این است که عددهای ذکر شده، ارقام اسمی می‌باشند و برای مقایسه صحیح نیاز است تا اثر تورم از آن حذف شود. با در نظر گرفتن سال پایه ۱۴۰۰، یک خانوار شهری در سال ۱۳۹۱ به طور میانگین ۵۲۷ هزار تومان برای گروه دخانیات هزینه کرده است. حذف اثر تورم با در نظر گرفتن سال ۱۴۰۰ به عنوان سال پایه به این معنی است که هزینه‌کرد خانوار در سال مورد نظر، به چه میزانی در سال ۱۴۰۰ ارزش دارد. به عنوان مثال، در مورد دخانیات، هزینه ۸۲ هزار تومانی خانوار در سال ۱۳۹۱ برابر با ۵۲۷ هزار تومان در سال ۱۴۰۰ می‌باشد.

همچنین با در نظر گرفتن سال پایه ۱۴۰۰، میانگین هزینه‌کرد یک خانوار شهری برای گروه دخانیات در سال ۱۴۰۱، برابر با ۴۱۱ هزار تومان می‌باشد. نمودار زیر، میانگین هزینه حقیقی یک خانوار شهری برای گروه دخانیات در سال‌های ۱۳۹۱ الی ۱۴۰۱ را در سال پایه ۱۴۰۰ نشان می‌دهد.

همانطور که مشاهده می‌شود بیشترین میزان مصرف حقیقی دخانیات در سال ۱۳۹۷ بوده است. روند مصرف حقیقی دخانیات از سال ۱۳۹۷ الی ۱۴۰۱ کاهش بوده است. همچنین این روند از سال ۱۳۹۱ الی ۱۳۹۵ نیز کاهشی بوده است. اما از سال ۱۳۹۵ الی ۱۳۹۷ روند هزینه‌کرد حقیقی دخانیات در خانوارهای شهری افزایشی بوده است.

همچنین بیشترین هزینه‌کرد حقیقی خانوار برای گروه دخانیات در سال ۱۳۹۷ گزارش شده است. طبق داده‌های مرکز آمار ایران و با حذف اثر تورم از داده‌ها (سال پایه ۱۴۰۰)، یک خانوار شهری به طور میانگین ۶۰۸ هزار تومان در سال ۱۳۹۷ برای گروه دخانیات هزینه کرده است.

همچنین کمترین هزینه‌کرد حقیقی خانوار برای گروه دخانیات در سال ۱۴۰۱ گزارش شده است. طبق داده‌های مرکز آمار ایران و با حذف اثر تورم از داده‌ها (سال پایه ۱۴۰۰)، یک خانوار شهری به طور میانگین ۴۱۱ هزار تومان در سال ۱۴۰۱ برای گروه دخانیات هزینه کرده است.

در صورتی که اثر تورم را از هزینه‌های خانوار، و همچنین هزینه‌های دخانیات آن حذف کنیم، به نتایج جالبی دست پیدا می‌کنیم.

به عنوان مثال، در سال ۱۳۹۷، علارقم کاهش ۵ درصدی هزینه‌های حقیقی خانوار (این مسأله نشان از کاهش مصرف خانوار دارد)، هزینه حقیقی خانوار برای دخانیات حدود ۲۰ درصد افزایش داشته است. از سوی دیگر، علارقم رشد هزینه حقیقی خانوار در سال ۱۴۰۱، هزینه حقیقی برای دخانیات نسبت به سال پیش از آن بیشتر از ده درصد کاهش داشته است.

در واقع این مسأله را می‌توان اینگونه توضیح داد که آیا افزایش و یا کاهش مصرف دخانیات در خانوار به دلیل کاهش مصرف کلی خانوار بوده است یا خیر.

به عنوان مثال، اگرچه مصرف خانوار در سال ۱۳۹۷ نسبت به سال پیش از خود کاهشی بوده است، با این حال مصرف دخانیات افزایش داشته است.

نمودار زیر تغییرات هزینه حقیقی خانوار برای دخانیات، و هزینه حقیقی خانوار را نشان می‌دهد.

همچنین برای در نظر نگرفتن اثر تورم بر روی هزینه‌های خانوار و مقایسه بهتر، می‌توان سهم دخانیات از کل هزینه‌های خانوار در سال‌های مختلف را بررسی کرد.

طبق داده‌های هزینه درآمد خانوار، یک خانوار شهری به طور میانگین در سال ۱۳۹۱ حدود ۰.۵ درصد از کل هزینه‌های خود را به گروه دخانیات اختصاص داده است. سهم گروه دخانیات از کل هزینه‌های خانوار شهری در سال ۱۴۰۱ حدود ۰.۴۳ درصد می‌باشد. همچنین بیشترین سهم دخانیات از کل هزینه‌های خانوار شهری در سال ۱۳۹۸، و حدود ۰.۶۴ درصد می‌باشد. کمترین سهم دخانیات از کل هزینه‌های خانوار شهری در سال ۱۴۰۱، و حدود ۰.۴۳ درصد می‌باشد.

نمودار زیر سهم دخانیات از کل هزینه‌های یک خانوار شهری در بازه زمانی ۱۳۹۱ الی ۱۴۰۱ را نشان می‌دهد.

مصرف دخانیات در دهک‌های هزینه‌ای

داده‌های هزینه درآمد خانوار نشان می‌دهد خانوارهای شهری در دهک‌های پایین (گروه‌هایی با هزینه و درآمد کمتر) سهم بیشتری از هزینه‌های خود را به دخانیات اختصاص می‌دهند. خانوارهای شهری در دهک‌های اول، دوم، و سوم، به عنوان کم‌هزینه‌ترین گروه‌های جامعه، به ترتیب ۰.۹۲ درصد، ۰.۷۳ درصد، و ۰.۷۶ درصد از هزینه‌های خود را به گروه دخانیات اختصاص می‌دهند.

از سوی دیگر، دهک‌های دهم، نهم، و هشتم، به عنوان پرهزینه‌ترین گروه‌های جامعه، به ترتیب ۰.۱۷ درصد، ۰.۴۲ درصد، و ۰.۴۱ درصد از هزینه‌های خود را به گروه دخانیات اختصاص می‌دهند.

نمودار زیر سهم دخانیات از کل هزینه‌های خانوار شهری در دهک‌های هزینه‌ای را نشان می‌دهد.

وضعیت ناسالم مصرف در دهک‌های کم درآمد

نکته قابل توجه در دهک‌های که درآمد و در نتیجه آن هزینه کمتری دارند، مصرف ناسالم در گروه خوراکی‌ها و دخانی‌هاست. میزان هزینه سالانه برای تهیه انواع نوشابه و دخانیات در دهک هزینه‌ای اول (کم‌هزینه‌ترین دهک)، برابر با ۵۴۵ هزار تومان می‌باشد که از هزینه‌کرد این دهک برای مواردی مانند حبوبات، انواع تخم پرندگان، خشکبار، گوشت حیوانات دریایی، و انواع شیر بیشتر است.

در واقع خانوارهای دهک اول می‌توانند با هزینه‌ای که برای خرید انواع نوشابه و دخانیات می‌پردازند، مصرف انواع شیر را نزدیک به ۲ برابر، و یا مصرف گوشت حیوانات دریایی را نزدیک به ۳.۷ برابر افزایش دهند.

اقتصاددانان در سرتاسر دنیا در موارد بسیاری به وضعیت ناسالم هزینه‌کرد افراد کم درآمد در گروه خوراکی و دخانی‌ها پرداخته‌اند. مصرف ناسالم این گروه در شرایطی اتفاق می‌افتد که وقوع بیماری می‌تواند آسیب بسیار زیادی به وضعیت خانوارهای کم درآمد وارد کند.

مصرف دخانیات در گروه‌های شغلی

طبق داده‌های هزینه درآمد خانوار، گروه‌های شغلی کارگران ساده، متصدیان مونتاژکاران ماشین‌آلات و دستگاه‌ها و رانندگان وسایل نقلیه، و صنعتگران و کارکنان مشاغل مربوط، بیشترین میزان هزینه برای گروه دخانیات را داشته‌اند. خانوارهای شهری در گروه‌های ذکر شده در سال ۱۴۰۱ به طور میانگین به ترتیب برابر با ۸۱۷ هزار تومان، ۷۸۰ هزار تومان، و ۷۴۵ هزار تومان برای مصرف دخانیات هزینه کرده‌اند.

همچنین کمترین هزینه برای دخانیات در سال ۱۴۰۱ مربوط به گروه‌های شغلی متخصصان (علمی و فنی)، کارمندان امور اداری و دفتری، و کارکنان خدماتی و فروشندگان می‌باشد. خانوارهای شهری در گروه‌های ذکر شده در سال ۱۴۰۱ به طور میانگین به ترتیب برابر با ۱۹۵ هزار تومان، ۳۴۴ هزار تومان، و ۴۷۹ هزار تومان برای مصرف دخانیات هزینه کرده‌اند.

نکته: گروه سایر و اظهار نشده از گروه‌های شغلی موجود در تحلیل حذف شده است.

مصرف دخانیات در استان‌های کشور

طبق داده‌های هزینه درآمد خانوار، خانوارهای شهری در استان‌های همدان، بوشهر، و چهار محال و بختیاری، بیشترین هزینه‌ را برای دخانیات داشته‌اند. میانگین هزینه یک خانوار شهری در استان‌های ذکر شده در سال ۱۴۰۱، به ترتیب برابر با ۱ میلیون و ۱۰۸ هزار تومان، ۱ میلیون و ۴۶ هزار تومان، و ۹۸۳ هزار تومان می‌باشد.

همچنین سهم دخانیات از کل هزینه‌های خانوار در استان‌های ذکر شده به ترتیب برابر با ۰.۸۱ درصد، ۰.۷۳ درصد، و ۰.۷۳ درصد می‌باشد.

خانوارهای شهری در استان‌های هرمزگان، کرمان، و خراسان جنوبی، کمترین هزینه را برای گروه دخانیات داشته‌اند. میانگین هزینه یک خانوار شهری در استان‌های ذکر شده در سال ۱۴۰۱، به ترتیب برابر با ۴۲ هزار تومان، ۶۴ هزار تومان، و ۸۷ هزار تومان می‌باشد.

همچنین سهم دخانیات از کل هزینه‌های خانوار در استان‌های ذکر شده به ترتیب برابر با ۰.۰۳ درصد، ۰.۰۸۱ درصد، و ۰.۰۸۳ درصد می‌باشد.

نمودار زیر میانگین هزینه یک خانوار شهری در سال ۱۴۰۱ برای گروه دخانیات در استان‌های مختلف را نشان می‌دهد.