مصرف نوشابه و دخانیات در دهک اول ۲برابر شیر/ مشاغل مختلف چقدر برای غذا هزینه می کنند؟

اقتصاد آنلاین_ امیررضا محمدی؛ گروه خوراکی‌ها نقشی اساسی در زندگی تمام مردم در سرتاسر دنیا دارد. در شرایط بحرانی مانند ویروس کرونا و یا نبرد روسیه و اوکراین، افزایش قیمت در این گروه نگرانی‌های بسیاری را برای دولت‌های مختلف به همراه داشت. مردم نیز به طور کلی افزایش قیمت‌ها در این گروه‌ و گروه مسکن را بیشتر از سایر گروه‌ها احساس می‌کنند. چراکه این دو گروه، بیشترین سهم را در سبد مصرفی یک خانوار دارند.

همچنین با افزایش نرخ تورم، سبد مصرفی خانوارها نیز تغییر می‌کند. به عنوان مثال، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد با افزایش نرخ تورم در سال‌های ۱۳۹۰ الی ۱۴۰۰، مردم مصرف مواردی مانند مرغ و گوشت قرمز را به طور قابل توجهی کاهش داده‌ و برای جبران آن، تخم مرغ را جایگزین موارد ذکر شده کرده‌اند. همچنین مصرف روزانه کالری توسط افراد نیز در بازه ذکر شده نزولی بوده است.

سبد مصرفی خانوار با تغییر گروه‌های شغلی، و افزایش درآمد نیز تغییر میکند. افرادی که درآمد بیشتری دارند، به طور کلی مصرف بالاتری در گروه‌هایی مانند گوشت قرمز، مرغ، ماهی‌ها و ... دارند. در نقطه مقابل، قشر کم درآمدتر به مصرف خوراکی‌های ارزان‌تر روی می‌آورند.

خانوارهای شهری چقدر برای خوراکی‌ها هزینه می‌کنند؟

طبق داده‌های هزینه و درآمد خانوار که هر ساله توسط مرکز آمار ایران منتشر می‌شود، همزمان با افزایش نرخ تورم از سال‌های ۱۳۹۷ الی ۱۴۰۱، سهم گروه خوراکی‌ها و دخانی‌ها از کل هزینه‌های خانوارهای شهری از ۲۴ درصد به ۲۷ درصد رسیده است. نمودار زیر، رشد نرخ تورم و تغییرات سهم خوراکی‌ها از سبد هزینه خانوار در سال‌های ۱۳۹۱ الی ۱۴۰۱ را نشان می‌دهد.

همچنین مشاهده می‌شود در سال‌هایی که نرخ تورم مقادیر کمتری را تجربه کرده است، سهم گروه خوراکی و دخانی از کل هزینه‌های خانوار کاهش یافته است.

طبق گزارش مرکز آمار ایران، خانوارهای شهری در سال ۱۳۹۶ به میزان ۶ میلیون و ۶۶۳ هزار تومان، معادل با  ۲۴ درصد از کل هزینه‌های خود را به گروه خوراکی و دخانی اختصاص داده‌اند. این میزان در سال ۱۴۰۱ به ۳۷ میلیون و ۶۸۲ هزار تومان، برابر با ۲۷ درصد از کل هزینه‌های خانوار رسیده است.

نمودار زیر، هزینه خانوارهای شهری برای گروه‌ خوراکی و دخانی را در بازه زمانی ۱۳۹۱ الی ۱۴۰۱ نشان می‌دهد.

خانوارهای شهری در کدام استان‌ها بیشتر برای گروه خوراکی‌ها هزینه می‌کنند؟

طبق گزارش مرکز آمار ایران، استان‌های چهارمحال و بختیاری، بوشهر، و مرکزی، بیشترین میزان هزینه برای گروه خوراکی را داشته‌اند. طبق این گزارش، خانوارهای شهری به طور میانگین در استان‌های ذکر شده به ترتیب ۴۶.۹۸ میلیون تومان، ۴۵.۹ میلیون تومان، و ۴۴.۲۶ میلیون تومان برا گروه خوراکی هزینه کرده‌اند.

از سوی دیگر، استان‌های اردبیل، کرمان، و سمنان، کمترین هزینه را برای گروه خوراکی‌ها داشته‌اند. خانوارهای شهری به طور میانگین در استان‌های ذکر شده به ترتیب ۲۴.۵۷ میلیون تومان، ۲۷.۳۴ میلیون تومان، و ۲۸.۴۲ میلیون تومان برا گروه خوراکی هزینه کرده‌اند.

نمودار زیر میزان هزینه‌کرد خانوارهای شهری در استان‌های مختلف برای گروه خوراکی را نشان می‌دهد.

نکته: داده‌های نمودار بالا با استفاده از داده‌های هزینه درآمد مرکز آمار ایران تهیه شده است. این داده‌ها، از طریق تفاضل هزینه‌های گروه خوراکی و دخانی، از دخانی‌ها بدست آمده است.

باید توجه داشت که سطح درآمد می‌تواند به طور کلی میزان مصرف خانوار را تحت تأثیر قرار دهد. برای مقایسه بهتر، می‌توان سهم گروه خوراکی‌ها از کل هزینه‌های خانوار در استان‌های مختلف را محاسبه کرد.

گروه خوراکی‌ها در استان‌های ایلام، خوزستان، و هرمزگان، بیشترین سهم از کل هزینه‌های خانوار در استان‌های مختلف را شامل می‌شود. خانوارهای شهری به طور میانگین در استان‌های ذکر شده به ترتیب ۴۱.۷۸ درصد، ۴۰.۰۶ درصد، و ۳۷.۴۸ درصد از کل هزینه‌های خود را صرف گروه خوراکی‌ها کرده‌اند.

در نقطه مقابل، گروه خوراکی‌ها در استان‌های تهران، فارس، و البرز، کمترین سهم از کل هزینه‌های خانوار در استان‌های مختلف را شامل می‌شود. خانوارهای شهری به طور میانگین در استان‌های ذکر شده به ترتیب ۲۱.۷۵ درصد، ۲۲.۸۵ درصد، و ۲۳.۹۴ درصد از کل هزینه‌های خود را صرف گروه خوراکی‌ها کرده‌اند.

نمودار زیر سهم گروه خوراکی‌ها از کل هزینه‌های خانوارهای شهری در استان‌های مختلف کشور را نشان می‌دهد.

باید توجه داشت که پایین بودن سهم خوراکی‌ها از کل هزینه‌ها بیانگر وضعیت بد نیست. بلکه معمولا گروه‌های که درآمد بالاتری دارند، گروه خوراکی در بین هزینه‌های آنان سهم کمتری دارد. چراکه سبد مصرفی این افراد به طور کلی بزرگتر است و تنوع بیشتری نیز دارد. از سوی دیگر، عمده درآمد گروه‌های کم درآمد جامعه صرف مسکن و خوراک می‌شود.

مصرف گوشت در کدام استان‌ها بیشتر است؟

طبق داده‌های هزینه درآمد خانوار، هزینه خانوارهای شهری برای گوشت، شامل گوشت دام، پرندگان، و حیوانات دریایی، در استان‌های چهارمحال و بختیاری، ایلام، و کرمانشاه، از سایر استان‌ها بیشتر بوده است. خانوارهای شهری به طور میانگین در استان‌های ذکر شده در سال ۱۴۰۱ به ترتیب به میزان ۱۱.۱۶ میلیون تومان، ۱۰.۴۲ میلیون تومان، و ۹.۹۷ میلیون تومان برای مصرف گوشت هزینه کرده‌اند.

از سوی دیگر، هزینه خانوارهای شهری برای گوشت، شامل گوشت دام، پرندگان، و حیوانات دریایی، در استان‌های گیلان، سمنان، و کرمان، از سایر استان‌ها کمتر بوده است. خانوارهای شهری به طور میانگین در استان‌های ذکر شده در سال ۱۴۰۱ به ترتیب به میزان ۵.۴۲ میلیون تومان، ۵.۵۸ میلیون تومان، و ۵.۶۴ میلیون تومان برای مصرف گوشت هزینه کرده‌اند.

همچنین خانوارهای شهری در کل کشور به طور میانگین برابر با ۷.۸ میلیون تومان برای مصرف گوشت در سال ۱۴۰۱ هزینه کرده‌اند.

نمودار زیر میزان هزینه‌کرد خانوارهای شهری در استان‌های مختلف برای گوشت (شامل گوشت دام، پرندگان، و حیوانات دریایی) را نشان می‌دهد.

وضعیت هزینه خوراکی‌ها در دهک‌های مختلف چگونه است؟

به طور میانگین، خانوارهای شهری در دهک دهم به عنوان پرهزینه‌ترین گروه در جامعه، در سال ۱۴۰۱ به میزان ۷۱ میلیون و ۵۱۰ هزار تومان برای گروه خوراکی‌ها هزینه کرده‌اند. از سوی دیگر، خانوارهای شهری در دهک اول به عنوان کم‌هزینه‌ترین گروه در جامعه، در سال ۱۴۰۱ به میزان ۱۳.۸۵ میلیون تومان برای گروه خوراکی‌ها هزینه کرده‌اند.

نمودار زیر، به طور میانگین هزینه یک خانوار شهری برای گروه خوراکی‌ها در دهک‌های هزینه مختلف را نشان می‌دهد.

همانطور که پیشتر گفته شد، معمولا گروه‌های که درآمد بالاتری دارند، گروه خوراکی در بین هزینه‌های آنان سهم کمتری دارد. چراکه سبد مصرفی این افراد به طور کلی بزرگتر است و تنوع بیشتری نیز دارد. از سوی دیگر، عمده درآمد گروه‌های کم درآمد جامعه صرف مسکن و خوراک می‌شود. بنابراین رشد نرخ تورم در گروه خوراکی‌ها آسیب بیشتری به گروه‌های کم درآمد جامعه نسبت به گروه‌های پردرآمدتر می‌زند.

به طور میانگین، در سال ۱۴۰۱، خانوارهای شهری در دهک دهم به عنوان پرهزینه‌ترین گروه در جامعه، ۱۹.۷۲ درصد از هزینه‌های خود را صرف گروه خوراکی‌ها کرده‌اند. در نقطه مقابل، خانوارهای شهری در دهک اول به عنوان کم‌هزینه‌ترین گروه در جامعه، ۴۲.۵۶ درصد از هزینه‌های خود را صرف گروه خوراکی‌ها کرده‌اند.

نمودار زیر سهم گروه خوراکی‌ها از کل هزینه‌های خانوار در دهک‌های مختلف را نشان می‌دهد.

وضعیت مصرف گوشت در دهک‌های مختلف چگونه است؟

به طور میانگین، خانوارهای شهری در دهک دهم به عنوان پرهزینه‌ترین گروه در جامعه، در سال ۱۴۰۱ به میزان ۱۵.۳۱ میلیون برای گروه گوشت، شامل گوشت دام، پرندگان، و حیوانات دریایی هزینه کرده‌اند. از سوی دیگر، خانوارهای شهری در دهک اول به عنوان کم‌هزینه‌ترین گروه در جامعه، در سال ۱۴۰۱ به میزان ۲.۵۵ میلیون تومان برای گروه ذکر شده هزینه کرده‌اند.

نمودار زیر، به طور میانگین هزینه یک خانوار شهری برای گروه گوشت، شامل گوشت دام، پرندگان، و حیوانات دریایی در دهک‌های هزینه‌ای مختلف را نشان می‌دهد.

نکته قابل توجه دیگر، ترکیب مصرف گوشت توسط خانوارها در دهک‌های مختلف است. مصرف گوشت پرندگان (مرغ) در دهک‌هایی با درآمد پایین‌تر، سهم بیشتری نسبت به گوشت قرمز دارد. در نقطه مقابل، با افزایش درآمد افراد، سهم مصرف گوشت دام (گوشت قرمز) در دهک‌هایی با درآمد بالاتر افزایش میابد.

در دهک اول به عنوان کم هزینه‌ترین دهک جامعه، ۳۵.۵ درصد از مصرف گوشت خانوار از طریق گوشت دام، ۵۸.۶ درصد از طریق گوشت پرندگان، و ۵.۷۴ درصد از طریق گوشت حیوانات دریایی تأمین می‌شود. از سوی دیگر، در دهک دهم به عنوان پر هزینه‌ترین دهک جامعه، ۵۷.۹ درصد از مصرف گوشت خانوار از طریق گوشت دام، ۳۰.۲۷ درصد از طریق گوشت پرندگان، و ۱۱.۷۹ درصد از طریق گوشت حیوانات دریایی تأمین می‌شود.

همچنین خانوارهای شهری به طور میانگین ۵۱.۲ درصد از مصرف گوشت خود را از طریق گوشت دام، ۳۹.۷ درصد از گوشت پرندگان، و ۸.۹ درصد از مصرف خود را از طریق گوشت حیوانات دریایی تأمین می‌کنند.

نمودار زیر ترکیب مصرف گوشت توسط خانوارهای شهری در دهک‌های هزینه‌ای مختلف را نشان می‌دهد.

همچنین بررسی ریالی هزینه‌کرد دهک‌های مختلف برای تهیه انواع گوشت نیز قابل توجه است. به طور میانگین خانوارهای شهری در دهک اول به میزان ۹۰۷ هزار تومان صرف خرید گوشت دام کرده‌اند. همچنین هزینه کرد این گروه برای گوشت پرندگان برابر با ۱.۴۹ میلیون تومان بوده است. به طور میانگین هزینه‌کرد یک خانوار در این گروه برای گوشت حیوانات دریایی برابر با ۱۴۶ هزار تومان در کل سال بوده است.

وضعیت ناسالم مصرف در دهک‌های کم درآمد

نکته قابل توجه در دهک‌های که درآمد و در نتیجه آن هزینه کمتری دارند، مصرف ناسالم در گروه خوراکی‌ها و دخانی‌هاست. میزان هزینه سالانه برای تهیه انواع نوشابه و دخانیات در دهک هزینه‌ای اول (کم‌هزینه‌ترین دهک)، برابر با ۵۴۵ هزار تومان می‌باشد که از هزینه‌کرد این دهک برای مواردی مانند حبوبات، انواع تخم پرندگان، خشکبار، گوشت حیوانات دریایی، و انواع شیر بیشتر است.

در واقع خانوارهای دهک اول می‌توانند با هزینه‌ای که برای خرید انواع نوشابه و دخانیات می‌پردازند، مصرف انواع شیر را نزدیک به ۲ برابر، و یا مصرف گوشت حیوانات دریایی را نزدیک به ۳.۷ برابر افزایش دهند.

اقتصاددانان در سرتاسر دنیا در موارد بسیاری به وضعیت ناسالم هزینه‌کرد افراد کم درآمد در گروه خوراکی و دخانی‌ها پرداخته‌اند. مصرف ناسالم این گروه در شرایطی اتفاق می‌افتد که وقوع بیماری می‌تواند آسیب بسیار زیادی به وضعیت خانوارهای کم درآمد وارد کند.

گروه‌های شغلی مختلف چقدر برای خوراکی‌ها هزینه می‌کنند؟

بیشترین هزینه برای خوراکی‌ها در بین گروه‌های مختلف شغلی در خانوارهای شهری، مربوط به گروه قانونگذاران، مقامات عالی‌رتبه و مدیران می‌باشد. خانوارهای این گروه به طور میانگین درسال ۱۴۰۱ به میزان ۵۷.۲۳ میلیون تومان برای گروه خوراکی‌ها هزینه کرده‌اند.

پس از آن، خانوارهای گروه متخصصان (علمی و فنی) به طور میانگین درسال ۱۴۰۱ به میزان ۵۰.۳۳ میلیون تومان برای گروه خوراکی‌ها هزینه کرده‌اند.

پس از آن، خانوارهای گروه کارمندان امور اداری و دفتری به طور میانگین درسال ۱۴۰۱ به میزان ۴۳.۳۳ میلیون تومان برای گروه خوراکی‌ها هزینه کرده‌اند.

گروه‌های فوق، بیشترین هزینه‌ را برای مصرف خوراکی‌ها صرف کرده‌اند.

همچنین خانوارهای گروه کارگران ساده، به طور میانگین درسال ۱۴۰۱ به میزان ۳۰.۸۸ میلیون تومان برای گروه خوراکی‌ها هزینه کرده‌اند که کمترین هزینه در بین سایر گروه‌های شغلی می‌باشد. از بین سایر گروه‌ها، خانوارهای گروه صنعتگران و کارکنان مشاغل مربوط، به طور میانگین درسال ۱۴۰۱ به میزان ۳۶.۱۳ میلیون تومان برای گروه خوراکی‌ها هزینه کرده‌اند. پس از این گروه، گروه متصدیان مونتاژکاران ماشین‌آلات و دستگاه‌ها و رانندگان وسایل نقلیه کمترین میزان هزینه برای گروه خوراکی‌ها را دارند. خانوارهای این گروه به طور میانگین درسال ۱۴۰۱ به میزان ۳۷.۲۶ میلیون تومان برای گروه خوراکی‌ها هزینه کرده‌اند.

نمودار زیر، هزینه‌کرد گروه‌های مختلف شغلی برای خوراکی‌ها را نشان می‌دهد.

نکته: باید توجه داشت داده‌های هزینه و درآمد خانوار که به صورت سالانه منتشر می‌شود، به دلیل شرایطی مانند جمعیت نمونه، روش‌های نمونه‌گیری و سایر دلایل آماری دیگر، جزئیات بسیار دقیقی همانند داده‌های سرشماری به ما ارائه نمی‌کند. با این حال، داده‌ها در سطحی قابل اطمینان هستند که از آن بتوان برای استنتاج‌های آماری استفاده کرد. باید در نظر داشت که این داده‌ها در حال حاضر بهترین داده‌ها برای بررسی وضعیت هزینه درآمد در خانوار هستند. در تمام دنیا نیز از طرح‌هایی مشابه جهت برآورد وضعیت خانوار استفاده می‌شود.