پایه پولی چیست و مدیریت آن چگونه است؟

این معیار عرضه پول اغلب ذکر نمی شود زیرا سایر اشکال غیر ارزی پول را که در یک اقتصاد نوین رایج هستند نادیده می‌گیرد.

نکات کلیدی

پایه پولی گاهی اوقات به عنوان «پول پرقدرت» نیز شناخته می شود زیرا می توان آن را از طریق اثر چندبرابر کننده پول نظام بانکداری ذخیره کسری گسترش داد.

اقتصاددانان معمولاً به جای پایه پولی به مجموع‌های پولی جامع‌تری مانند M1 و M2 نگاه می‌کنند.

شناخت پایه پولی

پایه پولی جزئی از عرضه پول یک کشور است. این اصطلاح صرفا به وجوهی با قدرت نقدشوندگی بالا از جمله اسکناس، سکه و سپرده های جاری بانکی اشاره دارد. هنگامی که فدرال رزرو وجوه جدیدی برای خرید اوراق قرضه از بانک های تجاری چاپ می کند، بانک ها شاهد افزایش ذخایر خود می‌شوند که این مسئله نیز به نوبه خود به گسترش پایه پولی منجر می شود.

پایه پولی (MB یا M0) یکی از مجموع‌های پولی است که به طور گسترده  به آن استناد نمی‌شود و با عرضه پول متفاوت است، اما با این وجود معیار بسیار مهمی است. این معیار شامل کل عرضه ارز در گردش به همراه بخش ذخیره شده به عنوان ذخایر بانک های تجاری در بانک مرکزی می‌شود. این معیار گاهی اوقات به عنوان پول پرقدرت (HPM) شناخته می شود زیرا می توان آن را از طریق فرآیند بانکداری ذخیره کسری چندبرابر کرد.

معیار M1 معیار محدود دیگری از عرضه پول است که شامل ارز فیزیکی و ذخایر می شود اما همچنین سپرده های عندالمطالبه، چک های مسافرتی و سایر سپرده های جاری را نیز می شمارد. معیار M2 شاخص دیگری برای محاسبه عرضه پول است که شامل تمام عناصر M1 و همچنین دارایی‌های «شبه پول» می‌شود که به سپرده های پس انداز، اوراق بهادار بازار پول، صندوق های سرمایه گذاری مشترک و سایر سپرده های مدت دار اشاره دارد.

این دارایی ها نقدشوندگی کمتری نسبت به M1 دارند و به اندازه وسیله‌های مبادله مناسب نیستند، اما می توانند به سرعت به پول نقد یا سپرده های جاری تبدیل شوند. معیار M3 معیار دیگری از عرضه پول است که شامل M2 و همچنین سپرده های مدت دار بزرگ، وجوه نهادی بازار پول، قراردادهای بازخرید کوتاه مدت (ریپو) و دارایی های نقدی بزرگتر می‌شود اما از سال 2006، فدرال رزرو انتشار داده های معیار M3 را متوقف کرده است.

نمونه ای از پایه پولی

به عنوان مثال، کشور Z دارای 600 میلیون واحد ارز در گردش عمومی و بانک مرکزی آن نیز دارای 10 میلیارد واحد ارز ذخیره به عنوان بخشی از سپرده های بانک های تجاری متعدد است. در این حالت، پایه پولی کشور Z  در حدود 10.6 میلیارد واحد ارز خواهد بود.

5.25 تریلیون دلار

در مارس 2021، پایه پولی ایالات متحده تقریباً به 5.25 تریلیون دلار رسید. در این تاریخ مقدار شاخص M1 در حدود  6.75 تریلیون دلار و شاخص M2  در حدود 19.4 تریلیون دلار بود.

پایه پولی و عرضه پول

عرضه پول فراتر از پایه پولی است و دارایی‌های دیگری را نیز شامل می‌شود که ممکن است به شکل‌هایی با قدرت نقدشوندگی کمتر باشند. عرضه پول معمولاً به سطوح مختلفی تقسیم می‌شود که بسته به نظام مالی به صورت M0 تا M3 یا M4 فهرست‌بندی می‌شوند و هر کدام جنبه متفاوتی از دارایی‌های یک کشور را نشان می‌دهند. وجوه مربوط به پایه پولی عموماً در سطوح پایین‌تر عرضه پول نگهداری می‌شوند، مانند M1 یا M2 که شامل وجه نقد در گردش و دارایی‌های نقدی خاص از جمله، پس‌انداز و حساب‌های جاری می‌شوند.

وجوهی واجد شرایط قرار گیری در این گروه شناخته می‌شوند که به عنوان وسیله تسویه نهایی معاملات در نظر گرفته شوند. مثلاً اگر شخصی برای پرداخت بدهی از پول نقد استفاده کند، آن معامله نهایی می‌شود. علاوه بر این، نوشتن چک از محل پول موجود در حساب جاری یا استفاده از کارت نقدی نیز می‌تواند شکل نهایی معامله در نظر گرفته شود، زیرا معامله پس از تسویه با سپرده‌های نقدی واقعی پشتیبانی می‌شود.

در مقابل، استفاده از اعتبار برای پرداخت بدهی واجد شرایط قرارگیری در دسته پایه پولی شناخته نمی‌شود، زیرا انجام این کار مرحله نهایی معامله نیست. علت این است که استفاده از اعتبار فقط بدهی بدهکار را از یک طرف، شخص یا کسب و کار دریافت کننده مبلغ اعتباری به صادرکننده اعتبار منتقل می‌کند.

مدیریت پایه های پولی

اکثر پایه های پولی توسط یک موسسه ملی کنترل می شود که معمولاً بانک مرکزی یک کشور است. بانک‌های مرکزی معمولاً می توانند پایه پولی را از طریق عملیات بازار باز یا سیاست های پولی تغییر دهند (اعم از گسترش یا انقباض).

دولت‌های بسیاری از کشورها می توانند با خرید و فروش اوراق قرضه دولتی در بازار آزاد، کنترل نسبی بر پایه پولی کشور داشته باشند.

پایه های پولی و عرضه پولی در مقیاس کوچکتر

پایه پولی در سطح خانوار شامل کلیه اسکناس ها و سکه هایی که خانواده در اختیار دارد و همچنین هرگونه وجوه موجود در حساب های سپرده اعضای آن می‌شود. عرضه پول یک خانوار ممکن است به گونه‌ای گسترش یابد که هر اعتبار موجود در کارت‌های اعتباری، بخش‌های استفاده ‌نشده از خطوط اعتباری و سایر وجوه قابل دسترسی را که به بدهی تبدیل می‌شوند و باید بازپرداخت شوند در بر بگیرد.