از پلاسکو تا متروپل؛ فراموش نمی کنیم

اقتصادآنلاین – عاطفه حسینی؛ پاراگراف فوق بخشی از مقدمه گزارش نهایی هیات ویژه گزارش ملی بررسی حادثه پلاسکو است که با شعار «پلاسکو را فراموش نکنیم» این حادثه و علل وقوع آن را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد. این هیات با هدف ارتقای ایمنی، عدم تکرار حوادثی مشابه ساختمان پلاسکو و همچنین به عنوان گامی در تحقق حقوق شهروندی تشکیل شد.

اما برخلاف نام این گزارش، پلاسکو فراموش شد تا با گذشت بیش از 5 سال از آن پنجشنبه شوم در دی ماه سال ۱۳۹۵، اینبار در دوشنبه‌ای شوم که گرد و غبار آسمان خوزستان را به رنگ خاکستری درآورده بود، آبادان با فاجعه عظیمی به نام «متروپل» روبه رو شود. در هفتمین روز از حادثه فروریختن ساختمان متروپل، تلاش‌ها برای جستجوی افراد گرفتار زیر آوار ادامه دارد و تاکنون بر اثر این حادثه ۲۹ نفر جان باخته‌اند و ۳۸ نفر نیز مفقود شده‌اند. 

از همان نخستین ساعات فروریختن متروپل، گزارشاتی از قصور و کوتاهی فراوان در ساخت این ساختمان منتشر شد. ایسنا در گزارشی تکان دهنده نوشت: از ماه‌ها قبل هشدار داده شده بود که پروژه ۱۰ طبقه نوساز متروپل آبادان فرو می‌ریزد. طبق برخی گزارش‌های دیگر نیز مجتمع برج‌های دوقلوی متروپل به قدری سست بوده که ستون‌های اصلی مجتمع‌ها نشست کرده و شکم داده بود. 

تصاویر و ویدئوهای منتشر شده در فضای مجازی نیز چنین چیزی را نشان می‌داد. مالک این ساختمان داربست‌هایی در اطراف پروژه کشیده بود که برخی مدعی هستند با هدف پنهان‌کاری وضعیت وخیم پروژه ایجاد شده بود. گفته می‌شود مهندسان سازمان نظام مهندسی آبادان هم هشدار داده بودند که این مجتمع به افتتاح نخواهد رسید.

اما در مقابل تمام این گزارش‌ها باید پرسید؛ چرا پیش از فرو ریختن متروپل هیچ کدام از آنها رسانه‌ای نشد؟ این درحالیست که بر اسسا قوانین، حتی اسناد و اطلاعاتی که مهر محرمانه دارند اما اطلاعات آنها تامین کننده منافع عمومی است باید بصورت علنی منتشر شوند.

کامبیز نوروزی، حقوقدان در گفتگو با اقتصادآنلاین با بیان اینکه محرمانگی هر سند بر اساس منافع عمومی مشخص می‌شود، بیان کرد: ملاک اصلی برای آنکه یک سند محرمانه باشد و یا خیر این است که منافع عمومی در چه صورتی رعایت می شود. اما در ایران، منافع مدیران ملاک محرمانه شدن اسناد و اطلاعات است و نه منافع عمومی. درواقع در اغلب موارد مدیران در سطوح مختلف برای حفظ منافع خود از انتشار بسیاری از اطلاعات جلوگیری می‎کنند. این درحالی است که اسنادی که با حق حیات و سلامت شهروندان در ارتباط است، اساسا نمی‌توانند محرمانه باشند.

این حقوقدان افزود: در حال حاضر و در خصوص فاجعه متروپل، چرا شهرداری و یا مقامات استانی و شهری اطلاعات و اسناد مربوط به این پروژه را بصورت روشن منتشر نمی‌کنند؟ عملکرد آنها فقط می‌تواند اینطور توجیه شود که در اکثر موارد مدیران اگر اسناد و اطلاعاتی را منتشر کنند به زیان خود آنها تمام میشود و به همین دلیل از انتشار اسناد ممانعت می‌کنند. در واقع ملاک محرمانگی منافع عمومی نیست بلکه منافع مدیران است. چنین عملکردی یک مشکل بزرگ دیگر نیز به دنبال دارد و آن ایجاد سکته خیلی شدید در گردش اطلاعات است که به دنبال آن، اطلاعات ناقص و بر اساس شنیده‌ها، گفته‌ها و شایعات منتشر میشود.

در قسمت دیگری از گزارش ملی بررسی حادثه پلاسکو آمده است: «فروریزی پلاسکو نمادی از همه ناکارآمدی‌ها، قصورها و کاستی‌هایی است که به مدت چندین دهه بر یکدیگر انباشته شده‌اند و در اصل پلاسکو در زیر بار سنگین انباشته‌ای از آن‌ها فروریخت. گزارش نشان می‌دهد که خلاء قوانین و رویه‌های حقوقی مناسب و در کنار آن  سهل انگاری گسترده سنتی در تفسیر و اجرای قانون و رویه شدن آنها چگونه حادثه پلاسکو را تسهیل کرده است.»

نوروزی در پاسخ به این پرسش که رسیدگی قضایی به چنین فجایعی به چه صورت است، گفت: علی‌رغم اینکه روشن است تخلفات متعددی در احداث متروپل توسط سازندگان و دستگاه‌های نظارتی صورت گرفته است اما رسیدگی به این پرونده به لحاظ قضایی بسیار پیچیده‌ است. در ارتباط با پلاسکو نیز در نهایت شاهد آن بودیم که در سکوت خبری رسیدگی درستی صورت نگرفت. 

نوروزی با بیان اینکه خیلی بعید است تا رسیدگی قضایی به پرونده فجایعی مانند متروپل زودتر از دو سال به نتیجه برسد، از لزوم و اهمیت پیگیری رسانه‌ها و افکار عمومی درباره چنین فجایعی و مسببان آنها گفت: «اخبار مربوط به چنین فجایعی فقط در روزها و ماه‌های ابتدایی بازتاب فراوانی دارد اما پس از مدتی و به دنبال بی توجهی رسانه‌ها، افکار عمومی نیز به موضوع توجهی نمی‌کنند.» 

وی ادامه داد: ما مطمئن هستیم که در فرایند ساخت و بهره برداری متروپل تخلفات متعددی صورت گرفته است. اما باید مشخص شود این تخلفات توسط چه کسانی صورت گرفته و هر کدام از این افراد در این فاجعه به چه میزان سهم حقوقی دارند.

همچنین در روزهای گذشته رییس مجمع نمایندگان فارس گفته است، امکان دارد هتل آسمان در شیراز هم دچار اتفاقاتی مانند متروپل شود زیرا به نظر هتل آسمان شیراز «متروپل» دیگری است و شباهت‌هایی بین این دو وجود دارد که اگر خدای نکرده این اتفاق در این هتل ۱۷ طبقه رخ دهد بسیار بدتر از حادثه «متروپل» آبادان خواهد بود.

رییس سازمان آتش نشانی شهرداری تهران نیز با بیان اینکه برای مالکان ۱۲۹ ساختمان ناایمن تهران اسمی بهتر از سوداگران مرگ پیدا نکردم گفته لیست ساختمان‌های ناایمن به زودی منتشر خواهد شد از هیچکس هم ترسی نداریم.

نوروزی در همین رابطه گفت: اگر ساختمانی برای بهره برداران آن و یا کاربری‌های پیرامون خطرناک باشد، در ابتدا شهرداری وظیفه دارد تا به مالکان آن اخطار بدهد و اگر مالک و یا مالکان کوتاهی و یا مقاومت کنند، از طریق دستور قضایی این تصمیم ابلاغ و اجرا خواهد شد. اما باید به یک نکته مهم توجه داشت و آن این است که آیا بناهای ناایمن یک شبه ساخته شدند؟ بنابراین چنین بنظر می رسد اخباری که از رسیدگی مسئولان به ساختمان‌های ناایمن می‌شنویم، صرفا تحت تاثیر فاجعه متروپل است. 

وی در آخر با تاکید بر اینکه نظام ساخت و ساز شهری در کشور باید مورد بازنگری جدی واقع شود، گفت: حوادثی مثل پلاسکو یا متروپل، زنگ خطرهایی هستند که باید مسئولان را متوجه این امر سازد که فاجعه‌های بیشتری در کمین است و پیشگیری از این فجایع با بازنگزی‌های عمیق در نظام ساخت و ساز شهری ممکن است. 

در قسمت دیگری از گزارش نهایی هیأت ویژه گزارش ملی بررسی حادثه پلاسکو آمده است: «از کشورهای مختلف جهان شاهد حوادثی از این دست، تلخ و دردناک بوده‌اند، اما شماری از آن‌ها موفق شده‌اند بر مبنای بررسی دقیق این حوادث و حتی انجام کارهای نمادین، چنین حوادثی را در حافظه تاریخی ملت‌های خود زنده نگه دارند و با تدوین قوانین و رویه‌های مناسب، راهکارهایی برای تأثیرگذاری مثبت این حوادث بر زندگی ملت‌های خود ارائه دهند. حادثه پلاسکو را باید هشداری بدانیم تا حقیقت آسیب پذیری جدی شهرهای بزرگ و دارای تمرکز جمعیت و سرمایه‌های کشور، به باور همگان بویژه مدیران دستگاه‌ها بنشیند. بلکه از این آزمون بیدار شویم و برای آزمون‌های بزرگتر بعدی آماده شویم.  بیدار شویم و بفهیم چه می‌کنیم و چگونه شرایط زندگی شهری را با سهل انگاری‌های فرهنگی، فنی و مدیریتی و انفعال در برابر مسائل حقیر روزمره با خطرات بزرگ بالقوه قرین کرده‌ایم.»