تقلای تجارت در مثلث کرونا، تحریم و تنش ارزی

 به‌گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، در ۵ ماهه امسال، تجارت کالایی ایران با سایر کشورها به حدود ۲۴.۶میلیارد دلار رسیده که نسبت به ارزش ۳۵.۶ میلیارد دلاری در مدت مشابه سال قبل، 31درصد کاهش نشان می‌دهد. کرونا، تحریم، تنش ارزی، خودتحریمی، نبود دورنمای روشن از اقتصاد و ترجیح بازار داخلی به بازار صادراتی از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر تجارت خارجی ایران در 5 ماهه امسال بوده است.

تراز تجاری منفی 2/8میلیارد دلار شد

براساس اطلاعاتی که اتاق تهران بر مبنای آمارهای گمرک منتشر کرده است، در 5 ماهه امسال، ارزش کل صادرات بدون نفت خام ایران به 10میلیاردو875 میلیون دلار رسیده که 38.7درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل است. همچنین در این دوره زمانی ارزش کل واردات کالایی ایران به 13میلیاردو707میلیون دلار رسیده که هرچند نسبت به صادرات با افت کمتری مواجه شده اما بازهم در مقایسه با مدت مشابه سال قبل 23.3درصد کاهش نشان می‌دهد.

برآیند تحولات تجارت خارجی ایران در دوره 5 ماهه امسال، رسیدن تراز تجاری ایران به منفی 2میلیاردو832 میلیون دلار بوده که در مقایسه با تراز تجاری منفی 107میلیون دلاری در 5 ماهه98، رقم بسیار بزرگی است. به‌عبارت‌دیگر، در 5 ماهه امسال، درآمد ارزی ایران در تجارت خارجی 2.8میلیارد دلار کمتر از هزینه‌های ارزی بوده و این میزان ارز در ازای تأمین نیازهای وارداتی از کشور خارج شده است.

البته اگر سختگیری‌های وزارت صنعت در ثبت سفارش واردات و وسواس بانک مرکزی در تخصیص ارز نبود، یقیناً این ارقام بالاتر نیز می‌رفت؛ اما در 2 سال گذشته، به‌واسطه شرایط خاص اقتصاد دوره تحریم و تنگنای ارزی کشور، بخش عمده ظرفیت‌های ارزی برای واردات مواداولیه، کالاهای واسطه‌ای و کالاهای اساسی متمرکز شده و از خروج بی‌رویه ارز از کشور جلوگیری کرده است.

بزرگ‌ترین خریداران کالاهای ایرانی

آمارها نشان می‌دهد در ۵ ماهه۱۳۹۹، چین با واردات حدود ۳میلیارد دلاری از ایران، بزرگ‌ترین مقصد صادرات کالای بدون نفت خام ایران بوده است. در این دوره، واردات کالای چین از ایران نیز به پیروی از کلیت تجارت خارجی با کاهش 31درصدی نسبت به ۵ ماهه سال قبل روبه‌رو شده اما به‌واسطه کاهش شدیدتر در واردات سایر کشورها از ایران، سهم چین در میان مقاصد صادراتی کشورمان نسبت به سال قبل افزایش یافته و از ۲۵درصد به ۲۸درصد رسیده است.

در این دوره زمانی، عراق توانسته است جایگاه دوم در مقاصد عمده صادراتی ایران را حفظ کند و امارات نیز باوجود کاهش 7درصدی واردات از ایران در رتبه سوم باقی مانده است؛ اما در این میان، بدترین تغییرات تجاری در روابط ایران و ترکیه به وقوع پیوسته به‌گونه‌ای که واردات ۵.۲ میلیارد دلاری ترکیه از ایران در 5 ماهه98، با کاهش 90درصدی به 513 میلیون دلار در 5 ماهه امسال تنزل پیدا کرده و این کشور در رده‌بندی مقاصد صادراتی ایران، از جایگاه سوم به جایگاه پنجم سقوط کرده است. در این وضعیت واردات افغانستان از ایران با 3درصد کاهش به 871 میلیون دلار رسیده؛ اما به‌واسطه کاهش شدید واردات، ترکیه به رتبه چهارم در مقاصد صادراتی ایران ارتقا پیدا کرده است.

عمده‌ترین فروشندگان کالا به ایران

بررسی آمارها حاکی از این است که واردات ایران از ۵ مبدأ عمده وارداتی در ۵ ماهه۱۳۹۹ نسبت به‌مدت مشابه سال۱۳۹۸ با کاهش حدود ۲۰درصدی مواجه شده و در مدت مذکور، سهم چین و امارات از کل واردات ایران افزایش یافته؛ اما سهم ترکیه، هند و آلمان با کاهش مواجه شده است. در دوره موردبررسی، چین به‌عنوان بزرگ‌ترین مبدأ وارداتی ایران حدود ۵.۳ میلیارد دلار صادرات به ایران داشته که نسبت به‌مدت مشابه سال قبل ۱۷درصد کاهش نشان می‌دهد. در این میان، ارزش واردات کالایی ایران از امارات رشد ۵ درصدی داشته درحالی‌که واردات از کشورهای ترکیه، هند و آلمان نیز به‌ترتیب با کاهش ۳۳درصدی، ۵۰ درصدی و ۲۴درصدی نسبت به ۵ ماهه۱۳۹۸ مواجه شده است.

همه مقصران تنگنای تجاری

 محدودیت‌های کرونا برای تجارت خارجی به‌خصوص در تجارت با همسایگان، موانع ناشی از تحریم‌های ظالمانه به‌خصوص در حوزه‌های بانکی، حمل‌ونقل و بیمه، سختگیری‌های مربوط به پیمان‌سپاری ارزی و بازگشت ارز صادرکنندگان و کاهش قدرت پیش‌بینی بازرگانان در شرایط نابسامان اقتصادی و ترجیح تنظیم بازار داخلی بر حفظ بازارهای خارجی آن‌هم با بخشنامه‌های خلق‌الساعه و شبانه ازجمله مواردی است که می‌تواند سهم پررنگی در کاهش شدید صادرات غیرنفتی کشور داشته باشد. در مقابل ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های وضع شده برای ثبت سفارش و واردات کالاها، به‌خصوص برای کالاهای گروه 3 و 4 که دارای مشابه داخلی هستند یا واردات آنها در شرایط فعلی غیرضروری تشخیص داده می‌شود نیز توانسته است ارزش واردات را با کاهش جدی مواجه کند. البته بخش عمده واردات انجام شده به کشور را کالاهای اساسی ازجمله محصولات کشاورزی و نهاده‌های دامی تشکیل داده‌اند و به همین واسطه شیب افت واردات نسبت به صادرات کمتر شده است. در این میان، غفلت از بهبود فضای کسب‌وکار، اصلاح ساختار اقتصادی و افزایش شفافیت و عمل به قوانین موجود برای حمایت از فعالان اقتصادی باعث شده استفاده از فرصت ناگزیر و توفیق اجباری اقتصاد غیرنفتی امکان‌پذیر نباشد. در شرایطی که فضای کسب‌وکار گرفتار بوروکراسی‌های دولتی و دست‌انداز امضاهای طلایی است و اغلب مشوق‌های سیاسی و اقتصادی در اختیار حوزه‌های غیرمولد و دلالی قرار دارد، تولیدکنندگان واقعی عملاً قادر به جهاد برای جهش تولید نیستند و بخش بازرگانی شناسنامه‌دار نیز در میان انبوه سوءاستفاده‌های بازرگانان یک‌شبه و رانتی از حفظ بازارهای صادراتی و روابط تجاری دیرینه خود بازمی‌ماند. به این سیاهه باید دستورالعمل‌های خلق‌الساعه و تک‌بعدی را نیز اضافه کرد که دشنه آخر را به گرده تجارت خارجی فرو می‌کند. به‌عنوان‌مثال، همزمان با تنظیم این گزارش، از قول دبیر ستاد تنظیم بازار خبر آمد که این ستاد، سازمان توسعه تجارت را مکلف کرده به‌فوریت ممنوعیت صادرات خامه را به مرحله اجرا بگذارد و برای صادرات شیر خشک و محصولات لبنی نیز عوارض وضع کند. حال بماند که این تکلیف چه بر سر بازار صادراتی ایران در عراق به‌عنوان مشتری عمده لبنیات ایران می‌آورد.