«کوثر» جایگزین جنگنده‌های قدیمی می‌شود

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از فارس، آبان ماه سال گذشته با حکم حضرت آیت الله خامنه ای فرمانده معظم کل قوا، امیر دریادار حبیب الله سیاری که از مردادماه سال 1386 فرماندهی نیروی دریایی ارتش را برعهده داشت، به سمت معاونت هماهنگ کننده و رئیس ستاد ارتش منصوب شد.

امیر سیاری بعنوان تنها تفنگداری که به فرماندهی نداجا رسیده بود و بیشترین مدت زمان خدمت در فرماندهی این نیرو (۱۰ سال و ۳ ماه) را داشته است، این بار نیز بعنوان اولین تفنگدار دریایی، عهده دار ریاست ستاد ارتش می شود.

از جمله مسئولیت های امیر سیاری می توان به فرماندهی آموزش تفنگداران دریایی منجیل (67 تا70)، فرماندهی تیپ یکم تفنگداران دریایی بندرعباس (70 تا74)، فرماندهی قرارگاه ثارالله جزیره بوموسی (70تا74)، جانشینی فرمانده منطقه یکم دریایی (74 تا77)، فرماندهی آموزش تخصص های دریایی رشت و منطقه چهارم دریایی، جانشینی معاون هماهنگ کننده(79 تا82)، مشاور نظامی و معاون اجرایی ستاد مشترک ارتش(82 تا84)، سمت جانشینی فرمانده نیروی دریایی(84 تا 86)، فرماندهی نیروی دریایی ارتش(86 تا 97) و سپس ریاست ستاد ارتش اشاره کرد.

با امیر دریادار سیاری در خصوص موضوعات مختلف ازجمله معیشت کارکنان، دستاوردهای مختلف اخیر مانند جنگنده کوثر، حضور ارتش در دریای خزر و... گفتگو کردیم که مشروح آن را در ادامه خواهید خواند.

در جریان تغییرات اخیر ارتش و در احکام مقام معظم رهبری برای فرماندهان، روی برخی نکات تاکید شده که یکی از آنها ارتقاء نیروها در تراز انقلاب اسلامی است. این در تراز انقلاب اسلامی بودن چه ویژگی‌هایی را شامل می‌شود؟

این جمله یعنی «در تراز انقلاب اسلامی» را اولین بار حضرت آقا درباره نیروی دریایی فرمودند که نیروی دریایی بسازید که در شان ملت ایران باشد و یک جای دیگر فرمودند نیروی دریایی که در تراز انقلاب اسلامی باشد.

ما روی این قضایا خیلی فکر کردیم که منظور چیست ولی به نظر من در بحث نیروهای مسلح یعنی یک توان بالای تخصصی بازدارنده.

ما با آرمان های انقلاب زنده ایم و آرمان های انقلاب را دنبال می کنیم. ما اگر توان دفاعی در تخصص مربوطه به حدی داشته باشیم که بتوانیم به آرمان های انقلاب نزدیک شویم می‌گوییم در تراز انقلاب است.

احکام حضرت آقا کلید واژه هایی دارد که معمولا فرماندهان آنها را به عنوان سرفصل می نویسند و بر مبنای آن برنامه ریزی می کنند و آنها را در برنامه های 5 ساله و یک ساله جا می دهند و حرکت می‌کنند.

به عنوان مثال در حکم فرمانده کل ارتش، اول ارتقا توان رزم آمده بود، هم افزایی هم بود. خب ماموریت اصلی ارتش توان رزم است. بعد اشراف اطلاعاتی و رسیدگی به معیشت کارکنان، تعالی معنوی و بصیرتی کارکنان چهار فصل و محور حکم آقا برای امیر موسوی بود. لذا ایشان باید تمام تلاش خود را بکار بگیرند تا یک ارتش در تراز انقلاب با آمادگی رزمی بالا داشته باشیم.

از طرفی رسیدگی به معیشت کارکنان و تعالی معنوی و پیگیری کارکنان هم باید در دستور کار باشد. یک محور دیگر مورد تاکید رهبری هم افزایی بود. برنامه ریزی های لازم برای این 5 محور انجام شده است.

رهبری همچنین در حکمشان از بنده چابکی، کارآمدی، پاسخگویی و رعایت اولویت ها در ستاد ارتش را خواستند که برنامه ریزی هایی در این خصوص انجام دادیم.

شما در نیروی دریایی یک مورد خاص و به عنوان اولین تکاور، فرمانده نیروی دریایی بودید و در ستاد آجا هم بعد از مدت ها، فرماندهی غیر از فرماندهان نیروی زمینی انتخاب شده است. این تغییرات با چه منظور و هدف بوده؟ همینطور توضیحی در خصوص مسئولیت های معاونت هماهنگ کننده ارتش بفرمایید.

من در نیروی دریایی از زمانی که مسئولیت پذیرفتم و از حوزه تکاوری جدا شدم، تمام مشاغلی که کسب کردم، همین شاخصه را داشت. یعنی برای اولین بار بود که فردی از رسته تکاوری آن را کسب می کرد. من جانشین و فرمانده منطقه دریایی، جانشین معاون هماهنگ کننده ارتش، بعد جانشین و سپس فرمانده نیروی دریایی شدم و طولانی ترین زمان فرماندهی نیروی دریایی را در حدود 11 سال داشتم. سپس به ستاد آجا آمدم.

لذا این را برای خود توفیق و اعتماد سلسله مراتب می دانم و تلاش کردم این اعتماد را حفظ کنم. تدبیر فرماندهی معظم کل قوا این بود که مسئولین ستاد ارتش بایستی متشکل از مجموعه نیروها باشند. حالا هر نیرویی بنا به وزنی که دارد تعدادش بیشتر می شود. مثلا بالاترین وزن فرماندهان را از نظر آماری و ارقامی در نیروی زمینی داریم که می بینیم تعداد افراد بیشتری از این نیرو در ستاد آجا هستند و بعد نیروی هوایی، دریایی و پدافند هستند که در یک رده قرار می گیرند و در ستاد ارتش حضور دارند.

لذا این تدبیر را امیر سرلشکر موسوی به خوبی اجرا کردند و تاکید کردند در رده معاونت ها حتما از همه نیروها بنا به وزن شان حضور داشته باشند و الان در معاونت ها، ادارات تابعه، ستادها و سازمان های ارتش این تقسیم بندی صورت گرفته و از همه نیروها به صورت ترکیبی در آن حضور دارند. اگر به جلسات ما نیز دقت کنید می بینید که انواع رنگ لباس های ارتش در آن حضور دارند و معنای واقعی ستاد ارتش را نشان می دهند.

در خصوص وظایف معاونت هماهنگ کننده هم باید بگویم که قبلا که ما در ارتش فرمانده نداشتیم، نفر اول رئیس ستاد مشترک ارتش بود البته در زمان امیر شهبازی و اواسط دهه 70 فرماندهی در ارتش تشکیل شد که جانشین نیز داشت و نفر سوم ارتش، معاون هماهنگ کننده آن می شد که باید شغل رئیس ستادی را هم انجام دهد، یعنی شما هم رئیس ستاد هستید و ستاد و معاونت ها را کنترل کنید و برای فرمانده ارتش تصمیم سازی کنید و هم کارهای اداری، طرح ها و موضوعات مختلف باید از طریق معاونت هماهنگ کننده به فرمانده ارتش برسد و در کنار اینها معاون هماهنگ کننده ارتش باید به عنوان نفر سوم ارتش در جهت انجام ماموریت ارتش تلاش کند.

اخیرا بحث دریای خزر مطرح شده بود و راجع به سهم ایران صحبت هایی صورت گرفت. آیا تغییری در ماموریت های نیروی دریایی ارتش در دریای شمال ایجاد شده است؟

منطقه ای که متعلق به ایران است و منابع کشور ما در آن منطقه وجود دارد از سال 77 تا امروز توسط نیروی دریایی و با پشتیبانی نیروی هوایی ارتش حفاظت شده است و الان هم محافظت می شود و البته در کنوانسیون خزر که اخیرا امضاء شد در مورد تحدید حدود بحثی نشده است، بنابراین ارتش کما فی السابق متناسب با شرایط جمهوری اسلامی ایران، تدابیر فرمانده معظم کل قوا و ابلاغیه های وزارت خارجه و ستاد کل نیروهای مسلح در حراست از مرزهای آبی، زمینی و هوایی کشور از هیچ تلاشی فروگذار نخواهد بود.

همیشه از دریای خزر به عنوان دریای صلح و دوستی نام می برند اما همیشه یکی از راه های برقراری صلح قدرتمندتر شدن است. الان وضعیت ما در دریای خزر چگونه است؟

ما هم دریای خزر را دریای صلح و دوستی می دانیم و هیچ وقت وارد مسابقه تسلیحاتی در دریای خزر نشدیم البته ما در آب های جنوب هم وارد مسابقه تسلیحاتی نشده و نخواهیم شد.

آیا دیگر کشورهای حاشیه خزر هم به این موضوع اعتقاد دارند؟

روسیه از قبل در این دریا حضور داشت و الان هم در منطقه خود حضور دارد. سه کشور دیگر ترکمنستان، آذربایجان و قزاقستان نیز برای تقویت نیروی دریایی شان تلاش می کنند که البته این با رقابت تسلیحاتی فرق می کند. اما توان ما باید آنقدر باشد که بتوانیم صلح و دوستی را حفظ کنیم. شما اگر توان نداشته باشید امنیت حفظ نمی شود. پس وجود نیروی دریایی قوی در آن منطقه باعث می شود هم محیط زیست حفظ شود و هم با قاچاق کالا مبارزه شود و هم ناامنی دزدان دریایی اتفاق نیفتد. به هر حال وجود نیروی دریایی مناسب و قوی در منطقه برای حفظ دریای صلح و دوستی و منافع خودمان است و تعامل خوبی هم با کشورهای حاشیه خزر داریم.

یکی از حوزه های هم افزایی نیروهای مسلح بحث حفاظت از مرزهاست که بخشی به عهده ارتش و بخشی به عهده سپاه است. با توجه به سابقه ارتش در مقابله با داعش در غرب کشور و انتقال این گروه تروریستی به افغانستان آیا ارتش در شرق کشور به سپاه کمک می کند؟

بحث دفاع از مرزها و برقراری امنیت مرزها به صورت کامل بر عهده نیروهای مسلح است که با تدبیر فرمانده معظم کل قوا صورت می گیرد. اینکه با چه نسبت و چه آمایش و توسط چه نیرویی این کار انجام گیرد بحث هایی است که قطعا با هماهنگی ارتش، سپاه، نیروی انتظامی، ستاد کل نیروهای مسلح به تصویب فرماندهی معظم کل قوا می رسد. لذا با امکاناتی که در اختیار نیروهای مسلح است تصمیم می گیرند چه نیرویی در چه مقطع زمانی و در کجا حضور داشته باشند.

موضوعی دیگر که اخیرا مطرح شد بحث بستن تنگه هرمز بود و اینکه آیا این امکان وجود دارد یا خیر؟ البته از سویی هم سعی می شد که القا شود تنگه هرمز اهمیت سابق را ندارد و مثلا عربستان از طریق لوله های زمینی،می تواند نفت خود را منتقل کند. به نظر شما آیا تنگه هرمز هنوز اهمیت سابق را دارد؟

تنگه هرمز، خلیج فارس، دریای عمان و حتی شمال اقیانوس هند از مناطق بسیار مهم جهان هستند و اهمیت تنگه هرمز همچنان ادامه خواهد داشت البته گاهی در خصوص اهمیت آن عملیات روانی از سوی دشمن صورت می گیرد اما این اهمیت به جای خود باقی است.

موقعیت جغرافیایی کشور ما به گونه ای است که تسلط کامل بر خلیج فارس، تنگه هرمز و شمال دریای عمان داریم و از این موقعیت جغرافیایی به خوبی بهره می بریم.

امکانات دریایی ما بسیار بالا است و نیروی انسانی، تجهیزات و تاکتیک های بسیار مناسبی داریم اما همیشه گفته ایم و باز هم می گوییم که امنیت تنگه هرمز برای همه مهم است. چون محل خروج انرژی مورد نیاز دنیاست و همه به دنبال این هستند که امنیت منطقه حفظ شود و ما هم حرفی غیر از این نداریم و همیشه گفته ایم جمهوری اسلامی ایران به تنهایی و به کمک کشورهای همسایه قادر است امنیت تنگه هرمز را برقرار کند و برای این موضوع نیازی به حضور دیگران نیست. لذا دیگران که به منطقه می آیند این موضوع را بهانه نکنند، چون هر کجا که رفتند با خود ناامنی بردند.

مقام معظم رهبری فرمودند «جنگ نخواهد شد» و البته معنی جنگ و تهدید فرق می‌کند. در این خصوص نظرتان را بفرمایید.

ما دشمن داریم و این دشمن یا تهدید سخت و نرم می کند و یا اینکه متوسل به حربه تحریم می شود تا به طرق مختلف به اهدافش برسد. پس اگر جنگ نمی شود دلیلش توان رزمی و آمادگی نیروهای مسلح است. فرماندهی معظم کل قوا نسبت به نیروهای مسلح این اطمینان را دارند که اگر اتفاقی بیفتد می توانند آنچنان ضربه ای به دشمن وارد کنند که منافع دشمن با مخاطره جدی مواجه شود و دشمن سودی نبرد که به این توان بازدارندگی می گویند.

توان بازدارندگی که مدنظر فرماندهی معظم کل قواست آنقدر بالاست که بارها فرمودند دشمن فکر تجاوز به کشور ما را به خود راه نمی دهد. این نشانه آمادگی نیروهای مسلح و ملت قهرمان ایرانی اسلامی برای دفاع از کشور، انقلاب و دین است.

سهم موضوعات سیاسی را در این بازدارندگی چطور ارزیابی می کنید؟ زیرا زمانی گفته شده بود برجام، سایه جنگ را از کشور دور کرد. نظر شما در این خصوص چیست؟

فرمانده معظم کل قوا فرمودند که نیروهای مسلح همیشه آماده باشند و شب حمله ای فکر کنند و البته آمادگی وظیفه ذاتی نیروهای مسلح است. وقتی توان بازدارندگی بالاست و یک نیروی مسلح کاملا آماده داشته باشیم دشمن از این می ترسد که اقدامی انجام دهد.

اخیرا متاسفانه یک جنگنده در دزفول دچار سانحه شد و خلبانش به شهادت رسید. در خصوص نوسازی و خرید هواپیماهای نو چه برنامه ای در ارتش در دستور کار است؟

ابتدا باید گفت که سانحه در همه جای دنیا اتفاق می افتد و کشورهایی که پیشرفته ترین هواپیماها را هم دارند دچار سانحه سقوط می شوند و وقتی ماموریت پرواز آموزشی باشد احتمالش بیشتر است. اما نکته حائز اهمیت این است که در اتفاق مورد اشاره، خلبان تحت آموزش به گونه ای پرواز می کند که استاد خلبان با شجاعت هواپیمایی که دچار مشکل شده را بر زمین می نشاند و خودش شهید می شود اما نیروی تحت آموزشش سالم می ماند. این یک درس بسیار مهم است. او می توانست جان خودش را نجات دهد و هواپیما یا نفر تحت آموزشش از بین برود اما این ایثار و شهادت طلبی و اعتماد به نفس را داشت که با رشادت جان خود را فدا کند تا خلبان دیگر سالم بماند، اما چرا در رسانه های ما به این موضوع پرداخته نمی شود.

در بحث نوسازی و قطعه سازی هم باید بگوییم ۴۰ سال از انقلاب گذشته و اگر کاری صورت نگرفته بود در این ۴۰ سال چگونه نیروی هوایی و دریایی که تجهیزات محور هستند فعالیت های خود را انجام دادند. مگر با غیر از قطعه سازی و نوسازی امکان پذیر است؟

ما اخیرا شاهد پرواز اولین جنگنده ساخت ایران به نام «کوثر» بودیم البته پیش از این هم طراحی جنگنده صاعقه نمونه دیگری از خودباوری بود، این نشان می دهد ما به این تکنولوژی رسیده ایم. همانطور که در سال 88 ناوشکن جماران را ساختیم. امام (ره) فرموده بودند برای تامین نیازهای تان در چرخه دفاعی دست نیاز به سوی دیگران دراز نکنید که حتی برخی گفتند ما نمی توانیم و صنعت نداریم که امام فرمودند مگر آنها که الان می سازند از اول صنعتگر بودند؟ کار کردند و موفق شدند.

حال باید گفت در کجای کشور به اندازه نیروهای مسلح به صورت جهشی کار شده و نیازها برطرف گردیده است. ما امروز در جایی ایستاده ایم که نیازمندی های خودمان را در حوزه های مختلف تامین کرده ایم و حتی جنگنده ای مانند کوثر را ساختیم که می تواند تولید و به مرور جایگزین دیگر جنگنده ها شود. رسیدن به این توانمندی زمان خاص خودش را برده و علم خودش را برده و ما موفق شدیم و به آن رسیدیم.

لذا ما، هم در نوسازی و هم در قطعه سازی و هم نگهداری تجهیزات قدیمی و به کارگیری آنها تلاش کردیم. اگر امروز یک هواپیمای قدیمی می پرد نباید فکر کنیم این همان هواپیمای قدیمی چند سال پیش است زیرا شکل آن ثابت است اما تجهیزات داخل آنها به صورت کامل عوض شده است.

همواره شاهد فضاسازی دشمنان در خصوص توانمندی های نظامی و محصولاتی که تولید می شود، هستیم، از جمله در همین مورد اخیر رونمایی جنگنده کوثر. به نظر شما چگونه باید پاسخ این فضاسازی ها را داد؟

می گویند کسی که خواب است را می شود بیدار کرد، اما کسی که خودش را به خواب زده، نه. آنها که اینگونه دستاوردها را زیر سوال می برند افرادی هستند که خودشان را به خواب زده اند و ما هر چه دلیل بیاوریم یک حرف دیگر می زنند. موقعی که ما ناوشکن جماران را الحاق کردیم من به یکی از کشورها برای جلسات ions (فرماندهان نیروهای دریایی کشورهای حاشیه اقیانوس هند) رفتم. در آنجا فرمانده نیروی دریایی یکی از کشورهای منطقه از من سؤال کرد که آیا این جماران که ساختید دریا هم می رود؟ یعنی توانمندی تحرک دارد؟ من تعجب کردم و گفتم متوجه نمی شوم. او گفت مگر جماران ماکت نیست؟ من در آنجا به او گفتم که شما در خلیج عدن ناو دارید از امروز تا یک ماه آینده زمان بدهید و همین ناوشکن جماران را در آنجا رصد کنید.

وقتی به کشور برگشتیم جماران را ۸۰ روز به خلیج عدن، دریای سرخ و باب المندب برای دریانوردی و ماموریت فرستادیم. از این موضوع گذشت تا مجددا آن فرمانده را در جلسه ای دیگر دیدم و به محض اینکه من را دید قبل از احوالپرسی گفت درست بود! و من هم گفتم بله درست بود و شما آن را دیدید.

امروز سطح تکنولوژی و فناوری در وزارت دفاع و نیروهای مسلح در بالاترین رده خود است اما ما به این موضوع بسنده نمی کنیم و باید پیشرفت کنیم. پس آنهایی که مدام از توان داخلی انتقاد می کنند و آیه یاس می خوانند اگر می توانند خودشان برای کشورشان به وسط میدان بیایند و کار کنند. وگرنه این طور برخورد کردن با دستاوردهای نظام بازی کردن در زمین دشمن است.

به نظر می رسد تعداد رزمایش ها کمتر شده یا کمتر رسانه ای می شود. برنامه های آتی ارتش در خصوص رزمایش ها چیست؟

رزمایش ها جزو کارهای نیروهای مسلح است و همچنان صورت می گیرد اما اینکه رسانه ای نمی شود شاید نیازی نباشد. به هر حال نیروهای مسلح کارشان را انجام می دهند و هر کجا و هر وقت که لازم باشد رزمایش برگزار می کنند.

مقام معظم رهبری به بحث معیشت کارکنان تاکید کردند. شما مهمترین موضوع در معیشت کارکنان ارتش را چه می دانید و چه برنامه ای برای آن دارید؟

معیشت یکی از سرفصل های کاری فرماندهی ارتش است و شخصا آن را دنبال می کنند اما این را بدانید این فقط خاص ارتش نیست و حضرت آقا در خصوص معیشت همه مردم تاکید داشتند البته قطعا بایستی در بخش ارتش اقدامات بیشتری در خصوص معیشت صورت گیرد زیرا ارتشیان برقرار کنندگان نظم و امنیت هستند.

اما به هر حال کف حقوق در کشور پایین است و این موضوع بارها از سوی مسئولین رده بالای کشور اعلام شده است. با این اوصاف معیشت در ارتش جزو کارهایی است که به صورت مستمر دنبال می شود و شخص فرماندهی آن را پیگیری می کند و من ندیدم فرماندهی مثل امیر موسوی که اینقدر به بحث معیشت کارکنان بپردازد و در خصوص آن تلاش کنند. البته همه می دانیم نمی توان معجزه کرد اما به بهبود شرایط امیدواریم.

یکی از موضوعاتی که مورد تاکید رهبری بوده توسعه سواحل مکران است. شما نیز انتقاداتی از مسئولین دولتی در این خصوص داشته اید. وضع فعلی این سواحل چگونه است. آیا دولت با نیروی دریایی همراهی می کند یا خیر؟

اینکه آقا می فرماید دریای عمان و سواحل مکران برای ما گنج و ذخیره است معنایی زیادی دارد و آیندگان باید این جمله را با طلا بنویسند. با این فرمان، نیروی دریایی در آن منطقه مستقر شد زیرا اول باید اقتدار دریایی داشته باشیم تا در سواحل به آبادانی برسیم که این اقتدار دریایی را نیروی دریایی ارتش برقرار می کند. این نیرو در بحث زیرساخت ها، بندرسازی و .. فعالیت های زیادی در سواحل مکران دارد و هزاران نفر از پرسنل خود را در آنجا مستقر کرده است.

لذا این مهم است که همه بدانند سواحل مکران از نیازمندی های قطعی و ضروری الان و آینده کشور است و اگر آبادانی، تجارت دریایی و توسعه در آن منطقه صورت بگیرد جمعیت زیادی می توانند در آنجا زندگی کنند و ان‌شاءالله اینطور است.

درخصوص عملکرد دولت نیز به دلیل اینکه رئیس کارگروه توسعه سواحل مکران، معاون اول رئیس جمهور است، انتظار ما این بود که دولت بر مبنای وزارتخانه های ذیربط گام بلندتری در توسعه سواحل مکران بردارد.

نام «مکران» چگونه و از کجا انتخاب شد؟

بعد از اینکه دستور صادر شد نیروی دریایی در سواحل مکران مستقر شود یکی دو سال تلاش زیادی کردیم و تصمیم گرفتیم یک همایش تحت عنوان اقتدار دریایی و توسعه سواحل مکران در چابهار برگزار کنیم. لذا در گزارشی این موضوع را خدمت فرمانده معظم کل قوا مطرح کردیم که فرمودند خوب است این همایش در آنجا برگزار می شود چون آنهایی که اهل کار هستند به منطقه می آیند و بعد فرمودند کلمه «مکران» را از کجا آوردید و ما گفتیم در تاریخ است و از آن استفاده کردیم که ایشان فرمودند خوب است این کلمه تاریخی است و احیا شود.

پس از آن ما از این کلمه در رسانه ها و نامه ها استفاده کردیم و مطرح شد. بعد از مدتی در جایی دیگر فرمانده معظم کل قوا سؤال فرمودند خب ما این را تائید کردیم و در رسانه قرار گرفت اما آیا مردم خوب بلوچ نسبت به به کار بردن این کلمه راضی هستند؟

ما علیرغم اینکه مطمئن بودیم، برای اطمینان بیشتر و دوباره از همه مسئولین محلی، صدا و سیما، مدرسه ودانشگاه و مردم عادی و ... مصاحبه کردیم و عکس و فیلم گرفتیم و به این جمع بندی رسیدیم که راضی هستند و از این کلمه استفاده می کنند و گزارش را خدمت آقا فرستادیم.

در کشور صحبت ها و تفسیرهای متعددی از واژه «خودکفایی» می شود، آیا از نظر شما خودکفایی به معنای استفاده نکردن از تجربیات دیگران است؟

اصلا اینطور نیست. فرمانده معظم کل قوا بارها فرمودند ارتباط ما با دنیا باید برقرار باشد. مگر ما می خواهیم یک چرخ را از نو بسازیم؟ کسی این کار را نمی کند. ما از دانش دیگران و دیگر کشورها استفاده می کنیم ضمناً وقتی چیزی در بازار است و همه آن را می خرند خب ما هم می خریم و استفاده می کنیم. تجربه هم به این صورت است. ما هم از تجربیات دیگران استفاده می کنیم. مهم این است که شما اعتماد به نفس داشته باشید و دست نیاز به سوی دیگران دراز نکنید. نباید بخاطر بهره برداری از دانش تحت سیطره دشمن قرار گرفت.