سرنوشت بازار نفت در صورت خروج آمریکا از برجام
به‌نظر نمی‌رسد وزارت خارجه آمریکا کاملا با کنار گذاشتن برجام موافق باشد. برایان هوک، مدیر برنامه‌ریزی سیاسی وزارت امور خارجه آمریکا و نماینده این کشور در کمیسیون مشترک برجام، پس از نشست اخیر این کمیسیون در وین به خبرنگاران گفت: «ما معتقدیم که می‌توانیم در چارچوب توافق هسته‌ای کار کنیم». البته دونالد ترامپ حداقل در ظاهر عزم خود را برای خروج از برجام جزم کرده است.
طبق گزارش بلومبرگ، در این میان باید توجه داشت که اگر قرار باشد کشورها همچنان به خرید نفت از ایران ادامه دهند، خروج آمریکا چندان توجیه‌پذیر نخواهد بود. اما اگر دولت ترامپ بتواند به آرزوی خود برای محدود کردن صادرات نفت ایران جامه عمل بپوشاند، آنگاه شرایط متفاوتی رقم خواهد خورد. در سال 2012 تحریم‌های نفتی علیه ایران باعث شد که صادرات نفت این کشور حدود یک میلیون بشکه در روز کاهش یابد و اگر قرار باشد چنین اتفاقی تکرار شود، کمبود عرضه نفت در نیمه دوم سال‌جاری میلادی به 2میلیون بشکه در روز- یعنی دو برابر رقم برآورد شده کنونی- خواهد رسید و در این صورت افزایش قیمت‌ها در بازار نفت کاملاً محتمل خواهد بود.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، با وجود اینکه بنا بر اظهارات مقامات دولت ایران این کشور هنوز آنطور که باید و شاید از مزایای برجام در حوزه سرمایه‌گذاری خارجی بهره‌مند نشده، اما با از میان برداشته‌شدن تحریم‌های نفتی، ایران توانسته از اوایل سال 2016تاکنون تولید و صادرات نفت خود را بیش از یک میلیون بشکه در روز افزایش دهد.
بازگشت صنعت نفت ایران به سطح تولید و صادرات قبل از تحریم‌های نفتی، با تغییراتی در مقاصد صادراتی نفت این کشور همراه شده است. در 2سال اخیر صادرات نفت ایران به کشورهای اتحادیه اروپا- به‌ویژه ایتالیا، اسپانیا، فرانسه و یونان- افزایش چشمگیری داشته است اما هنوز هم 25درصد کمتر از رکورد سال 2011است. از طرفی صادرات نفت ایران به کره‌جنوبی و ژاپن نیز با وجود رشد نسبی آن پس از اجرای برجام، هنوز هم فاصله زیادی با رقم آن در نیمه اول سال 2011دارد. در مقابل، واردات نفت هند و چین از ایران اکنون حتی از میزان آن در سال2011 نیز به مقدار کاملا محسوسی بیشتر است.
در سال 2012تحریم‌های نفتی سنگینی علیه ایران اجرا شد و دولت باراک اوباما توانست دولت‌های اروپایی را متقاعد کند که واردات نفت از ایران را تقریبا به صفر برسانند. کشورهای آسیایی نیز بر اثر تهدیدات کاخ سفید مبنی بر محدود کردن دسترسی آنها به شبکه بانکی آمریکا درصورت کاهش‌نیافتن واردات نفت از ایران، مراودات نفتی خود را با ایران کاهش دادند. دولت آمریکا همچنین بانک‌های خارجی را از هرگونه تراکنش مالی با بانک مرکزی ایران و نیز بانک‌ها و مؤسسات مالی این کشور منع کرد و به آنها اعلام کرد که درصورت تخلف از تحریم بانک‌های ایرانی، خود مشمول تحریم خواهند شد.
پس از توافق هسته‌ای بین ایران و کشورهای 1+5 و اجرایی شدن این توافق از اوایل سال 2016(دی‌ماه 1394) هم تحریم‌های نفتی و هم تحریم‌های بانکی علیه ایران لغو شدند و اینک بعید به‌نظر می‌رسد که کشورهای اروپایی تمایلی برای همراه شدن با دولت آمریکا برای برقراری مجدد این تحریم‌ها داشته باشند.
با این اوصاف سؤال این است که خروج آمریکا از برجام چه تأثیری بر صادرات نفت ایران خواهد داشت؟
یکی از راهکارهای احتمالی دولت ترامپ برای محدود ساختن صادرات نفت ایران این است که به‌صورت یکجانبه اقدام به تحریم بانکی ایران کند- همان رویکردی که دولت اوباما در پیش گرفت- تا واردکنندگان نفت از ایران را تحت فشار قرار دهد. اما کارشناسان مؤسسه مالی کردیت سوئیس بر این باورند چنین راهکاری نمی‌تواند یک راهکار بی‌نقص باشد؛ زیرا چین و هند قادرند هزینه واردات نفت از ایران را با پول داخلی خود بپردازند و از این طریق نظام بانکی آمریکا را به‌کلی دور بزنند؛ هرچند صادرات نفت ایران به این کشورها به حدی نخواهد بود که کاهش احتمالی صادرات به اروپا را جبران کند. در دوره سه ماهه منتهی به اواسط مارس 2018(اواخر اسفند 1396) هند و چین مجموعاً بیش از 1.2میلیون بشکه در روز نفت و میعانات گازی از ایران وارد کرده‌اند. راهکار دیگری که دولت ترامپ پیش روی خود می‌بیند این است که بیمه‌کنندگان نفتکش‌ها و محموله‌های نفتی ایران را تحت فشار قرار دهد. هم‌اکنون شرکت‌های بیمه آمریکایی به‌دلیل برخی تحریم‌های غیرمرتبط با مسئله هسته‌ای ایران نمی‌توانند هیچ‌گونه مشارکتی در بیمه کردن ناوگان نفتی ایران داشته باشند و به‌ناچار بازار ایران را به شرکت‌های بیمه اروپایی و آسیایی واگذار کرده‌اند. در چنین شرایطی ممکن است دولت ترامپ به‌دنبال این باشد که شرکت‌های بیمه دیگر کشورها را بر سر یک دوراهی قرار دهد؛ اینکه از بین همکاری با ایران یا حضور در بازار بیمه آمریکا یکی را انتخاب کنند.
هنوز مشخص نیست که ترامپ چگونه می‌خواهد پس از خروج از برجام، ایران را تحت فشار قرار دهد اما تقریباً می‌توان اطمینان داشت که او راهکارهای مختلفی را برای نیل به اهدافش امتحان خواهد کرد.
چنان‌که اشاره شد، درصورت تحریم نفتی ایران کسری عرضه در بازار نفت به 2میلیون بشکه خواهد رسید؛ بدین‌ترتیب عربستان و روسیه به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت این فرصت را خواهند داشت که بدون احساس خطر از کاهش قیمت‌ها، تولید نفت خود را به سطوح قبل از اجرای طرح فریز نفتی بازگردانند. علاوه بر این، از بین رفتن یا حداقل بی‌اعتبار شدن برجام بر اثر اقدامات دولت ترامپ می‌تواند به افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیکی در خاورمیانه منجر شود و سرمایه‌گذاری در میادین نفتی این منطقه را کاهش دهد؛ اتفاقی که کاهش ظرفیت تولید نفت را در پی خواهد داشت و شرایط را برای جهش قیمت نفت فراهم خواهد کرد.
