مانیتور لرزه‌ای دو سوی پایتخت
یک زلزله‌شناس با بررسی زمین‌لرزه‌های ۱۰ سال اخیر اطراف تهران اعلام کرد: مانیتورینگ خردلرزه‌ها در دو سمت شرق و غرب پایتخت می‌تواند اطلاعات موثر -پیش‌نشانگر- درباره رفتار گسل‌های اصلی ارائه کند.
۱۱۸۵ زلزله بالای ۵/ ۲ ریشتر در دهه گذشته در شعاع ۱۵۰ کیلومتری شهر تهران رخ داده که غالب آنها در پهنه‌‌ای خاص واقع در شرق استان (حوالی فیروزکوه) بوده است. زلزله‌های دو ماه گذشته در کشور همچون زلزله عصر دوشنبه فیروزکوه، «پیش‌لرزه»هایی داشته است که این موضوع امکان پیش‌آگاهی از زلزله اصلی مشروط به رهگیری خردلرزه‌ها را بیان می‌کند.
تصویر لرزه‌خیزی دهه اخیر تهران و اطراف آن
یک زلزله‌شناس مسوول، با مطالعه رفتار گسل‌های فعال در داخل و خارج از حریم پایتخت، درباره پیامد غفلت از «مانیتورینگ دقیق زون‌های لرزه‌ای شرق و غرب استان تهران» هشدار داد. به گزارش دنیای اقتصاد، بررسی‌هایی که علی بیت‌اللهی رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات مسکن درباره «عقبه» زلزله عصر دوشنبه فیروزکوه انجام داده است، نشان می‌دهد: این زمین‌لرزه ۳/ ۴ ریشتری چند ساعت بعد از سه پیش‌لرزه ۳/ ۱ تا ۳ ریشتری در همین منطقه به‌عنوان «حساس‌ترین پهنه لرزه‌ای اثرگذار بر تهران» رخ داد و از آنجا که در غالب زلزله‌های بزرگ ماه‌های اخیر در کشور نیز وقوع تعدادی پیش‌لرزه در ساعات یا روزهای قبل از رخداد به ثبت رسیده، لازم است برای پایتخت، «عملیات ویژه پایش خردلرزه‌ها دست‌کم در محدوده گسل‌های اصلی» شروع شود. بیت‌اللهی که دبیر کارگروه مخاطرات در ستاد مدیریت بحران تهران را نیز برعهده دارد، با استناد به گراف ۱۰ ساله از زمین‌لرزه‌های تهران و اطراف آن معتقد است: منطقه‌‌ای در نزدیکی فیروزکوه که زلزله عصر دوشنبه در آنجا رخ داد، پهنه لرزه‌ای «فعال» و محل عبور و تلاقی گسل‌های متعدد لرزه‌زا محسوب می‌شود به‌طوری‌که این منطقه واقع در شرق تهران، به مراتب بیشتر از غرب استان طی ۱۰ سال اخیر دچار زلزله‌های خرد تا متوسط بوده است.
پهنه زلزله ۳/ ۴ ریشتری فیروزکوه در فاصله ۹۵ کیلومتری حاشیه شرقی تهران قرار دارد و محل تلاقی گسل‌های مشاء و شمال تهران و همچنین گسل‌های مشاء و فیروزکوه است که از این منظر مهم‌ترین ناحیه لرزه‌ای موثر بر رخداد زلزله احتمالی تهران می‌تواند باشد. مطالعات بیت‌اللهی مشخص می‌کند: تجمع زمین‌لرزه‌های رخ داده طی ۱۰ سال گذشته در شرق تهران بیشتر از غرب این استان بوده و در شرق، جهت مکان وقوع زلزله‌ها به سمت محل اتصال گسل‌های مشاء و شمال تهران است. با این حال به‌رغم رهاشدن مکرر انرژی لرزه‌ای در دو سمت شرقی و غربی پایتخت، به‌دلیل «خلأ تجهیزات و دستگاه‌های اندازه‌گیری دقیق حرکت گسل‌ها»، امکان برآورد میزان تخلیه تنش وجود ندارد. این زلزله‌شناس با تاکید بر ضرورت تغییر نگاه به رژیم لرزه‌خیزی مناطق مختلف کشور، به «دنیای اقتصاد» گفت: رخدادهای دست کم دو ماه اخیر در استان‌های مختلف کشور نشان داد در شهرهایی که انتظار زلزله بزرگ وجود نداشت، زمین لرزه اتفاق افتاد و در شهرهایی که احتمال زلزله بزرگ در آنها مطرح است، اطلاعات ناقصی از سوابق فعالیت گسل‌های اصلی آن مناطق در اختیار است که در عصر جدید که دوره پایان آرامش زمین عنوان می‌شود، «پایش خردلرزه‌ها با هدف زیرذره‌بین قرار دادن تغییرات محسوس در ریتم وقوع آنها» یک نیاز فوری برای شهرهای لرزه‌خیز به حساب می‌آید.
۲۵ دی ماه ۱۳۹۶ زلزله‌ای با بزرگای ۳/ ۴ ریشتر در شرق تهران رخ داد. قبل از آن نیز سه پیش‌لرزه خفیف با بزرگای ۲/ ۳ و ۳/ ۱ و ۹/ ۱ در حوالی رومرکز زلزله مذکور از سحرگاه همان روز از ساعت ۵:۳۸ تا حدود ۶ صبح رخ می‌دهد. ساعت وقوع زلزله ۳/ ۴ ریشتری فیروزکوه ۱۷:۲۰ بوده است. بعد از زلزله ۳/ ۴ ریشتری فیروزکوه (۲۵/ ۱۰/ ۱۳۹۶ ساعت ۱۷:۲۰) زلزله خفیف دیگری با میل به سمت شهر دماوند با بزرگی ۲ در حوزه شهری شهر دماوند در ساعت ۱۷:۳۸ (۱۸ دقیقه بعد از زلزله ۳/ ۴ فیروزکوه) رخ می‌دهد. زون وقوع زلزله ۳/ ۴ فیروزکوه، از نظر لرزه خیزی فعال و در بر دارنده گسله‌های لرزه زای متعددی است. فاصله رومرکز زلزله از شهر فیروزکوه ۱۰ کیلومتر و در سمت غربی شهر واقع می‌گردد. همچنین این زلزله در ۵۵ کیلومتری شرق شهر دماوند، ۹۵ کیلومتری حاشیه شرقی شهر تهران و حدود ۱۱۲ کیلومتری از مرکز شهر تهران و در شرق آن واقع می‌شود.
در شرق تهران، گره تکتونیکی مهمی وجود دارد که محل تلاقی گسل‌های مشا و گسل شمال تهران است. این ناحیه یکی از مهم‌ترین نواحی فعال و لرزه خیز در اطراف شهر تهران است که موجب شده است رخداد زلزله‌ها در شرق شهر تهران نسبت به غرب آن به مراتب بیشتر باشد. مراکز جمعیتی لواسان، آبادی ایرا، جوارد، کلگدر و رسانان در محدوده این گره تکتونیکی واقع می‌شوند. رومرکز زلزله ۳/ ۴ فیروزکوه حدود ۸۰ کیلومتری شرقی تهران قرار گرفته است. لرزه خیزی یک ماه گذشته محدوده شرقی و غربی کلان شهر تهران نشان می‌دهد که هم در زلزله ملارد(زلزله با بزرگی ۲/ ۵ ریشتری مورخ ۲۹ آذر ۱۳۹۶) و هم در زلزله ۳/ ۴ ریشتری فیروزکوه، شرق و غرب شهر تهران دچار تنش لرزه‌ای بوده‌اند و اینکه تا چه حد از تنش موجود در این گستره فعال و لرزه خیز رها شده است، امری است که صحبت در خصوص آن به‌دلیل عدم اندازه‌گیری‌های دقیق حرکات گسلی با تردید همراه است. در هر حال وقوع زلزله‌های شرقی و غربی شهر تهران، معرف لرزه خیزی ناحیه و فعال بودن گسله‌های اطراف است. در شکل ۲ رخداد زلزله‌های ماه گذشته نشان داده شده است. دو سال پیش در سوم شهریور ۱۳۹۴ در همین ناحیه (به فاصله تقریبی ۶ کیلومتری از زلزله ۳/ ۴ ریشتری) زلزله‌ای با بزرگی ۶/ ۴ ریشتر نیز رخ داده است که دال بر فعال بودن گسله‌های منطقه است. همچنین ۲۴ خرداد امسال نیز زلزله‌ای به بزرگی ۴ ریشتر در این منطقه به ثبت رسید.
لرزه خیزی دهه اخیر تهران و اطراف آن
بیت‌اللهی در مطالعه‌ای که انجام داده است، توزیع زمین لرزه‌های رخ‌داده در تهران و اطراف آن طی ۱۰ سال گذشته که توسط شبکه متراکم لرزه‌نگاری کشوری ثبت شده‌اند را در یک تصویر آورده است. این مطالعه نشان می‌دهد: زلزله‌های نشان داده شده از بزرگای ۵/ ۲ ریشتر و بزرگ‌تر از آن هستند. یک هزار و ۱۸۵ زلزله با بزرگی ۵/ ۲ و بزرگ‌تر از آن تا دی ماه ۱۳۹۶ در گستره‌ای به‌شعاع ۱۵۰ کیلومتر از مرکز شهر تهران ثبت شده‌اند. نکته جالب توجه تجمع زلزله‌ها در محدوده شرق تهران و در حوالی زلزله ۳/ ۴ فیروزکوه (زلزله مورخه ۲۵ دی ماه ۱۳۹۶) با آهنگی به سمت محل اتصال گسل شمال تهران و گسل مشا در جنوب منطقه لواسان است که محدوده رخداد زلزله را مهم می‌نماید.
اگر به سه سال نمونه ۲۰۰۷ و ۲۰۱۲ و ۲۰۱۷ به‌عنوان لرزه‌خیزی سالانه تهران دقت شود، متوجه می‌شویم که سمت غربی تهران، از لرزه خیزی به‌مراتب کمتری برخوردار است. تنها رخداد زلزله ملارد در ۲۹ آذرماه ۱۳۹۶ و حدود ۲۰ پس‌لرزه آن را با تجمعی از زلزله‌ها همراه ساخته است. این نکته که علاوه‌بر سمت شرقی تهران که نرخ رخداد بالایی را نشان می‌داده است، سمت غربی تهران نیز با رخداد زلزله‌های ملارد فعال نشان داده می‌شود، نکته حائز اهمیتی است که لازم می‌نماید دو سمت غربی و شرقی کلان‌شهر تهران و به‌ویژه در محل اتصال گسل‌های بزرگ و لرزه‌زای شمال تهران و گسل مشا به‌طور دقیق تحت مانیتورینگ دقیق حرکت و تنش قرار گیرد.
پدیده تکتونیکی ممتاز در سوی شمالی و شرقی کلان‌شهر تهران، گسل طویل و لرزه‌زای مشا است. این گسل در حوالی محدود لواسان بزرگ با گسل شمال تهران و در ناحیه فیروزکوه، با گسل فیروزکوه متصل می‌شود. گسل فیروزکوه، گسلی است با راستای شمال شرق – جنوب غرب و از مجاورت شهر فیروزکوه رد می‌شود. شیب این گسل به سوی جنوب شرق است و در بخش غربی آن سنگ‌های سازند لار، رسوبات پالئوژن و کنگلومرای نئوژن (از سوی جنوب و جنوب شرقی) روی رسوبات آبرفتی کواترنر دشت فیروزکوه (در شمال و شمال غربی) رانده شده‌اند.
گسل مشا دارای سازوکار فشاری با مولفه «راستالغز راستگرد» است. این گسل از گستره قزوین با درازای حدود ۲۱۰ کیلومتر تا شرق استان تهران امتداد دارد. گسلی است اصلی و لرزه‌زا که در راستای آن گستره بلند البرز از شمال روی گستره چین‌های کناری البرز در جنوب رانده شده است. حدس زده می‌شود که زمین‌لرزه ۲۷ مارس ۱۸۳۰ میلادی دماوند - شمیرانات با بزرگی تخمین زده ۱/ ۷ ریشتر مرتبط با این گسل باشد. سوی غربی گسل فیروزکوه از حاشیه شرقی شهر تهران، حدود ۳۵ کیلومتر فاصله دارد. گسل مشا نیز در دو سوی شمال شرق و شمال غربی که با گسل شمال تهران مجانب می‌شود بین ۲۰ تا ۵۰ کیلومتر از حاشیه شهری تهران، فاصله دارد. بنابراین قطعا فعالیت این گسله‌ها، فعالیت لرزه‌ای گسل‌های مرتبط با شهر تهران نیز تلقی می‌گردد. این زلزله‌شناس مسوول، در پایان مطالعه خود آورده است: شرق و غرب تهران متحمل تنش‌های تکتونیکی و رها شدن مکرر انرژی لرزه‌ای است و مهم‌ترین گواه لرزه خیزی پهنه تهران است.
