تحریم‌ها و زیرساخت‌ها؛ دو روی سکه صنعت لجستیک ایران
در روزهای اخیر بحث انتقال پایتخت به جنوب کشور و منطقه مکران با واکنش‌های زیادی روبرو شده است. یکی از دلایل عمده طرح این موضوع نگرش ویژه به موضوع زنجیره تامین و تبدیل ایران به هاب لجستیک منطقه است. از یک سو، موقعیت جغرافیایی استراتژیک، ایران را به یک قطب بالقوه ترانزیت کالا تبدیل کرده است و از سوی دیگر، تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های زیرساختی، مانع بزرگی بر سر راه توسعه این صنعت شده است. بر این اساس بی عیب نیست به بررسی چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی صنعت لجستیک که شاهرگ اقتصادی کشور است نگاه موشکافانه‌ای داشته باشیم.
موقعیت استراتژیک ایران؛ فرصتی طلایی برای توسعه لجستیک
موقعیت جغرافیایی ایران به عنوان پل ارتباطی بین شرق و غرب، کشور را به یک کانون مهم ترانزیتی تبدیل کرده است. بنادر جنوبی ایران مانند بندر عباس و چابهار، دسترسی آسان به آب‌های آزاد را فراهم می‌کنند و می‌توانند به دروازه‌های ورودی کالا به آسیای مرکزی و قفقاز تبدیل شوند. همچنین، شبکه ریلی گسترده ایران، امکان حمل‌ونقل کالا به کشورهای همسایه و حتی اروپا را فراهم می‌کند. با توجه به این پتانسیل‌ها، ایران می‌تواند نقش مهمی در کریدورهای حمل‌ونقل بین‌المللی ایفا کند.
حمل‌ونقل در ایران؛ چالش‌ها و فرصت‌ها در هر چهار بخش
حمل‌ونقل به عنوان شاهرگ اقتصاد هر کشوری، نقش بسیار مهمی در توسعه و رشد آن ایفا می‌کند. در ایران نیز حمل‌ونقل یکی از بخش‌های حیاتی اقتصاد است که با چالش‌ها و فرصت‌های متعددی روبرو است. در ادامه، به بررسی وضعیت هر یک از بخش‌های حمل‌ونقل جاده‌ای، دریایی، هوایی و ریلی در ایران می‌پردازیم.
اول. حمل‌ونقل جاده‌ای با وجود سهم قابل توجه در جابه‌جایی کالا، با چالش‌هایی مانند وضعیت نامناسب جاده‌ها، افزایش ترافیک و آلودگی هوا مواجه است. از سوی دیگر، توسعه شبکه جاده‌ای و کاهش هزینه‌های سوخت در سال‌های اخیر، باعث رشد این بخش شده است. اما برای افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها، نیاز به سرمایه‌گذاری در ناوگان حمل‌ونقل و استفاده از فناوری‌های نوین مانند سیستم‌های ردیابی و ناوبری است.
دوم. ایران با دارا بودن بنادر مهمی همچون بندرعباس، بندر امام خمینی و بندر چابهار، پتانسیل بالایی برای توسعه تجارت دریایی دارد. این بنادر به عنوان دروازه‌های اصلی ورود و خروج کالا به کشور عمل می‌کنند. با این حال، تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های ناشی از آن‌ها، از جمله مشکلات تامین قطعات یدکی و نوسازی ناوگان، چالش‌های جدی برای صنعت کشتیرانی کشور ایجاد کرده است. علاوه بر این، نبود سرمایه‌گذاری کافی در زیرساخت‌های بندری و کمبود نیروی متخصص، از دیگر موانع رشد این صنعت محسوب می‌شوند.
سوم. صنعت حمل‌ونقل هوایی ایران در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی روبرو بوده است. تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های ناشی از آن‌ها، به شدت بر این بخش تاثیر گذاشته است. کمبود قطعات یدکی، افزایش هزینه‌های بیمه و محدودیت در خرید هواپیماهای جدید، از جمله مهم‌ترین مشکلاتی هستند که صنعت هوایی ایران با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند. با این حال، حمل‌ونقل هوایی همچنان نقشی حیاتی در تجارت خارجی ایران ایفا می‌کند. به ویژه در بخش‌هایی مانند حمل کالاهای فاسد شدنی، قطعات صنعتی حساس و کالاهای لوکس که نیاز به سرعت و امنیت بالایی در انتقال دارند، هواپیما تنها گزینه قابل اتکا است. شرکت‌های هواپیمایی ایرانی با استفاده از ناوگان موجود و ایجاد برخی سازگاری‌ها، تلاش می‌کنند تا نیازهای این بخش را برآورده کنند.
راه‌آهن ایران؛ شاهراه ترانزیت کالا در قلب آسیا
چهارم. ایران با دارا بودن شبکه ریلی گسترده و موقعیت جغرافیایی استراتژیک، پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به یک قطب مهم ترانزیتی در منطقه را دارد. خطوط ریلی ایران به عنوان شاهرگ‌های حمل‌ونقل کالا، نقش مهمی در اتصال شرق و غرب ایفا می‌کنند.
حمل‌ونقل ریلی به دلیل ظرفیت بالا، هزینه کمتر نسبت به حمل‌ونقل جاده‌ای، ایمنی بیشتر و کاهش آلودگی محیط زیست، مزایای بسیاری دارد. راه‌آهن ایران به ویژه در ترانزیت کالا به آسیای میانه و روسیه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کریدور شمال-جنوب که از ایران می‌گذرد، می‌تواند یک مسیر مهم برای تجارت بین‌المللی باشد. اما با وجود پتانسیل‌های بالا، صنعت ریلی ایران با چالش‌هایی همچون فرسودگی ناوگان، کمبود سرمایه‌گذاری و نبود هماهنگی بین بخش‌های مختلف مواجه است. با این حال، با رفع این چالش‌ها و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، می‌توان به آینده‌ای روشن برای حمل‌ونقل ریلی در ایران امیدوار بود. پروژه‌های توسعه‌ای مانند راه‌آهن سریع‌السیر و اتصال بنادر به شبکه ریلی، می‌تواند به بهبود بهره‌وری و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل کمک کند.
تحریم‌ها، بال‌های صنعت لجستیک ایران را زمین‌گیر کرده‌اند
تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، صنعت لجستیک کشور را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. این تحریم‌ها با محدود کردن دسترسی ایران به فناوری‌های نوین، قطعات یدکی و سیستم‌های پرداخت جهانی، هزینه‌های حمل‌ونقل را افزایش داده و بهره‌وری را کاهش داده‌اند. اما ایران برای مقابله با این چالش‌ها، به دنبال راهکارهای نوآورانه است.
پرداخت‌های دیجیتال: ایران در تلاش است تا با توسعه سیستم‌های پرداخت دیجیتال بومی و استفاده از ارزهای دیجیتال، از وابستگی به سیستم‌های پرداخت بین‌المللی بکاهد. این امر به شرکت‌های ایرانی اجازه می‌دهد تا به صورت مستقیم با شرکای تجاری خود در خارج از کشور مبادله مالی داشته باشند.
شرکت‌های حمل‌ونقل داخلی: تقویت شرکت‌های حمل‌ونقل داخلی و ایجاد ناوگان حمل‌ونقل ملی، به کاهش وابستگی به شرکت‌های خارجی کمک می‌کند. همچنین، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل داخلی، باعث افزایش سرعت و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل می‌شود.
جابه‌جایی کالا از طریق کشورهای ثالث: استفاده از کشورهای واسطه برای جابه‌جایی کالا، یکی دیگر از راهکارهایی است که ایران برای دور زدن تحریم‌ها به آن روی آورده است. با این حال، این روش هزینه‌ها را افزایش داده و زمان ترخیص کالا را طولانی‌تر می‌کند.
زیرساخت‌های لجستیکی ایران؛ فرصت‌ها و چالش‌های فناوری
ایران با دارا بودن شبکه گسترده‌ای از جاده‌ها، راه آهن و بنادر، پتانسیل بالایی برای توسعه صنعت لجستیک دارد. با این حال، کیفیت و کارایی این زیرساخت‌ها هنوز با استانداردهای جهانی فاصله دارد. مشکلات زیرساختی مانند وضعیت نامناسب جاده‌ها، کمبود امکانات در بنادر و فرودگاه‌ها، و عدم هماهنگی بین نهادهای دولتی، از جمله موانع اصلی توسعه صنعت لجستیک در ایران هستند.
از سوی دیگر، در سال‌های اخیر شاهد رشد استفاده از فناوری‌های نوین در صنعت لجستیک بودیم. سیستم‌های ردیابی آنلاین، اینترنت اشیاء و نرم‌افزارهای مدیریت زنجیره تامین، به طور فزاینده‌ای در این صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرند. با این حال، استفاده بهینه از این فناوری‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتر و ایجاد زیرساخت‌های مناسب است.
بسیاری از فعالیت‌های لجستیک در ایران تحت نظارت دولت قرار دارند و پیچیدگی‌های قانونی و مقرراتی از جمله محدودیت‌ها برای سرمایه‌گذاری خارجی، موانع واردات و صادرات کالا و روندهای طولانی اداری می‌توانند باعث کندی فرآیندها و افزایش هزینه‌ها شوند. کمبود تخصص و آموزش در برخی زمینه‌های لجستیک، به‌ویژه در بخش‌های فنی مانند حمل‌ونقل هوایی و دریایی و به‌ویژه در سطوح مدیریتی، بحران‌های اقتصادی و تورم بالا، می‌تواند بر هزینه‌ها و قابلیت رقابتی شرکت‌های لجستیکی در ایران تأثیر بگذارد. همچنین، مشکلات نقدینگی و نرخ ارز می‌تواند بر هزینه‌ها و سودآوری شرکت‌ها تأثیر منفی بگذارد.
سخن پایانی
با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران و دسترسی به کشورهای مختلف، پتانسیل زیادی برای تبدیل شدن به هاب لجستیک منطقه‌ای وجود دارد و ایران می‌تواند به‌عنوان یک مرکز ترانزیت کالا برای کشورهای همسایه و حتی بازارهای جهانی تبدیل شود. پروژه‌های توسعه‌ای جدید مانند راه‌آهن سریع‌السیر، بندر چابهار و منطقه مکران و بهبود زیرساخت‌های بنادر می‌تواند فرصت‌های بزرگی برای توسعه صنعت لجستیک در ایران فراهم کند.
نویسنده: مهدی ارفع مدیر، مارکتینگ و توسعه برند شرکت PSP EXPRESS
