هوش مصنوعی، رقیب یا حامی استارتاپ‌ها؟

اقتصادآنلاین، مهرین نظری: هوش مصنوعی در دهه اخیر به‌عنوان یکی از محور‌های اصلی تحول در کسب‌وکار‌ها مطرح شده است. کشور‌های پیشرفته با سرمایه‌گذاری‌های کلان و ایجاد زیرساخت‌های قدرتمند، فضای مناسبی برای شکوفایی استارتاپ‌ها فراهم کرده‌اند. در مقابل، استارتاپ‌های ایرانی درگیر مشکلاتی نظیر قوانین محدودکننده، هزینه‌های بالا و رقابت ناعادلانه با شرکت‌های بزرگ‌تر هستند. این گزارش نگاهی دارد به وضعیت استارتاپ‌های ایرانی در مواجهه با هوش مصنوعی و مقایسه‌ای با کشور‌های دیگر.

وضعیت استارتاپ‌های هوش مصنوعی در جهان

طبق گزارش Stanford AI Index ۲۰۲۳، حجم سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های هوش مصنوعی در ایالات متحده به بیش از ۲۰ میلیارد دلار در سال رسیده است. در چین، دولت بیش از ۱۰ میلیارد دلار برای حمایت از استارتاپ‌های مبتنی بر هوش مصنوعی اختصاص داده و برنامه‌ای بلندمدت برای تربیت نیروی متخصص در این حوزه طراحی کرده است.

در اروپا، اتحادیه اروپا با برنامه‌ای موسوم به Horizon Europe، بودجه‌ای معادل ۵ میلیارد یورو را برای توسعه هوش مصنوعی و حمایت از استارتاپ‌ها اختصاص داده است. این در حالی است که ایران به دلیل محدودیت‌های بودجه‌ای و تحریم‌های بین‌المللی، عملاً از چنین فرصت‌هایی بی‌بهره است.

کمبود زیرساخت‌های فناورانه در ایران

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های استارتاپ‌های ایرانی، نبود زیرساخت‌های مناسب برای توسعه هوش مصنوعی است. به گزارش وزارت ارتباطات، ایران از نظر دسترسی به سرور‌های ابری و ظرفیت پردازشی، در رتبه ۸۶ جهان قرار دارد. این در حالی است که کشور‌هایی مانند چین و آمریکا به‌طور مداوم در حال توسعه دیتاسنتر‌های پیشرفته و زیرساخت‌های ابری هستند.

استارتاپ‌های ایرانی برای دسترسی به خدمات پردازش ابری اغلب مجبور به استفاده از پلتفرم‌های خارجی هستند که به دلیل تحریم‌ها، هزینه‌های بیشتری را به آنها تحمیل می‌کند.

 نبود قوانین حمایتی و چالش‌های حقوقی

در بسیاری از کشورها، قوانین تسهیل‌کننده و حمایت‌های مالیاتی، به رشد استارتاپ‌های هوش مصنوعی کمک کرده است. برای مثال، در سنگاپور، استارتاپ‌های نوآور از معافیت مالیاتی ۱۰۰ درصدی در پنج سال اول فعالیت خود برخوردار می‌شوند.

اما در ایران، پیچیدگی‌های بوروکراتیک و نبود قوانین شفاف، مانعی جدی برای توسعه این حوزه است. طبق گزارش اتاق بازرگانی تهران، حدود ۶۵ درصد از استارتاپ‌های ایرانی در مواجهه با موانع حقوقی و مالیاتی، با کاهش سرعت توسعه مواجه شده‌اند.

مشکل دسترسی به داده‌ها

داده، شریان حیاتی هوش مصنوعی است. در کشور‌هایی مانند چین، دولت با سیاست‌های باز، دسترسی به داده‌های عمومی را برای استارتاپ‌ها فراهم کرده است. این در حالی است که در ایران، داده‌های بسیاری از سازمان‌های دولتی در دسترس نیست و استارتاپ‌ها مجبورند هزینه‌های زیادی برای جمع‌آوری داده‌های لازم بپردازند.

طبق بررسی مرکز تحقیقات مخابرات، ۷۸ درصد استارتاپ‌های ایرانی دسترسی به داده‌های باکیفیت را به‌عنوان یکی از موانع اصلی خود ذکر کرده‌اند.

 نیروی انسانی؛ یک فرصت از دست‌رفته

ایران با دارا بودن نیروی انسانی متخصص، از پتانسیل بالایی در حوزه هوش مصنوعی برخوردار است. اما مهاجرت نخبگان به دلیل شرایط اقتصادی و نبود حمایت‌های کافی، این فرصت را به تهدیدی جدی تبدیل کرده است.

طبق آمار بنیاد ملی نخبگان، در سال ۱۴۰۲ بیش از ۱۵ هزار نفر از متخصصان فناوری و هوش مصنوعی از ایران مهاجرت کرده‌اند. این رقم نشان‌دهنده ضعف در حفظ و استفاده از استعداد‌های داخلی است.

هزینه‌های بالا و محدودیت سرمایه‌گذاری

توسعه هوش مصنوعی نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان است. در حالی که کشور‌های پیشرفته صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) را برای حمایت از استارتاپ‌ها ایجاد کرده‌اند، در ایران این صندوق‌ها بسیار محدود و ناکارآمد عمل می‌کنند.

بر اساس آمار مرکز تحقیقات بازار ایران، ۸۰ درصد استارتاپ‌های ایرانی به دلیل عدم دسترسی به سرمایه‌گذاری مناسب، نمی‌توانند محصولات خود را به مرحله تجاری‌سازی برسانند.

آینده پیش‌رو

با وجود چالش‌های ذکرشده، استارتاپ‌های ایرانی می‌توانند با اتخاذ رویکرد‌های هوشمندانه، از فرصت‌های موجود بهره‌برداری کنند. استفاده از پلتفرم‌های متن‌باز هوش مصنوعی، همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی داخلی، و توسعه برنامه‌های شتاب‌دهی استارتاپ‌ها می‌تواند بخشی از راه‌حل باشد.

دولت نیز می‌تواند با تسهیل قوانین، ایجاد زیرساخت‌های فناورانه و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، نقش مؤثری در رشد این بخش ایفا کند.

هوش مصنوعی می‌تواند فرصتی طلایی برای استارتاپ‌های ایرانی باشد، اما موانع ساختاری و چالش‌های بین‌المللی، مسیر رشد را دشوار کرده است. در مقایسه با کشور‌های پیشرفته، ایران به حمایت‌های بیشتری در زمینه زیرساخت، داده، و قوانین نیاز دارد. اگرچه راه رسیدن به استاندارد‌های جهانی طولانی است، اما با تغییرات هدفمند و سرمایه‌گذاری‌های هوشمندانه، استارتاپ‌های ایرانی می‌توانند از این فناوری به‌عنوان ابزاری برای رشد و رقابت در عرصه بین‌المللی بهره‌برداری کنند.