حکمرانی خوب، سنگ بنای ثبات / حکومت‌های خودکامه چگونه به جنگ دامن می‌زنند؟

به گزارش اقتصاد آنلاین، BTI ۲۰۲۴ پروژه‌ای که در همکاری نزدیک با ۳۰۰ کارشناس کشوری و منطقه‌ای از دانشگاه‌ها و اندیشکده‌های پیشرو در سراسر جهان است و فرآیند‌های تحول به سمت دموکراسی و اقتصاد بازار فراگیر را در سراسر جهان مورد تجزیه و تحلیل و مقایسه قرار می‌دهد در گزارشی تخلیلی با عنوان "بین صلح و تعارض: نقش حکمرانی خوب" با اشاره به این که مشخصه اصلی سال ۲۰۲۴ میلادی تشدید خشونت بود و این روند نگران کننده ادامه می‌یابد به نقش حکمرانی خوب در تقویت ثبات در فرآیند تحول در جهان پرداخته و می‌نویسد:" ۲۰۲۴ که مشخصه آن تشدید خشونت است، روند نگران کننده گذشته را ادامه می‌دهد. علیرغم آن که تداوم منازعات و سخت‌تر شدن رژیم‌های خودکامه مانع پیشرفت دموکراتیک و تلاش‌های تحول در کشور‌هایی مانند بلاروس و اتیوپی شده است، تحولات دلگرم کننده‌ای در کشور‌هایی مانند تانزانیا و اوکراین وجود دارد، نقاطی از جهان که تاب آوری و تلاش‌های صورت گرفته در عرصه حکمرانی امید را تقویت کرده است. در اینجا به این موضوع خواهیم پرداخت که نقش حیاتی حکمرانی خوب در تقویت ثبات در فرآیند‌های تحول چیست"؟

 

این پروژه در ادامه می‌افزاید:"جهان از سال ۲۰۲۰ به این سو، شاهد افزایش نگران کننده منازعه و بی‌ثباتی سیاسی بوده است. این را برنامه داده‌های منازعه اوپسالا (UCDP) و انستیتو تحقیقات صلح اسلو نشان می‌دهد جایی که داده‌ها حاکی از آن بوده که سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴ میلادی خشونت بارترین سال‌ها از زمان پایان جنگ سرد به این سو بوده اند. شایان ذکر است که سال ۲۰۲۳ نقطه عطف وحشتناکی بود سالی با بیش‌ترین تعداد منازعات دولتی از سال ۱۹۴۶ میلادی به این سو که شامل ۵۹ منازعه در ۳۴ کشور جهان بود. علیرغم آن که تعداد منازعات در مقایسه با سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است، تعداد کشور‌های متاثر از منازعه کاهش یافته (۵۶ منازعه در ۳۹ کشور). با این وجود، نکته چشمگیر آن است که منازعات پیچیده‌تر و چند وجهی‌تر می‌شوند و تعداد بیشتری از بازیگران را درگیر می‌سازند. علاوه بر این، یافته‌های BTI ۲۰۲۴ نیز نشان دهنده افزایش ۰.۲۹ امتیازی در شدت منازعات جهانی در مقایسه با سال ۲۰۲۰ است (مقدار میانگین ۲۰۲۲: ۴.۷۷ و میانگین ۲۰۲۴: ۵.۰۶) که با بررسی میزان جدیت منازعات سیاسی، اجتماعی، قومیتی و مذهبی سنجیده می‌شود. در عین حال، ظرفیت دولت‌ها برای مدیریت و غیرقطبی کردن منازعات و شکاف‌های ساختاری با میانگین ۰.۳۰ امتیاز کاهش یافته است (میانگین امتیاز ۲۰۲۰: ۵.۲۱؛ ۲۰۲۴: ۴.۹۱). علیرغم آن که این تحول منفی بازتاب دهنده روندی جهانی است باید تاکید کرد که دموکراسی‌ها ظرفیت بیشتری برای مدیریت منازعات و شکاف‌های اجتماعی دارند در حالی که نظام‌های خودکامه بیش‌تر مستعد تشدید منازعات و ابزاری شدن آن هستند. ما در ارزیابی خود به تجزیه و تحلیل در مورد عملکرد حکمرانی دولت‌ها و کیفیت مدیریت سیاسی و اثربخشی تصمیم گیرندگان سیاسی در تسهیل فرایند‌های تحول پرداخته ایم".

 

پروژه BTI ۲۰۲۴ در ادامه گزارش خود با طرح این پرسش که "نقش حکمرانی در تقویت جوامع مسالمت جو و جلوگیری از منازعه چیست"؟ می‌نویسد:" کیفیت حکمرانی در تنش زدایی، پاسخگویی به نیاز‌های جمعیت غیرنظامی، اجماع سازی، و ارتقای توسعه اجتماعی و اقتصادی از اهمیت بالایی برخوردار است. کشور‌هایی که برخوردار از حکمرانی موثر هستند، برای حل و فصل منازعات مجهزتر می‌باشند در حالی که حکمرانی ضعیف تاثیر معکوس دارد و به قطب‌بندی و خشونت بیشتر دامن می‌زند. هم چنین، نوع حکمرانی عامل مهمی است چرا که بر شدت و درجه نهاد‌های ضعیف، فقدان پاسخگویی و فساد تاثیر می‌گذارد مولفه‌هایی که همگی به منازعات ریشه دار دامن زده و مانع پیشرفت به سوی صلح و دموکراسی می‌شوند. نظام‌های خودکامه بیش‌تر مساعد عملکرد ضعیف در عرصه حکمرانی و شدت منازعات بالاتر هستند. یافته‌های BTI وجود همبستگی قوی بین شدت تعارض و کیفیت حکمرانی را نشان می‌دهد. نتیجه ارزیابی ما نشان می‌دهد که حکومت‌های خودکامه نه تنها عملکرد ضعیف‌تری از خود نشان می‌دهند، بلکه به احتمال زیاد سطوح بالاتری از شدت تعارض را نیز تجربه می‌کنند. به طور خاص، ۶۶ درصد از تمام حکومت‌های خودکامه مورد بررسی قرار گرفته توسط BTI (۴۹ حکومت از ۷۴ حکومت) دارای نظام حکمرانی ضعیف و یا شکننده بودند در حالی که این مورد تنها درباره چهار کشور از ۶۳ دموکراسی جهان یعنی بوسنی و هرزگوین، برزیل، مجارستان و لبنان صدق می‌کرد. این همبستگی را می‌توان به ویژگی‌های ذاتی نظام‌های خودکامه نسبت داد که معمولا کم‌تر به نیاز‌های جامعه پاسخ می‌دهند، بیش‌تر مستعد سرکوبگری هستند و احتمال تشدید منازعه و تنش را افزایش می‌دهند. جای تعجبی ندارد که کشور‌های عمیقا درگیر منازعه مانند سوریه، یمن، میانمار، سودان و سودان جنوبی نه تنها سطوح بسیار بالایی از شدت منازعه را تجربه می‌کنند، بلکه حکمرانی بسیار ضعیف یا ناموفق را نیز از خود نشان داده اند. علیرغم آن که این وضعیت کماکان نگران کننده می‌باشد و در سالیان اخیر تغییر چندانی نداشته است. مواردی وجود دارد که نشان می‌دهند تحولات منفی اخیرا بارزتر شده اند. چنین موردی درباره بلاروس رخ داده که جایی که اعتراضات گسترده ضد دولتی پس از انتخابات ۲۰۲۰ آغاز شده بود و به طرز خشونت باری توسط حکومت آن کشور سرکوب شد. "لوکاشنکو" رئیس جمهور بلاروس برای حفظ قدرت خود به اقدامات سرکوبگرانه و پوپولیستی متوسل شده است، مخالفان را حذف کرده و در حمله روسیه علیه اوکراین با پوتین همسو شده است. سرکوب گسترده علیه جمعیت غیرنظامی و تقسیم بندی جامعه توسط حکومت بلاروس شدت درگیری را به میزان قابل توجهی تشدید کرده و از سطوح نسبتاً پایین در سال ۲۰۲۰ (امتیاز ۳) به سطوح نسبتا بالا تا سال ۲۰۲۴ (امتیاز ۷) رسانده است. علاوه بر این، کیفیت حکمرانی، همان طور که توسط شاخص حکمرانی BTI اندازه‌گیری می‌شود، به‌طور قابل‌توجهی بدتر شده و از حکمرانی ضعیف در سال ۲۰۲۰ (امتیاز ۳.۷۱) به طبقه‌بندی حکمرانی ناموفق در سال ۲۰۲۴ (امتیاز ۲.۲۲) تغییر کرده است. مورد دیگر اتیوپی است که عملکرد حاکمیت به دلیل منازعات قومی و سیاسی مداوم و هم چنین تاثیر جنگ تیگرای (۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲) محدود شده است. آن منازعه نه تنها پیشرفت‌های حاصل از اصلاحات را که در سال ۲۰۱۸ آغاز شد تضعیف کرد، بلکه ناتوانی دولت اتیوپی در رسیدگی به چالش‌های سیاسی اصلی آن کشور از جمله شکاف‌های اجتماعی، سیاسی و قومی، فدرالیسم قومی و نارضایتی‌های تاریخی حل‌نشده را نشان داد. این وضعیت در افزایش شدید شدت منازعه بازتاب یافته که تا سال ۲۰۲۴ به سطوح بسیار بالایی رسید. در کنار آن کاهش قابل توجه ظرفیت مدیریت منازعه نیز مشاهده شد، زیرا رهبری سیاسی وضع موجود را تشدید کرده و به شکاف‌های بیش‌تر دامن می‌زند. شاخص حکمرانی BTI نیز کاهش کلی را نشان می‌دهد، به طوری که اتیوپی از حکمرانی متوسط در سال ۲۰۲۰ (امتیاز ۴.۹۶) به حکمرانی ضعیف در سال ۲۰۲۴ (امتیاز ۴.۱۵) سقوط کرده است".

 

این پروژه در ادامه با اشاره به موارد "بهبود حکمرانی از طریق تعدیل‌های موثر و اراده سیاسی" در جهان می‌نویسد:"علیرغم روند‌های بد جهانی نمونه‌های دلگرم کننده‌ای وجود دارند که در آن حکمرانی خوب، انعطاف پذیری و ثبات را حتی در مواجهه با چالش‌های مهم تقویت می‌کند. حکمرانی خوب همان طور که توسط BTI تعریف شده شامل مدیریت توانمند سیاست، رهبری کارآمد و عاری از فساد، توانایی اجماع سازی در حین مدیریت و خنثی کردن منازعات و هم چنین همکاری قابل اعتماد و معتبر بین المللی است. این عناصر شرایط لازم را برای شکوفایی توسعه پایدار و صلح حتی در شرایط همراه با ناملایمات فراهم می‌کنند. در حالی که ۳۶ کشور مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته توسط BTI عملکرد خوب یا بسیار خوب در عرصه حکمرانی را از خود نشان دادند بررسی کشور‌هایی که در آن‌ها حکمرانی در سالیان اخیر علیرغم مواجهه با چالش‌های قابل‌توجه بهبود قابل‌توجهی را نشان داده می‌تواند روشنگرانه باشد. برای مثال، حکمرانی در تانزانیا تحت رهبری "سامیه صلحو حسن" اولین رئیس جمهور زن آن کشور به طور قابل توجهی بهبود یافته است. شاخص حکمرانی BTI برای تانزانیا در فاصله سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴ بهبود قابل توجهی را نشان داد که نشان‌دهنده تغییر از حکمرانی ضعیف (امتیاز ۴۳/۴ در سال ۲۰۲۲) به حکمرانی متوسط (امتیاز ۳۴/۵ در سال ۲۰۲۴) بوده است. این موضوع را می‌توان به تغییر غیر منتظره رهبری آن کشور در سال ۲۰۲۱ نسبت داد. از آن زمان به این سو، "صلحو حسن" بسیاری از سیاست‌های سلف خود را تغییر داده و اصلاحات دموکراتیک و اقتصادی را اعلام کرده است. این تلاش‌ها به آزادسازی فضای سیاسی، کاهش شدت منازعات داخلی از سطح متوسط (امتیاز ۴ در سال ۲۰۲۲) به سطوح پایین (امتیاز ۳ در سال ۲۰۲۴) و بهبود مدیریت تعارض تا جایی که اکنون از منازعات جلوگیری می‌شود کمک کرده است. اگرچه در حال حاضر در آن کشور شکاف عمیق مذهبی یا قومی وجود ندارد، اختلافات سیاسی و اقتصادی شعله ور می‌شود و تنش‌ها با منطقه خودمختار زنگبار در تانزانیا کماکان ادامه دارد. با این وجود، خشونت از سوی جامعه مدنی تانزانیا به طور گسترده رد شده است".

 

این پروژه در ادامه به مورد "اوکراین" به عنوان نمونه‌ای از حکمرانی خوب اشاره کرده و می‌نویسد:" یکی از نمونه‌های بارز که به موجب آن حکمرانی بهبود یافته در چارچوب چالش‌های مهم به دست آمده مورد اوکراین است که در حال مقابله با تجاوز از جانب روسیه است. اوکراین از زمانی که در سال ۲۰۲۲ نامزد عضویت در اتحادیه اروپا شد اصلاحات را در حوزه‌های کلیدی از جمله دستگاه قضایی، رسانه‌ها و طرح‌های مبارزه با فساد در اولویت قرار داده است. این اصلاحات با افزایش ۰.۵۲ امتیازی در فاصله سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ میلادی به پیشرفت‌های قابل توجه در انطباق پیدا کردن با شاخص حکمرانی BTI کمک کرد و اوکراین را در زمره کشور‌هایی قرار داد که برخوردار از حکمرانی خوب هستند. دولت اوکراین با تغییر قابل توجه در نگرش نسبت به روسیه توانست شکاف‌های اجتماعی را کاهش دهد، زیرا جنگ، جمعیت اوکراین را در برابر تهاجم خارجی متحد کرده است. داده‌های ما نشان می‌دهند که شدت منازعات داخلی در اوکراین در فاصله سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ به میزان ۷ درصد کاهش یافته که توانایی آن کشور برای ایجاد ثبات علیرغم مواجهه با تهدید خارجی را برجسته می‌سازد. از زمان انتخاب "ولودیمیر زلنسکی" به عنوان رئیس جمهور اوکراین در سال ۲۰۱۹ میلادی، تضعیف بازیگران ضد دموکراتیک، افزایش مشارکت جامعه مدنی و سخنرانی‌های با مضمون آشتی جویانه با هدف کاهش شکاف‌های داخلی در جریان بوده است. اگرچه این نمونه‌ها ممکن است نشان دهنده مدل‌های شاخص حکمرانی خوب نباشند و نیازمند تلاش‌های بیش‌تر برای بهبود و تغییر باشند، اما نشان می‌دهند که اراده سیاسی و اقدامات هدفمند می‌تواند راه را برای مدیریت بهتر و مدیریت سیاسی هموار کند".

 

پروژه BTI در ادامه با اشاره به این که حکمرانی خوب سنگ بنای ثبات و انعطاف پذیری است می‌نویسد:" موارد ارائه شده نشان می‌دهند که بهبود عملکرد حکمرانی نه تنها ممکن است بلکه برای تقویت ثبات و صلح، حتی در بستر‌های چالش برانگیز امری ضروری می‌باشد. در مقابل، فقدان حکمرانی خوب اغلب بی‌ثباتی و منازعه را تشدید می‌کند همان طور که تجارب رژیم‌های خودکامه این مورد را نشان می‌دهد. کشور‌هایی که دارای حکمرانی قوی هستند، حتی در مواقع بحران و عدم اطمینان، ثبات بیشتری را حفظ می‌کنند. رژیم‌های خودکامه مانند بلاروس و اتیوپی عملکرد ضعیف حاکمیتی و شدت منازعه بالاتر را نشان می‌دهند. اوکراین به‌عنوان یک کشور دموکراتیک قابلیت بالایی در تعدیل‌های چشمگیر در منازعه را از خود نشان داده و تانزانیا که به عنوان یک رژیم خودکامه متوسط طبقه بندی می‌شود نشانه بهبود عملکرد حاکمیتی و در نتیجه پاسخگویی در میانه درگیری را از خود نشان داده است؛ بنابراین حکمرانی خوب به عنوان سنگ بنای ثبات و جوامع مسالمت جوتر ظاهر می‌شود. حکمرانی خوب با پرداختن به علل ریشه‌ای منازعه، تقویت انسجام اجتماعی و افزایش تاب‌آوری، و هم چنین با توجه به شوک‌های خارجی و اثرات سرریز بحران‌های منطقه‌ای، پایه‌های صلح و توسعه پایدار را بنا می‌کند. در دنیایی که به طور فزاینده‌ای بی‌ثبات می‌شود، تلاش برای بهبود حکمرانی به عنوان یک استراتژی پیشگیرانه امری ضروری برای ثبات و رفاه است".