مسکن مهر، از سیاستگذاری پوپولیستی تا رانت خواری

مسکن مهر، یکی از طرح هایی است که در دولت اول و دوم محمود احمدی نژاد اجرا شد و منابع مالی آن با چاپ اسکناس توسط بانک مرکزی تامین مالی شد. این روش در تامین مالی، تورم را به دنبال دارد.

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از عصرایران، حاصل کار این است که ساخت مسکن مهر در چارچوب قانون بودجه سال 1386 پیش نرفت. نیکزاد وزیر مسکن دولت احمدی نژاد، مسکن مهر را یکی از ابتکارات بسیار خوب و موفق دولت نهم و دهم می داند.

عباس آخوندی وزیر راه و شهر سازی در دولت روحانی اما اعتقاد دارد که طرح مسکن مهر، یک طرح مزخرف است.

مهندس اسفندیار سلطانی(رئیس انجمن انبوه سازان استان زنجان و رئیس کانون عالی کارفرمایان استان زنجان) در همه سال های اخیر منتقد شیوه اجرای مسکن مهر بود. عصر ایران با مهندس سلطانی گفت و گو کرد تا دقیقا مشخص شود که چرا و بنا به چه دلایلی رئیس انجمن انبوه سازان استان زنجان نسبت به مسکن مهر انتقاد دارد. این گفت و گو را می خوانید.

 

 

***

-مسکن در تمامی فرهنگ ها جایی است که انسان در آنجا تسکین پیدا می کند. این تسکین در تعاریف و فرهنگ های مختلف و به نسبت پیشرفت، تعبیر خودش را خواهد داشت. مسکن جایی است که انسان در آنجا رشد و تعالی و تربیت پیدا کند و جایی باشد که در آنجا سکونت امن داشته باشد.

این موضوع در مسکن مهر، مشاهده نمی شود. چون مسکن مهر را با ساختارهای سیاسی ساختند. بیتوته سازی یا بیغوله سازی با مسکن دار شدن، خیلی تفاوت خواهد داشت. مقام معظم رهبری، بارها در مورد محله محوری یا فرهنگ مداری در مسکن، بیاناتی فرموده اند. 

بزرگترین طرحی که در آمریکا در چارچوب معماری جدید هست طرح شیکاگو است. طرح شیکاگو همان محله محوری مورد نظر مقام معظم رهبری است. یعنی همپوشانی های اقتصادی و اجتماعی جهت جلوگیری یا پیشگیری کردن از حوادث. چون در تمامی معضلات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، پیشگیری قبل از درمان است.

با شرایطی که دولت آقای احمدی نژاد برای واگذاری مسکن مهر در قالب فرم بند ج  مسکن مهر تعیین کرد افراد و خانواده هایی را از مناطق مختلف تهران به هشتگرد، پرند و پردیس کشاند و همپوشانی های فرهنگی و اجتماعی، کم کم به ناهنجاری های اجتماعی تبدیل شده. 

بدتر از همه این است که برخی از زنان سرپرست خانوار را که واجد شرایط تعیین شده برای دریافت مسکن مهر بودند در میان این مسکن ها کوچ دادیم. به همین دلیل بود که من گفتم در آینده، این مسکن در آینده دچار ناهنجاری های اجتماعی خواهد شد. این از نظر ساختار اجتماعی.

اما از نظر ساختار مهندسی، در آن زمان همپوشانی های لازم در آمایش سرزمینی یا میزان ساخت و ساز بر اساس بارگذاری زیست محیطی وجود نداشت و حتی خلاف آن عمل کرد. در سال 1378 من نوشتم از این به بعد سه ساعت طول خواهد کشید که مثلا از هشتگرد به تهران بیاییم یا از تهران به هشتگرد برویم. الان همان وضعی پیش آمده است که من در سال 1387 پیش بینی می کردم. 

چون در مسکن آنچه که قبل از تاسیس یک چاردیواری لازم هست، سرانه خدماتی است. به سرانه خدماتی توجه نشد. نکته دیگر این است که ما باید تمرکز زدایی کنیم ولی تمرکز گرایی کردیم. 

 

-خیر. این تمرکز گرایی است. پرند و پردیس و هشتگرد برای دارندگان فرم ج مسکن مهر، هدف گذاری شد. سکونت در محل، یکی از شرایط چهارگانه دریافت مسکن مهر بود. در آن زمان به صورت عوام فریبی، مسکن مهر را مسکن ملی معرفی کردند. 

در همان زمان در یک مصاحبه رادیویی گفتم که مسکن، پدیده ای محلی است و نه ملی. یعنی بر اساس ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، اقلیمی، فرهنگی، سیاسی و قبیله ای تعریف می شود.

اگر قیمت مسکن بالا برود صاحبان این نوع مسکن ها، آنها را می فروشند و خواهند فروخت. در آن زمان گفتم می فروشند و دیدید فروختند. الان هم بالای 10 درصد

الان هم در پرند ببینید چند درصد از کسانی که شرایط فرم ج مسکن مهر را داشتند در آنجا ساکن شده اند. اگر بالای 10 درصد بود اعلام کنند.

 

-اول وضعیت تهران را بررسی کنیم. چون معمولا ساختارهای اقتصادی در مسکن، از تهران نشات می گیرد. رکود باشد از اینجا است و رونق هم باشد از اینجا شروع می شود. کسانی که در قزوین و زنجان اقامت داشتند به هر طریق پولی جمع کردند و مثلا در هشتگرد مسکن مهر را پیش خرید کرد. یعنی به جای تمرکز زدایی، تمرکز گرایی کردیم. از اطراف سمنان و استان های شمالی کشورهم به مسکن مهر پردیس در شرق تهران آمدند و باز هم خواهند آمد. ما تهران را بیش تر خفه کردیم.

دولت باید همه جوانب را بررسی می کرد و با سیاستگذاری خودش، هنجارها را درست می کرد ولی دولت ناهنجاری ایجاد کرد. 

در مورد شهرهای دیگر مثل اهواز، آمار دارم که یک پروژه 25 هکتاری را برای مسکن مهر در نظر گرفتند که شالیزار بوده است و در آن عقرب و مار هست. در زنجان هم که مسکن مهر در بهترین جا ساخته شده است تعریف خوبی از مسکن مهر نمی شود. در مورد مسکن مهر رضوان، شایعاتی مطرح است و خوشنام نیست. پرند هم همین طور است و می گویند فلان است.

 

-پیشنهاد شد ولی من قبول نکردم. وقتی به موضوعی اعتقاد نداشته باشم آن کار را انجام نمی دهم. در زمان آقای احمدی نژاد و همچنین آقای نیکزاد که وزیر مسکن بود، برخورد پوپولیستی با مسکن شد. الان هم در زمان وزارت آقای آخوندی، داریم ایده آلیستی کار می کنیم. 

در آن زمان دفاتری که وجود داشتند مسکن مهر را دلالی می کردند. مثلا می گفتند 10 هزار واحد مسکن مهر داریم و هر متر را 5 تا 12 هزار تومان خرید و فروش می کردند. من و آقای سید امین شکری مقاله ای نوشتیم که واگذاری هر متر مسکن مهر 10 هزار تومان رانت دارد. 

آقای شکری فرماندار یکی از شهرهای استان خراسان شمالی بود و الان در دولت آقای روحانی در وزارت کشور هستند. چند بار آقای نیکزاد وزیر مسکن وقت، فشار آورد و آقای شکری را از فرمانداری برکنار کردند. 

 

-پروژه مسکن مهر را به برخی انبوه سازان واگذار می کردند و آنها هم متری 10 هزار تومان می گرفتند و پروژه را به فرد یا افراد دیگر می فروختند. اصولا قانون مسکن مهر، یک ساله بود. یعنی باید ظرف یک سال، مسکن مهر را تحویل می دادند.

در آن زمان مخصوصا چون آقای صومعلو معاون وزیر مسکن بود، در مقاله ای نوشتم باش تا صبح دولتت بدمد. بنابراین کسانی در قالب مسکن مهر، به جامعه بار اقتصادی و روانی تحمیل کردند. شرکت های خاصی بودند که مجوز ساخت 5 هزار واحد یا 10 هزار واحد یا 30 هزار واحد مسکن مهر را گرفتند و بعد این مجوز را به شرکت های دیگر فروختند.

 این شرکت های دست دومی هستند که مشکل زیادی برای متقاضیان مسکن مهر ایجاد کرده و باعث تحمیل هزینه های زیادی شده اند. 

 

-آنها کار ساخت را انجام ندادند. در زنجان یک شرکت هست که چندین سال است خصوصی سازی شده و برای ساخت 3 هزار واحد مسکن مهر با این شرکت قرارداد بسته شد.  در حالی که طبق قانون به شرکت های پایه یک فقط 1000 واحد، شرکت های پایه دو 600 واحد و شرکت های پایین تر از آن فقط 300 واحد تعلق می گرفت.

در آن زمان کسی نگفت چرا این شرکت در زنجان مجوز ساخت 3000 هزار واحد مسکن مهر گرفته است. سهامدار اصلی آن شرکت در آن زمان گفت در ساخت مسکن مهر به جای هر متر 300 هزار تومان فقط 270 هزار تومان دریافت می کنم ولی اتفاقا همان شرکت هنوز مسکن مهر را تحویل نداده و 550 هزار تومان برای هر متر مربع مسکن مهر دریافت کرده است.

 

-وضع مسکن مهر مشخص است. یکی از بلوک های مسکن مهر را امتحان کنید. یک زلزله به قدرت 5 ریشتر به آن وارد کنید. این واحدهای مسکن مهر فرو بریزد. 

 

-زلزله ورزقان در مرداد 1391 رخ داد و با این که مرکز آن در جایی بود که مسکن مهر نبود ولی از مسکن مهرهای آنجا بازدید کردیم که دورتر از مرکز زلزله ورزقان بودند و فروریخته بودند.

خدا نکند زلزله پیش بیاید. در صورتی که تمام سیاست های پولی دولت همراه با مسکن مهر بود و می توانست بهترین نتیجه را داشته باشد.

مصرف انرژی در ساختمان های ایران چند برابر مصرف ساختمان های کشورهای دیگر است. اینها که اینقدر هزینه کردند لااقل مصرف انرژی را کاهش می دادند و چند اقدام خوب انجام می دادند که ماندگار شود.

عمر مفید ساختمان در اوایل انقلاب 30 سال بود و در دنیا هم 30 سال بود. الان در کشورهای دیگر به 120 سال  رسیده است و در ایران بین 20 تا 25 سال است. عمر مفید مسکن مهر 15 سال است. 

چون دولت در مسکن مهر دخالت کرد می توانست باقیات و صالحات خوب شود و نه این که سیاسی بازی شود و آقای نیکزاد در باد مسکن بخوابد و با مطرح کردن مسکن مهر بخواهد رئیس جمهور شود.

قرارداد دو میلیون و 500 هزار واحد مسکن مهر منعقد شد. قرار بود 50 هزار میلیارد تومان پول پر فشار برای تامین مالی مسکن مهر اختصاص بدهند. آمار دادند که از این 50 هزار میلیارد تومان، حدود 43 هزار میلیارد تومان هزینه شده است و فقط حداکثر 700 هزار واحد تحویل داده شد. در حالی که باید مسکن مهر را یک ساله تحویل می دادند. اما از سال 1387 تا الان که سال 1395 است تعداد زیادی از واحدهای مسکن مهر را تحویل نداده اند. 

 

-اگر سال 1394 باشد شاید درست است. آقای لطفی زاده معاون آقای نیکزاد بود و هر هفته از مسکن مهر پردیس بازدید می کرد و به همه فشار می آورد که هر جور شده تا سال 1392 و تا پایان دولت دوم آقای احمدی نژاد کار را تمام کنند. قرار بود در سال 1392 این واحدها تکمیل شود ولی نشد.

قرارداد مسکن مهر قانونا و شرعا و عرفا، یک ساله بود. اگر یک ساله این کار انجام می شد افزایش آورده مردم اتفاق نمی افتاد و زیاد نمی شد. پروژه های مسکن مهر نهایتا 4 یا 5 طبقه بودند. این نوع پروژه ها 9 ماهه به اتمام می رسد. 

در خصوص کیفیت ساخت هم تاکید کنم که طبق قانون ساماندهی مسکن هر سال 8 درصد از بودجه باید در بخش صنعتی سازی مصرف شود. اما صنعتی سازی قربانی سیاست بازی شد. مطمئن باشید مسکن مهرهایی که ساخته شد ظرف 10 تا 15 سال بعد تخریب خواهد شد. 

 

-وامی که برای مسکن مهر اختصاص پیدا کرد منابع دولتی بود و اقتصاددانان آن را پول بدون پشتوانه می دانند. قرار بود که با آن 50 هزار میلیارد تومان تامین مالی توسط بانک مرکزی، به هر واحد 20 میلیون تومان وام داده شود. 

انبوه ساز یا پیمانکار باید ظرف یک سال مسکن مهر را می ساخت. اگر یک ساله کار را انجام می داد هزینه های ساخت مسکن مهر افزایش پیدا نمی کرد. نباید به مردم فشار می آوردند که پول بیش تری بگیرند. پیمانکاران قرارداد را اجرا نکردند و هزینه ساخت هر متر مربع را از 300 هزار تومان به 550 هزار تومان رساندند.

من انبوه ساز و سازنده مسکن هستم. می دانستم که با متری 300 هزار تومان نمی شود مسکن را ساخت. مگر این که کیفیت کار را کاهش بدهیم یا از طریق دیگری آن را تامین کنیم.

 

-در سال 1387 و نهایتا در سال 1388 می شد و سود هم داشت ولی بعد از آن خیر. در سال 1388 من پروژه ای را اجرا کردم و هزینه تمام شده برای من متری 190 هزار تومان بود. 

بنابراین آن متری 300 هزار تومان یعنی این که ساخت مسکن مهر، متری 110 هزار تومان در آن زمان سود داشت. یک پروژه 1000 واحدی مسکن مهر 11 میلیارد تومان سود داشت. به همین دلیل بود که خیلی از پیمانکاران و انبوه سازان حاضر بودند مجوز مسکن مهر را با پرداخت 3 یا 4 میلیارد تومان از پیمانکاران دیگر خریداری کنند. چون از آن طرف 6 یا 7 میلیارد تومان سود می کردند.

 

-من به این ساختار در مسکن مهر اعتقاد نداشتم که ما برای مردم در بیابان خانه بسازیم. وقتی به یک موضوع اعتقاد نداریم به چه دلیل باید آن را انجام بدهیم. همه چیز که پول نیست. 

 

-خیلی از پروژه ها نبودند ولی اصولا به این ساختار معتقد نبودم. من الان هم معتقد نیستم که دولت باید در مسکن دخالت کند.  

معتقد بودم که اگر دولت راست می گوید زمین و تسهیلات بانکی را بدهد و مردم با ساختارهای اعتقادی خودشان مسکن تاسیس کنند. مسکنی که در ترکمن صحرا ساخته می شود زمین تا آسمان با مسکنی که در کرمانشاه ساخته می شود و با مسکنی که در یزد ساخته می شود فرق خواهد داشت. مسکن پدیده ای است که بر اساس ساختارهای اقلیمی، اجتماعی، سیاسی و قومی تعریف می شود.

باید سه نوع مسکن تعریف می کردند. یک نوع که مسکن اشراف است و مالیات هم از آن بگیرند. یک نوع دیگر مسکن را باید به عنوان مسکن اجتماعی یا مسکن اقشار آسیب پذیر تعریف می کردند. اول باید آسیب پذیر را تعریف و مشخص می کردند. مثلا می گفتند ما می خواهیم برای روشندلان یک مجتمع آپارتمانی بسازیم. ساختار مهندسی متناسب با این افراد تعریف می شد و نه این که یک روشندل در چاله بیفتد و بمیرد.

یا مثلا می خواستیم برای افراد قطع نخاعی مسکن بسازیم. ساختارهای مهندسی را باید متناسب با شرایط این افراد تعریف می کردیم.

در خصوص زنان سرپرست خانواده بگویم که ما ادعا داریم در کشورهای سرمایه داری اخلاق وجود ندارد ولی در همان کشورهای سرمایه داری، زنان سرپرست خانواده را در محیط کاملا بسته و با دیسپلین جدا نگه می دارند و نه این که این افراد را به درون جامعه شوت کنند.

بنابراین مسکن اجتماعی را باید تعریف می کردیم و فرد نیازمند را می آوردیم و کاری می کردیم که او صاحب مسکن شود و نه این که یک بنگاه در پردیس، یک دفعه 150 فرم ج مسکن مهر را بخرد و دارندگان این فرم با قیمت 5 یا 10 میلیون تومان آن را بفروشند و مشاور املاک ،مسکن مهر را تحویل بگیرد و آن افراد نیازمند هم دوباره دچار بی مسکنی شوند.

دومین نوع مسکن هم مربوط به ازدواج اولی ها و اقشار فاقد مسکن طبقه متوسط درآمدی است. در دنیا انبوه ساز حرفه ای داریم و به مسکن، گارانتی یا ضمانت ساخت می دهد. وام را به انبوه ساز حرفه ای باید بدهند.

اگر ما کاری کنیم انبوه ساز حرفه ای صفر تا صد ساخت مسکن را عهده دار شود بار اجتماعی و روانی را از جامعه برداشته ایم.  چون الان افراد پولی را جمع می کنند و از یک انبوه ساز، خانه می خرند ولی نمی دانند آن انبوه ساز، کلاهبردار است.

البته به نظر من اکثر انبوه سازان، کلاهبردار هستند. خانواده ها نمی دانند تعاونی های مسکن کلاهبردار هستند یا نه. در حالی اکثر تعاونی های مسکن کلاهبردار هستند. وقتی هم خانه را تحویل می گیرند پس از مدتی دیوارها و لوله های ساختمان، ترک برمی دارد.

اما اگر به مسکن گارانتی می دادند و این گارانتی در شناسنامه فنی ملکی تعریف می شد و انبوه ساز حرفه ای ضمانت ساختمان را به عهده می گرفت بار روانی و اجتماعی به جامعه و نگرانی تزریق نمی شد. در 90 درصد کشورهای دنیا ضمانت ساختمان انجام می شود ولی در ایران دولت خودش هم سازنده شد.

وقتی یک نفر هم دادستان است و هم متهم است و هم قاضی است، همین شد که در مسکن مهر شد.

 

-اگر در دست من بود می گفتم سازنده ساختمان باید هزینه های اضافه را پرداخت کند. چون آن سازنده با این ادعا که انبوه ساز و پیمانکار باتجربه است، وارد این موضوع شده. الان 30 میلیون تومان وام هر واحد مسکن مهر را داده اند. بنابراین من نمی دانم چرا دوباره از مردم پول می گیرند. 

 

 

-من آماری از رضایت این خانوارها ندارم. اگر شما دارید  به ما بگویید.

 

-شما به جامعه ای که گرسنه است اگر مثلا کالباس و سوسیس بدهید تشکر می کند. در حالی که شما می توانستید به آنها فسنجان هم بدهید. از بابت این که  حق فسنجان یک فرد خورده شده است و او نمی داند، دلیل نمی شود که از بابت آن سوسیس و کالباس تشکر نکند.

در قضیه یارانه نقدی، من می گفتم یارانه را می دهند ولی دو برابر آن را از جیب شما برمی دارد. توده های عوام می گفتند هر دولت دیگری بود این پول را هم می خورد. الان اگر یک پوپولیست دیگر بیاید و بگوید به جای 50 هزار تومان می خواهم 250 هزار تومان یارانه بدهم، چه کسی می تواند جلوی او را بگیرد که مردم رای ندهند.

عامه مردم می گویند خدا خیرش بدهد. بعد اگر ما به طور مرتب تحلیل کنیم فایده ندارد. ما باید بگوییم این 250 هزار را باید به بخش تولید داد و به روستاها داد و آب و برق و گاز روستا رایگان شود که مردم به روستا برگردند و در آنجا زندگی کنند و نه این که یارانه را به همه افراد جامعه بدهیم. 

 

-من ساخت و سازهای اکثر جاها از جمله پردیس، پرند، هشتگرد و زنجان را دیده ام. ما یک بحث استحکام بنا داریم و یک بحث سیستم کلی ضد زلزله داریم. آیا این ساختمان ها با تکنولوژی ال اس اف(LSF) یا تکنولوژی آی سی اف(ICF) ساخته شده اند و اینقدر سبک باشند که اگر زلزله هم بیاید آسیب نبینند. هیچکدام از این موارد در مسکن مهر رعایت نشده است.

 

-من دارم آن سوی واقعه را نگاه می کنم. هر یک سالی که به عمر مفید ساختمان های ایران اضافه شود چند صد هزار میلیارد تومان از منابع ملی صرفه جویی می شود. ما با این مسکن هایی که ایجاد کردیم منابع ملی را به باد دادیم. بحث بر سر یک سال یا دو سال این طرف یا آن طرف نیست.

بحث بر سر این است که این ساختارهایی که دولت از آن حمایت می کرد می توانست در یک شهر سازی ایرانی - اسلامی با سرانه خدماتی درست و با تضمین کامل و عمر مفید 100 سال تعریف شود. 

بحث بر سر این است که من و شما، مسئول هستیم که 30 یا 40 سال بعد را ببینیم. زمین مقوله ای است که نمی توان آن را از کشورهای دیگر وارد کرد یا آن را کشید و بیش تر کرد. اینها با مسکن مهر، زمین های مناسب انبوه سازی را خراب کردند.

من معتقدم 40 تا 50 درصد انبوه سازان ایران قلابی هستند و 40 درصد از آنها متقلب هستند. رئیس یکی از انجمن های انبوه سازان مجوز ساخت یک پروژه 16 هزار واحد مسکن مهر را در سلطان آباد کرج گرفت و متری 7 تا 8 هزار تومان آن را به انبوه سازان دیگر می فروخت. مجوز آن را از معاون وزیر مسکن دولت آقای احمدی نژاد گرفته بود.

یکی دیگر از انبوه سازان در مسکن مهر شهر سهند، همین کار را انجام دادند و مجوز ساخت مسکن مهر را فروختند. یک انبوه ساز دیگر هم در قضیه مسکن مهر صدرای شیراز همین کار را انجام داد. چرا این انبوه سازان پذیرفتند که یک ساله مسکن مهر را تحویل می دهند ولی کار را با تاخیر انجام دادند و هزینه های ساخت افزایش پیدا کرد.

ما به 30 سال یا 40 سال بعد فکر می کنیم. من به عنوان یک مومن آیا باید به غیر از این فکر کنم؟ من و شما که نباید از ساخت قوطی کبریت هایی به اسم مسکن مهر خوشحال شویم.