خیریه های بی خیر!

 مراکز خیریه ای این روزها در کوچه و پس کوچه های شهر به‌صورت قارچ گونه رشد می کنند که هر کدام بهانه حضورشان، مرهم درد دیگری بودن است .اما زیرپوست شهر مملو از نیازمندانی است که کاسه “چه کنم” دست گرفته اند.خیریه ها از دیرباز جایگاه مهمی در باورهای دینی و سنتی ایرانی‌ها داشته اما در سال های اخیر، برخی کج روی ها سبب شده تا فعالیت خیریه های مردمی کمتر به چشم آید.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون ، این درشرایطی است که اگر برخی ها به اسم خیریه، به منافع خود می اندیشیند اما هستند مراکزی که در قالب خیریه و بدون هیچ سر و صدایی، به کمک نیازمندان می روند و کارهای ماندگاری نیز می‌کنند. این سال‌ها، در برخی معابر و خیابان های شهر، تابلوهای خیریه ها را شاهدیم که از طرق مختلف به کمک به همنوعان خود فکر می کنند.

تلاش برای جلب اعتماد

در حاشیه خیابان، نوشته ای بر روی یک دسته گل سفید توجه ام را جلب می کند. برگه ای روی دسته گل نصب شده که با خط درشتی نوشته: «هزینه اجاره گل، هدیه به کودکان یتیم می شود». دسته گل سفید دیگری که روی سه پایه ای قرار دارد، در کنار درب ورودی مغازه ای است با همان نوشته. تابلوی سردر آن مغازه به نام خیریه یکی از ائمه معصومین است. وارد خیریه می‌شوم و درمورد نوشته روی دسته گل سوال می‌کنم. با هم به سالنی که پشت مغازه قراردارد می‌رویم. سالنی پر از دسته گل‌هایی با رنگ ها و شکل‌های متفاوت که روی هرکدام قیمتی زده شده است. جنس دسته گل ها پارچه ای و قابل شست‌وشو است. خانمی که خود را مدیر این شعبه خیریه معرفی می‌کند، می‌گوید:«درعزا و عروسی به جای دادن گل‌هایی که عمری ندارند، می‌توان یکی از همین دسته گل ها را سفارش داد. هزینه آن معادل خرید دسته گل طبیعی است اما، صرف امور خیریه می‌شود. به محض اینکه سفارش دهید، با پرداخت هزینه دسته گل انتخابی تان به‌صورت رایگان به محل مورد نظرتان ارسال می شود». زن جوان ادامه می دهد: «هزینه خرید تمام این دسته گل ها را خود حاج آقا تقبل کرده اند. پدر ایشان این مجموعه را راه اندازی کردند. ایشان که خود از معتمدین محل بودند خیریه‌ها، صدقات، زکات و کمک‌های مردمی را جمع می‌کردند و آن را به افراد نیازمند می‌دادند. از وقتی پسرشان مدیریت مجموعه را گرفته‌اند، ایده های خوبی برای تشویق مردم به امور خیر دارند. سفارش گل برای عزا و عروسی هم ایده خود پسرحاج آقا است». اما پرس و جو که می کنم، جوابی روشن برای محل هزینه های خیریه نیست. مردم هم زیاد رفت و آمدی به خیریه ندارند که خود هزار نکته ناگفته دارد.

خیر بودن با روش های نوآورانه

پیش از این، فعالیت خیریه ها بدین ترتیب بود که جمع یا فردی که تمکن مالی مناسبی داشت و مورد اعتماد افراد یک محل محسوب می شد، خیریه ای تاسیس می‌کرد و مجموعه کمک هایی که به‌واسطه این اعتماد جمع می شد به هر اندازه ای که بود به دست نیازمندانش می‌رساندند. روش خیریه‌ها برای جمع‌آوری کمک‌های مردمی بدین صورت بود که خیریه ها متناسب با نوع حمایتی که از نیازمندان داشتند به افراد جامعه اعلام می کردند و کمک ها را دریافت می‌کردند. اما این روزها خیریه ها روش های جدیدتری را برای جمع آوری کمک های مردمی در پیش گرفته‌اند. اکنون شاهد فعالیت افرادی در سطح شهر هستیم که با عنوان مددکار یا عضو انجمن‌های خیریه متفاوت، اقدام به دریافت پول از مردم می کنند. در بخشی از شهر افرادی با پوشه هایی مملو از برگه های شناسایی کودکانی که حکایت از بیمار بودن کودک دارد یا سرپرستی برای نگهداری کودک وجود ندارد، هر کدام با نشان دادن این برگه در چهارراه ها و میدان ها جلوی عابران رامی‌گیرند تا هرچند اندک مبلغی دریافت کنند. علی رغم اینکه سازمان بهزیستی کشور بارها اعلام کرده است که هیچ‌کدام از افرادی که در خیابان مبادرت به درخواست پول می کنند، به نام حمایت از بیماران یا خانواده های نیازمند از سازمان بهزیستی مجوزی ندارند.

خیریه های قدیمی، پاتوق خیرین محلی

به یکی دیگر از خیریه های حاشیه خیابان سر می‌زنیم. خیریه ای که بر روی تابلوی آن نامی از ائمه را با محور «برگزاری مراسم ختم و ولیمه» نوشته است. از مسئول دفتر این خیریه راجع به فعالیت شان سوال می‌کنم. من را به اتاق بزرگی در همان محل می برد که کف آن با فرش پوشیده شده است و نمای دیوار تماما سفید رنگ است. دورتا دور اتاق، پشتی‌هایی برای نشستن و تکیه دادن چیده شده است.مرد جوان می گوید: «بخشی از تامین منابع مالی این موسسه به‌واسطه همین حسینیه است. خیرینی که می‌خواهند هزینه مراسم ختم یا ولیمه شان را صرف امور خیریه کنند، هزینه را به ما می دهند و ما از نیازمندانی که تحت سرپرستی خیریه هستند دعوت می کنیم و البته بخشی هم از مدعوین خیر هستند. همچنین در مناسبت‌های مختلف مانند عزاداری ها و جشن ها و میلادها، درحسینیه مراسم برگزار می شود که هزینه آن از طریق نذورات مردمی تامین می‌شود». بیرون از حسینیه، راجع به قدمت فعالیت این خیریه، از همسایه‌ها پرس و جو می کنم. قدیمی‌های محل از قدیمی بودن حسینیه و زمانی که فقط تکیه ای بوده صحبت می کنند. شب‌ها این حسینیه پاتوقی برای دورهمی های شبانه سالمندان ساکن در آن منطقه است. هرکدام نذری دارند، برای برآورده شدنش دست به دامن این حسینیه می شوند». درباره نحوه هزینه کرد درآمدهای خیریه و در کل درآمدهایی که دارند چند سوال را مطرح می کنم اما پاسخ دقیقی داده نمی شود و عموما از بی اطلاعی سخن گفته می شود.

موسساتی همچنان سنتی

آنچه مشخص است با پیشرفت علوم اجتماعی، مدیریت، روابط عمومی و فناوری اطلاعات همچنان موسسات خیریه به صورت سنتی تاسیس و اداره می‌شوند. این موسسات که اکثرا با هیات امنا و هیات رییسه ای متشکل از بازاریان، خیرین و معتمدین شهر تاسیس می‌شوند بر مبنای مدیریت سنتی و قدیمی خود امور خیریه را در دست گرفته و فعالیت می کنند. در مدیریت سنتی موسسات خیریه نرم افزارهای تخصصی مالی برای محاسبه صدقات، خمس، زکات و حقوق کارکنان و مستمری مددجویان تعریف نشده است و خیریه بر مبنای شخص محوری اداره می شود. به باور کارشناسان، این نوع مدیریت نمی تواند اسناد و مدارک شفافی را به ناظران و بازرسان ارائه کند لذا مراجع صدور مجوز با تصور اینکه شخص مدیر از معتمدین و بازاریان شهر است، حضور خود را در مجموعه کمرنگ‌تر می‌کنند.

دغدغه خیریه ها، تامین منابع مالی است

وقت آن رسیده است که خیریه ها، با همه سازوکارهایی که دارند حد و مرزشان مشخص شود. از یک سو دولت باید اقدام به تسهیل خدمت رسانی عمومی کند تا نهادهای خیریه پابرجا بمانند و از سوی دیگر این خود نهادها و سازمان‌های خیریه هستند که باید با عملکرد صحیح خود مانع از ترویج بی اعتمادی به امر خیر در کشور شوند. تسهیل‌گری دولت با تامین زیرساخت ها فراهم می شود. اگرچه تامین منابع مالی یکی از شرایط مهم در بقای خیریه هاست اما ظرفیت‌سازی خیریه‌ها و ارزیابی این خیریه‌ها دارای اهمیت است. در شرایطی که نمونه های جهانی حضور خیریه ها نشان می دهد که از عنوان خیریه ها حتی در موارد تروریستی نیز سوءاستفاده شده است و پولشویی‌هایی به‌واسطه خیریه‌ها انجام می‌شود، آموزش خیریه ها بیش از پیش اهمیت خودش را نشان می دهد. در ایران شرایط به گونه ای است که نهادهای خیر علاوه بر فعالیت های خیریه ای که دارند برای تامین منابع درآمد خود نیز اقدام می کنند. این درحالی است که در بسیاری از کشورهای دیگر، واسطه هایی هستند که با گرفتن درصد اندکی، اقدام به فعالیت مالی کرده و منابع مالی مورد نیاز خیریه‌ها را تامین می‌کنند.از سویی نظارت بر فعالیت خیریه‌ها نیز از موضوعاتی است که کمتر مورد توجه مسئولان امر قرار گرفته است.

با وجود آنکه در سال‌های قبل، اداره کلی با عنوان سمن ها (سازمان های مردم نهاد) در وزارت کشور برای نظارت بر فعالیت های مردم نهاد و خیریه ها تشکیل شد اما نتوانست آن ‌طور که باید نقش خود را در نظارت بر کار خیریه‌ها ایفا کند. بر اساس قانون سازمان های غیردولتی حق تجارت نداشته و باید هزینه های خود را از منابع اجتماعی، مردمی و کمک‌های دوستانه دولت تامین کنند و این آغازی است برای رایزنی‌ها و راهکارهای شرعی و غیر شرعی، قانونی و غیرقانونی سازمان‌های مردم نهاد. امروزه بیشتر سمن ها اعم از سمن های عام المنفعه خیریه، آموزشی، فرهنگی و... به دلیل نداشتن منابع مالی مشخص و تعریف شده، با عناوین مختلف اقدام به جمع آوری اعانات و نذورات مردمی در قالب صدقات، کمک‌های مردمی نقدی و غیرنقدی می‌کنند که در نوع خود بی اعتمادی جامعه را نسبت به سازمان‌های مردمی در برداشته است.

با یک جست‌وجوی ساده در شهر و کشور می‌توان به این نکته پی برد که خانه‌ها، فروشگاه‌ها، مجتمع‌های تجاری، اداری، فرهنگی و حتی سازمان‌های دولتی، از صندوق‌های صدقات در ابعاد و شکل‌های مختلف بی‌نصیب نمانده اند.

کثرت صندوق‌های صدقات که ناشی از سوءمدیریت و نگاه سنتی مسئولان خیریه هاست، در بسیاری از خانه‌ها از دو صندوق فراتر رفته است به طوری که در برخی از خانه‌ها شاهد نصب و نگهداری چهار تا پنج صندوق صدقات هستیم. صندوق‌هایی که با تمسک به نام ائمه اطهار حس اعتقادی شخص را تحریک کرده و با شعارهایی اعم از توانمندسازی زنان بی‌سرپرست، کمک به ایتام، نیازمندان، بیماران سرطانی، سالمندان، بیماران خاص و کودکان کار و خیابان اقدام به جمع آوری صدقات می‌کنند و مدیران خیریه ها بی اطلاع و بدون توجه به موازین شرعی و احکام دینی، وجوه صدقات را صرف می کنند.