شهرهای فراگیر و توسعه اشتراکی

موضوع کلی این روز «شهر بهتر: زندگی بهتر» است و هر ساله موضوعات مختلفی با این مضمون ترویج می‌شوند تا بنیادی برای بحث و هم‌اندیشی تمامی ذی‌نفعان در مسیر توسعه شهری پایدار را به‌ وجود آورند. شهرنشینی مبتنی بر اهداف و قواعد توسعه پایدار قادر است در یک تعادل پویا ضمن ارتقای ظرفیت شهرها برای ایجاد اشتغال و ثروت، تنوع و انسجام اجتماعی میان طبقات، فرهنگ‌ها و اقوام مختلف را سبب شود. در همین راستا امسال موضوع روز جهانی شهرها از سوی سازمان ملل با هدف تاکید بر نقش مهم شهرنشینی به عنوان منبع توسعه جهانی و شمول اجتماعی «شهرهای فراگیر و توسعه اشتراکی» معرفی شده ‌است.

در ایران نیز اگرچه تحولات سریع جمعیت شهری، فرصت‌های نوینی برای توسعه‌ فراهم آورده اما چالش‌هایی عمیق و گسترده‌ در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی در شهرها را به همراه داشته که در صورت عدم اتخاذ برنامه‌های صحیح و پیشگیرانه منجر به گسترش نابسامانی در شهرها و نزول کیفیت زندگی شهروندان می‌شوند. نمودهای این نابسامانی به شکل عرصه‌های ناکارآمد در کشور، گستره‌های وسیعی از شهرها را در برگرفته است. براساس آمارهای موجود هم‌اکنون 30درصد از جمعیت کشور با چالش‌های نزول کیفی زندگی شهری رو به رو است و اهم این چالش‌ها عبارتند از گسترش فقر شهری (در تمامی ابعاد آن از قبیل فقر درآمدی، بهداشتی، آموزشی، خدمات اجتماعی و پایه)، گسترش نابرابری‌های فضایی- کارکردی، ناکارآمدی نظام جابه‌جایی و تحرک شهری، بحران هویت و تنزل منزلت اجتماعی– مکانی و تهدید میراث معنوی، طبیعی و ملموس شهرها، تنزل و فرسایش سرمایه اجتماعی، تاب‌آوری پایین شهرها در مواجهه با بلایا و تنزل کیفی محیط‌زیست (آلودگی‌ها، بحران آب و تخریب زیست‌بوم‌ها). بی‌شک تبعات این چالش‌ها محدود به این عرصه‌ها نمی‌شود و سایر پهنه‌های شهری و شهروندان را در مقیاسی سرزمینی تحت تاثیر قرار می‌دهند.

پیچیدگی و بر هم کنش میان این چالش‌ها از سویی، گستردگی ابعاد و دامنه تاثیرگذاری آنها بر کیفیت زندگی شهروندان از سوی دیگر ضرورت اتخاذ نگرشی همه‌ جانبه و ریشه‌یی به مسائل را پیش رو می‌نهد که بدون توجه به هم‌افزایی، همزبانی و مشارکت کلیه ذی‌نفعان و ذی‌نفوذان ممکن نخواهد بود. از این رو ارتقای کیفیت زندگی شهری موضوعی است که ‌باید به عنوان هدف غایی و تعهد مشترک تمامی دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف در کشور شناخته شود تا در یک شبکه همکاری گسترده میان دستگاه‌های دولتی و شهرداری‌ها و با مشارکت تمامی شهروندان و نهادهای غیردولتی و مردم، برنامه‌ها و اقدامات لازم به صورت هماهنگ و یکپارچه در جهت بهبود شرایط زندگی شهروندان تهیه و به اجرا برسند.  در این راستا وزارت راه و شهرسازی با بازپیرایی نگرش‌های رایج نسبت به مسائل شهری، رویکرد بازآفرینی شهری پایدار را در تهیه برنامه‌ها و طرح‌های توسعه شهری اتخاذ کرده است.

این رویکرد چهار هدف اصلی کاهش فقر شهری و پیشگیری از بازتولید آن، ارتقای تاب‌آوری شهری، ارتقای هویت و حفاظت از ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی همچنین ارتقای انسجام اجتماعی شهروندان را دنبال می‌کند. رویکرد بازآفرینی شهری همچنین پاسخ چالش‌های نوظهوری چون جهانی شدن، تغییرات ساختاری و عدم تعادل‌های فضایی ناشی از رشد گسترده شهرها را به ‌همراه دارد و با نگاهی جامع، یکپارچه و عمل‌گرا با تاکید بر ابعاد مختلف توسعه شهری، «تنوع فرهنگی» و «دسترسی برنامه‌ریزی ‌شده همگان به منابع اشتراکی» را ممکن می‌کند. بنابراین بازآفرینی شهری پایدار ضمن اینکه پایه و مبنایی مناسب و مطلوب برای دستیابی به شهرهای فراگیر خواهد بود؛ با فراهم‌ آوردن زمینه مشارکت تمامی کنشگران در فرآیند توسعه شهری، زمینه‌های توسعه اشتراکی را برای شهرها فراهم می‌کند.

روز جهانی شهرها در هر سال فرصتی را برای تمامی فعالان توسعه شهری فراهم می‌کند تا در فضایی گفتمانی و جامع به موضوع ارتقای کیفیت زندگی جوامع شهری و خلق فضاهای سرزنده در شهرها در مقیاس جهان، قاره‌ها، کشورها به تبادل دانش و تجربه بپردازند. انتخاب این روز هر ساله به تمامی دست‌اندرکاران، متخصصان و پژوهشگران در حوزه توسعه شهری یادآوری می‌کند که توانایی و مسوولیت لازم را برای برنامه‌ریزی شهری مطلوب در زمینه توسعه آتی شهرها در اختیار دارند و موجب می‌شود این گروه‌ها تلاش خود را برای ایجاد آینده‌یی بهتر و شایسته همگان افزایش دهند.

بی‌تردید بهبود کیفیت زندگی و ایجاد شرایط یکسان زیست برای تمامی شهروندان در مناطق به‌سامان و نابه‌سامان شهری موفقیت جوامع در مسیر حرکت به سوی جهانی با داشتن شهرهای بهتر و زندگی بهتررا هموار می‌کند.