آینده تجارت ایران و عراق در هاله‌ای از ابهام/ سایه ناآرامی‌ها بر بازار ارز ایران
عراق یکی از مهم‌ترین طرف‌های تجاری ایران و دومین مقصد صادراتی بعد از چین به حساب مى آید، البته به دلیل تنوع سبد کالاهاى صادراتى به این کشور مى‌‌توان گفت عراق اگرچه از جهت ارزشى نسبت به چین واردات کمترى از ما داشته اما به لحاظ وزنى بزرگترین واردکننده کالاهاى ایرانى است؛ ولى بروز تنش‌های سیاسی در عراق طی یکماه و نیم گذشته و به راه افتادن کمپین نخریدن کالاهای ایرانی ، آینده تجارت دو کشور را با هاله‌ای از ابهام روبه رو کرده است.
اقتصادآنلاین - فاطمه اکبرخانی؛ عمده ترین صادرکنندگان کالا به عراق به ترتیب کشور ترکیه در مقام اول و پس از آن چین، ایران، آمریکا و کره جنوبی هستند، ایران عمده ترین تامین کننده سیمان عراق است و این کالا در صدر کالاهای صادراتی به این کشور از سوی ایران قرار دارد.
علاوه بر این به جهت نزدیکی ایران و عراق از طریق مرز بصره، این کشور برای ما در بحث صادرات مواد غذایی نیز حائز اهمیت است؛ انواع کاشی، سیمان سفید، کولر آبی خانگی، مواد شیمیایی، رب گوجه فرنگی، لوازم خانه داری و پاکیزگی، هندوانه تازه، انواع شیرینی جات، پیاز، موسیر، حیوانات زنده، انواع روغن‌های نباتی و حیوانی، انواع نوشابه‌ها، محصولات معدنی، محصولات شیمیایی، محصولات و مواد پلاستیکی، انواع پوست وچرم، کیف، چوب، منسوجات و سنگ ساختمانی از مهم ترین اقلام صادراتی به عراق در سال‌های اخیر بوده است.
طبق آمار منتشر شده، میزان کل صادرات ایران در هشت ماه امسال 27میلیارد دلار بوده که عراق بعد از چین با 21درصد سهم از سبد صادراتی ما، دومین مقصد مهم صادراتی ایران محسوب می‌شود؛ این درحالی است که بر اساس آخرین آمار میزان صاردات به این کشور در سال جاری نسبت به سال97 کاهش یافته است است.
انتظار صادرات 12میلیارد دلاری به عراق محقق نخواهد شد
در این باره حمید حسینی، دبیر کل اتاق مشترک ایران و عراق به خبرنگار اقتصادآنلاین گفت: در هشت ماه امسال پنج میلیارد و 715میلیون دلار صادرات به عراق صورت گرفته که وزن آن نسبت به سال گذشته تغییری نکرده اما از لحاظ ارزشی افت کرده که دلیل آن، اتنش‌های موجود در عراق و کاهش 35درصدی قیمت پایه‌های گمرک نسبت به سال قبل بوده است.
حسینی درباره چشم‌انداز تجارت ایران و عراق تا پایان سال اظهار داد: با توجه به اینکه صادرات ایران به عراق در سال 97 حدود 9میلیارد دلار بود، انتظار داشتیم تا پایان امسال این رقم به 12میلیارد دلار برسد که با اتفاقات پیش آمده و وضعیت ناامن عراق این حجم صادرات محقق نخواهد شد.
سایه سنگین اغتشاشات عراق بر صنعت توریسم دو کشور
علاوه بر مسئله تجارت، بین ایران و عراق در زمینه سفر های توریستی و سفرهای زیارتی نیز ارتباط خوبی برقرار بود به طوریکه آمار مقام‌های دولت ایران حاکی از آن است که سالانه 3.7میلیون ایرانی به عراق و در مقابل 3.6 میلیون عراقی برای سفرهای تفریحی، مذهبی و درمانی به ایران مسافرت می‌کنند.
اما به طور حتم تحولات پیش آمده در عراق بر توریسم و سفرهای زیارتی ایران نیز اثر منفی گذاشته چراکه سازمان حج و زیارت ایران در تازه‌ترین اطلاعیه‌اش که دهم آذرماه منتشر شد، اعلام کرده که سفر به عراق به دلیل ملاحظات امنیتی تا اطلاع ثانوی ممنوع است.
ممنوعیت واردات 17قلم کالای ایرانی به عراق
در ادامه این اتفاقات، ششم آذر ماه اعلام شد که عراق واردات 17قلم کالای ایرانی شامل گوجه، سیب‌زمینی، خیار، هویچ، بادمجان، کاهو، ذرت، هندوانه، خرما، خربزه، سیر، پیاز، کدو، گل کلم، انار و کلم را ممنوع کرده است؛ بر این اساس، وزارت جهاد کشاورزی در اطلاعیه‌ای علت ممنوعیت واردات این کالاها را «خودکفایی» عراق در تولید این اقلام اعلام و اظهار کرد که زمان رفع ممنوعیت ورود این کالاها مشخص نیست.
حدود دو هفته بعد از ابلاغ این اطلاعیه، خبرهایی مبنی بر راه‌افتادن کمپین نه به خرید کالای ایرانی توسط عراقی‌ها با شعار "#خلوها_تخیس/بگذارید بگندد" در صفحات مجازی منتشر شد که بیش از قبل تجارت دو کشور را مورد تهدید قرار داده است.
از دست رفتن بازار عراق دور از انتظار است
محمد لاهوتی، رییس کنفدراسیون صادرات نیز در این خصوص اظهار کرد: عراق یکی از کشورهای مهم صادراتی است و ایران به جهت اینکه در شرایط تحریمی بازارهای محدودی در اختیار دارد باید برای حفظ بازارهای موجود به خصوص عراق تلاش بسیاری انجام دهد؛ ضمن اینکه عراق خریدار کالاها و تولیداتی است که ارزش افزاده بالایی دارند بنابراین فرصت این کشور نباید از دست برود.
به گفته لاهوتی، اتفاقات عراق را در سه بخش می‌توان بررسی کرد؛ اولا اغتشاشات پیش آمده در عراق بر صادرات همه کشورها از جمله ایران تاثیرگذار بوده و باعث شده به نحوی اختلالاتی در بحث صادرات، نقل‌وانتقال و رفت‌وآمد‌ها به وجود بیاید اما این اتفاقات به معنای وخیم بودن اوضاع نیست.
او ادامه داد: ثانیا موضوعی که بیشتر باید مورد توجه قرار گیرد مشکلات روزمره‌ای است که در کشور عراق برای صادرکنندگان ما ایجاد می‌شود، به طور مثال عراق استاندارد ایران را قبول ندارد و گواهی بسیاری از کالاهای ما در خاک عراق صادر می‌شود و بعضا شاهد بودیم که کالاهای صادرشده ما به خاطر این موضوع دچار مشکل شده و برگشت خورده‌اند.
رییس کنفدراسیون صادرات ایران تاکید کرد: مسلما صدور این گواهی در ایران باید انجام شود، البته رایزنی‌هایی انجام شده مبنی بر اینکه برخی از استانداردهای خارجی که در ایران فعال هستند و عراق هم آن‌ها را به رسمیت می‌شناسد ایجاد شود.
لاهوتی وضع و افزایش تعرفه بر کالاهای ایرانی و ممنوعیت یک شبه برخی کالاها توسط طرف عراقی را معضل سوم ارتباط با این کشور دانست و گفت: در حال حاضر بحث نقل و انتقالات بانکی و بالا بودن هزینه این کار بین صادرکنندگان ایرانی و خریداران عراقی مطرح است؛ زیرا کماکان عراقی‌ها بر خرید ریالی اصرار دارند اما بانک مرکزی ایران فروش ریال را نمی‌پذیرد و معتقد است که اگر صادراتی انجام می‌شود باید بر مبنای ارز خارجی باشد.
وی اضافه کرد: بنابراین آوردن این ارز به داخل و رفع تعهدات ارزی، از کشوری مثل عراق که زیرساخت و ارتباط بانکی مناسب ندارد باعث شده تجار ما از طریق صرافی‌ها عملیات بانکی را انجام دهند و این معضل هزینه بالایی برایشان به همراه داشته باشد.
"کمیته رفع بحران" برای صادرکنندگان ایجاد شود
لاهوتی با تاکید بر ضرورت حل مسائل مذکور برای حفظ ارتباط با عراق بیان کرد: با توجه به اهمیت بازار عراق، در جلسه اخیر با گمرک پیشنهاد کردیم تا کمیته‌ای تحت عنوان "کمیته تسهیل" یا "کمیته رفع بحران" برای صادرکنندگان، بین دستگاه‌های اجرایی و اتاق بازرگانی ایجاد شود تا این کمیته بتواند مشکلات موجود را به بخش اقتصادی وزرات خارجه منتقل و آن‌ها را حل کنند.
رییس کنفدراسیون صادرات ایران درباره چشم‌انداز تجارت 20میلیارد دلاری با عراق اظهار کرد: معتقدم عراق ظرفیت افزایش صادرات را دارد ضمن اینکه در شرایط کنونی در بخش اربیل و کردستان نیز توانایی تهاتر بین دو کشور وجود دارد؛ اما به طور کل رسیدن به تجارت 20میلیارد دلاری با عراق بستگی به این دارد که چقدر در داخل می‌توانیم برای ارتباط با این کشور موانع موجود را رفع و شرایط تجارت را تسهیل کنیم، همچنین اینکه چقدر بتوانیم از جهت دیپلماسی تاثیرگذاری داشته باشیم و در تعاملات سیاسی بتوانیم از این کشور امتیاز بگیریم.
لاهوتی افزود: بنابراین با وجود شرایط فعلی رسیدن به این ارقام کار ساده‌ای نیست اما اگر دولت این عزم را داشته باشد که بازار عراق را حفظ کند که به نظر من دارد، می‌توانیم در درازمدت به این اعداد و ارقام برسیم و بعید می‌دانم بازار عراق از دست برود.
وی همچنین با اشاره به مشکلات پیش آمده برای شرکت کاله در عراق تاکید کرد: من معتقدم کسانی که در این بازارها سرمایه‌گذاری می‌کنند به فکر گسترش تجارت و افزایش ارزآوری برای کشور هستند بنابراین باید مورد حمایت حاکمیت قرار گیرند؛ اگر اتفاقی برای شرکت کاله رخ داد نباید از مدیرعامل این شرکت بشنویم که نه عراقی‌ها و نه ایران برای حمایت از شرکت کمکی نکردند.
وی اضافه کرد: در این راستا باید ضمانت‌هایی برای پوشش سرمایه صادرکنندگان و سرمایه‌گذاران در بازارهای هدف صادراتی ما مثل عراق، سوریه و افغانستان توسط صندوق ضمانت صادرات ایجاد شود تا به سرمایه‌گذار این اطمینان را بدهد که دولت از او حمایت خواهد کرد.
دامن زدن به اتفاقات اخیر با بی‌تجربگی تیم رسانه‌ای ایران
در همین رابطه، علی شریعتی که یکی از صادرکنندگان ایرانی به عراق است درباره تحولات اخیر این کشور توضیح داد: اتفاقات پیش آمده در عراق را در دو حوزه اقلیم کردستان و دولت مرکزی عرب‌نشین می‌توان بررسی کرد. در حوزه اقلیم کردستان چند ماه پیش در پی موضع‌گیری سیاسی دولت ترکیه نسبت به کرد‌ها یکسری کمپین‌ها و حرکت‌هایی در بازار کردستان ایجاد شد که در پی این اتفاق کالاهای ترکی که البته در این شهر بازار گسترده‌ای دارد، از سوی کردنشینان عراق تحریم شد. از آنجا که اقلیم کردستان با جمعیت حدود 6میلیون نفری، سهم 25 تا 30درصدی از بازار عراق را در دست دارد، اتفاق پیش آمده فضای مناسبی برای سایر رقبا از جمله ایران باز کرد.
رییس کار گروه صنایع غذایی اتاق بازرگانی ایران ادامه داد: اتفاقات اخیر در عراق، از بغداد آغاز شد اما جنس جنبش فعلی با سایر اغتشاشات عراق متفاوت بود؛ زیرا بیشتر درگیری‌های اخیر در مناطق شیعه نشین عراق رخ داد و به لحاظ اینکه ایران دستی در دنیای شیعه دارد ناخواسته وارد این جریانات شد و نتیجه آن به آتش کشیده شدن کنسولگری ایران در عراق بود. به همین ترتیب از آنجا که کنسولگری نماد یک ملت و کشور است، آتش زدن آن به دفعات نشان می‌دهد یکسری جریان‌سازی‌ها در عراق وجود دارد.
شریعتی به کمپین "بگذار تا بگندد" و آتش‌سوزی کارخانه کاله در عراق اشاره کرد و افزود: کاله نماد سرمایه‌گذاری خارجی ما و در حال تولید محلی بود اما متاسفانه به خاطر دارا بودن هویت ایرانی به آتش کشیده شد و بیش از 100میلیون دلار زیان دید؛ اما کمپینی که در عراق ایجاد شد بیشتر جنبه صلح‌طلبانه داشت و دنبال درگیری نبودند ولی آنچه که آشکار است، این جریانات به خاطر موج‌سازی‌های کشورهای صعودی و صهیونیست‌ها ایجاد شده و اتفاقات اخیر ناشی از تکانه‌های این منابع است.
این فعال بخش خصوصی با اشاره به اطلاعیه عراق مبنی بر ممنوعیت ورود 17قلم کالای ایرانی اظهار کرد: این خبر به خاطر ناشی‌گری و کم تجربگی تیم رسانه‌ای ایران، به این شکل منتشر شد چراکه این نامه ممنوعیت جدید عراق نبود، یعنی 17قلم کالا به خاطر شرایط داخلی این کشور ممنوع‌الورود نشده بود بلکه ابقای اطلاعیه قبلی بود که چندی پیش توسط عراق به خاطر خودکفایی و بهره‌ور شدن تولید داخلی این کشور اعمال شده بود.
شریعتی افزود: این مسئله در کنار آتش زدن کنسولگری ایران و راه افتادن کمپین نه به خرید، موج بدی ایجاد کرد درحالیکه به محض تمام شدن تولیدات محلی عراق، صادرات به این کشور آغاز خواهد شد؛ صادرکنندگان محصولات کشاورزی نیز از این موضوع اطلاع داشتند و با اعلام این اطلاعیه دچار زیان نشدند.
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران اضافه کرد: اگرچه تجارت با عراق نسبت به قبل سخت‌تر شده و موج ضد ایرانی در این کشور وجود دارد اما با توجه به کاهش اغتشاشات در این کشور، ما به ادامه ارتباط با عراق خوش‌بین هستیم زیرا اگرچه کشور چین به لحاظ ارزشی بزرگترین واردکننده از ایران به حساب می‌آید اما عراق بزرگترین کشور مصرف‌کننده کالاهای مصرفی پرگردش ماست.
به گفته شریعتی، تغییر روابط دو کشور ارتباط مستقیمی با تثبیت شرایط سیاسی و رویکرد نخست وزیر و کابینه جدید عراق دارد ولی به طور کل طبق پیش‌بینی‌های انجام شده تا پایان سال حجم تجارت دو کشور کاهشی خواهد بود اما این موضوع به معنای از دست رفتن بازار عراق نیست.
اتفاقات عراق یکی از پارامترهای تاثیرگذار در جهش نرخ ارز
محمدمهدی رییس زاده، عضو هیات رییسه اتاق مشترک ایران و عراق نیز درخصوص اتفاقات اخیر و تاثیر آن بر روابط دو کشور بیان کرد: به خاطر شرایط پیش آمده در عراق برخی ارتباطات دو کشور متوقف شده، البته اخیرا مبادلات اندکی از مرز جدید راه افتاده اما به طور کل برای پیش‌بینی روابط اقتصادی و سیاسی دو کشور، باید تا روی کار آمدن کابینه جدید دولت عراق صبر کرد.
وی همچنین درباره تاثیر این اتفاقات بر شرایط داخلی ایران تاکید کرد: اتفاقات اخیر در عراق فقط یکی از پارامترهای تاثیرگذار بر بازار ارز ایران در کنار افزایش قیمت بنزین و پایان یافتن سال میلادی بود و باید میزان تاثیر آن مورد بررسی قرار گیرد.
رییس زاده با بیان اینکه تنش‌های پیش آمده در عراق، روند تجارت دو کشور را تا حدودی کند کرده، افزود: البته عراق یکی از کشورهای همسایه و دارای علائق و فرهنگ‌های مشترک با ایران است و اینکه تصور کنیم با اغتشاشات فعلی بازار این کشور را از دست خواهیم داد اشتباه است ولی ادامه روابط دو کشور، به تمایلات تیم اقتصادی جدید عراق بستگی دارد.
عضو هیات رییسه اتاق ایران و عراق گفت: باتوجه به اینکه ایران سال‌ها به داد عراق رسیده، اگر نخست وزیر جدید این کشور منطقی فکر کند با ما قطع همکاری نخواهند کرد.
در حال حاضر روابط ایران و عراق به دلیل بروز تنش‌های سیاسی در این کشور و کشیده شدن اختلافات داخلی به شعار‌هایی علیه کالاهای ایرانی و همچنین تغییر کابینه دولت عراق در آینده نزدیک، چشم انداز روابط تجاری دو کشور در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است.
اما باتوجه به اهمیت بازار عراق برای ما، جدا از اینکه باید منتظر ماند و دید که رویکرد دولت جدید عراق به کدام سمت خواهد بود، از طرف ما نیز باید اقداماتی در راستای حفظ این مقصد صادراتی از جمله انجام مذاکرات و ارائه راهکارهایی برای ادامه و تسهیل ارتباط صورت گیرد؛ چراکه اگر این بازار گسترده را از دست بدهیم تبعات بسیاری برای ما دارد و جایگزین کردن مقصد صادراتی جدید با پتانسیل عراق به سادگی امکان پذیر نخواهد بود.
