بازی کرونا با اقتصاد ایران
پای ویروس کرونا به اقتصاد ایران هم باز شد. اگرچه کشورهای همسایه مرزهای خود را به روی ایران بسته‌اند و متولیان تلاش می‌کنند بستن مرزها به روی ایران را مرتبط با کرونا اعلام نکنند، اما به نظر می‌رسد بسیاری از کشورهای همسایه پس از تأیید خبر شیوع کرونا در ایران، برای حفظ سلامت شهروندانشان مرزهای خود را به روی ایران بسته‌اند.
به گزارش اقتصادآنلاین، لیلا مرگن در شرق نوشت: اما چرا ایران برای مقابله با این مشکل چنین رویکردی در قبال چین نداشت. پدرام سلطانی نایب‌رئیس سابق اتاق ایران این مسئله را ناشی از وابستگی بیش از حد اقتصاد ایران به کشور چین می‌داند. او می‌گوید: نیاز نامتعادل ما به کشور چین و نقش این کشور در اقتصاد ایران و از سوی دیگر احیانا نگاه ایران به این کشور در تصمیم‌گیری روی موضوعاتی نظیر FATF سبب شده است که ایران بیش از دیگر کشورها خود را در معرض ریسک قرار دهد. سلطانی بر این باور است که همه‌گیری ویروس کرونا در ایران می‌تواند اقتصاد مچاله‌شده ایران را تحت تأثیر قرار داده و شاخص‌های اقتصادی را منفی‌تر کند. مشروح گفت‌وگو با پدرام سلطانی نایب‌رئیس سابق اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران در ادامه می‌آید.
ویروس کرونا بر اقتصاد چین چه تأثیری داشت و چرا دولت ایران مثل بقیه کشورها مراودات خود را با این کشور قطع نکرد؟
البته این سؤال را باید دولتی‌ها جواب دهند. من فکر می‌کنم هشداری که خیلی‌ها همواره در این سال‌ها به دولت و حاکمیت می‌دادند که خیلی نباید به کشورهای معدودی تکیه کنیم و آثارش گاه و بیگاه آشکار شده است، این بار هم در موضوع کرونا خود را نشان داد. ما به‌جد به تعامل با کشور چین نیاز داشته و داریم. بنابراین به واسطه این نیاز - و البته شاید هم خواستیم حسن نیت خود را نشان دهیم - شاید از برخی خواسته‌های آنها بدون توجه به ریسک‌ها برای کشورمان، تمکین کردیم مانند موضوع تقبل جابه‌جایی مسافران چینی توسط خط هوایی ماهان و رفت‌و‌آمد این خط هوایی به چین برای حمل مسافر و بار یا جلوگیری‌نکردن از ورود مسافران ایرانی، چینی یا خارجی که به چین سفر کرده بودند. منظور از جلوگیری از ورود مسافران سفرکرده به چین این است که باید مراقبت‌های مربوط را برای اطمینان‌یافتن از اینکه این مسافران به ویروس کرونا آلودگی ندارند، به عمل می‌آوردیم. تمام این موضوعات، یک پایش در نیاز نامتعادل ما به کشور چین و نقش این کشور در اقتصاد ایران است یا در تصمیم‌گیری‌هایی مثل FATF که احیانا نگاهی به آن داشتیم. این مسائل ما را در معرض این ریسک، بیش از سایر کشورها قرار داد.
در تمام مدتی که کشورها اقدامات پیشگیرانه برای حتی تبادلات تجاری با چین داشتند، تعاملات تجاری ایران با چین برقرار بود و مشکلی در این رابطه وجود نداشت؟
ما در این بخش شاهد هیچ بخشنامه و ممنوعیتی نبودیم. اگرچه اصولا در حمل‌و‌نقل کالا بین ایران و چین با توجه به زمانی که طول می‌کشد کالا از چین به ایران بیاید، خیلی نباید نگران آلودگی به ویروس کرونا باشیم زیرا طبیعتا در طول مسیر اگر کالایی آلودگی به این ویروس داشته باشد، از بین می‌رود. بنابراین نیازی هم به این مسئله نبوده و انجام هم نشده است.
چرا بقیه کشورها حتی در جابه‌جایی کالا هم یک‌سری محدودیت‌ها اعمال کردند؟
فکر می‌کنم بخشی از آن به جهت این بوده است که افکار عمومی آن کشور مقداری آسوده باشند. بخشی می‌تواند به دلیل سوء‌استفاده از این شرایط برای کاهش ورود کالای چینی به کشورشان باشد و بخش دیگر شاید عجله در تصمیم‌گیری بوده تا دولت مربوطه متهم به کوتاهی (اگر همه‌گیری کرونا رخ داد) نشود. نکته آخر اینکه در کشورهایی که فاصله آنها با چین کم است، اگر کالا در فاصله زمانی کوتاهی حمل یا مثلا حمل هوایی شود، در ملاحظات بهداشتی باید بیشتر دقت شود چون در فاصله زمانی کوتاه اگر جابه‌جایی انجام شود و آلودگی به ویروس بوده باشد، این امکان هست که سرایت پیدا کند.
در حمل هوایی به ایران هم امکان سرایت ویروس وجود دارد؟
می‌توانسته وجود داشته باشد.
به دلیل شیوع ویروس کرونا در این مدت، چقدر به اقتصاد چین خسارت وارد شد؟
برآوردها حاکی از پیش‌بینی کاهش دودرصدی در نرخ رشد اقتصادی چین در سه‌ماهه اول سال 2020 است. پیش‌بینی‌های مقدماتی قابل تعدیل یا تشدید است. برای بازار چین هم بعد از اصلاح نوسانات پس از تعطیلات بین 1400 تا دو هزار میلیارد دلار خسارت پیش‌بینی شده بود.
ایران هیچ‌یک از اقدامات کنترلی را انجام نداده است. در حال حاضر چند استان کشور رسما درگیر شده‌اند. تلفات انسانی داشتیم. این نشان می‌دهد که ویروس در ایران پخش شده است. کشورهای همسایه در واکنش به اتفاقی که در ایران رخ داده، مرزهای خود را به روی ایران بسته‌اند. این مسئله چقدر اقتصاد کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
این یکی از مخاطرات جدی است که من جمعه هم بلافاصله هشدارش را دادم و یادداشتی در کانال خود گذاشتم. در اولین واکنش دولت عراق و دولت کویت حضور اتباع ایرانی را ممنوع کردند. اخباری به گوش می‌رسد که محدودیت‌هایی به دلایل مختلف نه مستقیما به دلیل شیوع ویروس کرونا در ورود کالا به عراق اتفاق افتاده است. در مرز ترکیه غربالگری و دقت روی وضعیت سلامتی راننده‌ها به شدت افزایش پیدا کرده است و بعضی از راننده‌ها را برگردانده‌اند.
دیروز خبر رسید که ترکمنستان از ورود کالاهای ایرانی به کشور خود جلوگیری کرده است. جمهوری آذربایجان هم سختگیری‌هایش را بیشتر کرده است. اگرچه این سختگیری‌ها پیش‌تر از این آغاز شده بود ولی شیوع کرونا عملا بهانه بهتری در اختیار جمهوری آذربایجان قرار داد. اما با توجه به اینکه متأسفانه اکثر کشورهای همسایه ما وضعشان از نظر سیستم بهداشتی و درمانی از ما ضعیف‌تر است، بنابراین اولین اقدامی که به نظرشان می‌رسد این است که صورت‌مسئله را پاک و ارتباطاتشان را با ایران متوقف کنند. در مرحله اول ورود مسافر و گردشگر و در مرحله بعد حتی ورود کالا را متوقف کنند. اگر این همه‌گیری جدی شود و در داخل کشور گسترش پیدا کند و ترس را در اتباع کشورهای همسایه ما به‌وجود آورد، طبیعتا فشارهای افکار عمومی، دولت‌های آنها را مجبور به تصمیم‌گیری می‌کند و چه‌بسا ورود کالا را برای مدتی کلا از ایران متوقف کنند. این محدودیت حتی در کالاهایی که هیچ منطقی ندارد و نمی‌تواند ناقل بیماری باشد هم ممکن است ایجاد شود. این مسئله بسیار جای نگرانی دارد و ضرورت برخورد قاطع برای پیشگیری از همه‌گیری ویروس کرونای جدید را بیشتر و بیشتر می‌کند. به همین دلیل توجه به این نکات خیلی مهم‌تر از ابعاد اقتصادی مسئله است، زیرا اگر این مسئله کنترل شود، ابعاد اقتصادی هم قابل کنترل است. ولی اگر کرونا همه‌گیر شود، تأثیر بر ابعاد اقتصادی می‌تواند تشدید شود و شرایط ما را در وضعیتی که اقتصادمان اصلا حال و روز خوبی ندارد، بدتر بکند. به این توجه کنیم که اصلا اقتصاد ما قابل مقایسه با اقتصاد سر پا و مقتدر چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ دنیا با نرخ رشد اقتصادی بالای شش درصد در تمام این سال‌ها و بالای 10 درصد به مدت 20 تا 25 سال نیست. ما بیشتر از چین مستعد این هستیم که اقتصادمان بحرانی شود.
کشور عراق به نظر نمی‌رسد که عاری از کرونا باشد، ولی به‌طور یک طرفه مرز خود را بسته است. عراقی‌ها اجازه مسافرت به ایران را دارند اما متقابلا هم‌وطنانمان اجازه ورود به عراق را ندارند. این رفتار چه منطقی دارد؟ فکر نمی‌کنید کرونا بیشتر بهانه باشد؟
به نظرم می‌رسد در این مقطع بهانه نیست. چون در عراق واقعا به ایران و کالای ایرانی همچنین گردشگر ایرانی نیاز دارند و اقتصاد این کشور خیلی به اقتصاد ایران وابسته است اما توجه به این نکته که اولا احساس می‌شود ویروس کرونا از ایران به عراق وارد شده است و نه از چین یا جای دیگری، آنها را به این موضوع حساس کرده است و دوم اینکه به نظر می‌رسد که میزان آلودگی و انتشار ویروس در ایران خیلی بیشتر است. طبیعتا ورود از جایی که میزان آلودگی و انتشار بیشتر است، به جایی که کمتر است باید زیر ذره‌بین برود و حساسیت روی آن به‌وجود بیاید.
کویت هم مرزهایش را به روی ایران بسته است. چقدر اقتصاد ایران به تعامل با کویت گره خورده است؟ این کشور برای اقتصاد ایران مهم است؟
کویت در مقایسه با عراق، ترکیه، افغانستان، پاکستان و روسیه که تبادلات بیشتری به آنها داریم یا حتی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس مثل قطر، عمان و امارات متحده عربی تعاملات کمتری با ما دارد. کویت با فاصله بعد از این کشورها قرار گرفته است. اما به هر حال ما در شرایطی که اقتصادمان به‌شدت تحت فشار است و نیازمند ارز و صادرات هستیم، طبیعتا حتی قطع همکاری اقتصادی با کویت هم می‌تواند آثاری داشته باشد.
اگر همه‌گیری کرونا در ایران ادامه یابد، اقتصاد ایران چقدر آسیب می‌بیند. برآوردی وجود دارد؟
نه برآوردی وجود ندارد. خیلی به نظرم زود است که برآورد داده شود. دوم اینکه متأسفانه ابعاد این همه‌گیری هنوز معلوم نیست خیلی هم وزارت بهداشت نتوانسته است با یک سیستم خوب مدیریت بحران بررسی‌هایش را انجام دهد و غربالگری کند. تعداد افراد آلوده مشخص نیست. تعداد مرگ‌و‌میر دقیق و شفاف نیست و ابهاماتی درباره آن وجود دارد. به نظر می‌رسد اگر در ادامه به همین شیوه رفتار شود، هر برآوردی از آثار کرونا بر اقتصاد ایران یک برآورد دست پایین خواهد بود زیرا طبیعتا به تناسب آمار و ارقامی که از سوی وزارت بهداشت اعلام می‌شود، می‌توان پیش‌بینی‌هایی در این زمینه انجام داد. این نکته را هم یادآوری کنم که تأثیر بر اقتصاد ایران به رفتار شرکای تجاری ما هم باز‌می‌گردد، زیرا در این شرایط ما خیلی نیازمند تجارت و به‌ویژه صادرات به کشورهای همسایه هستیم.
به نظر می‌رسد همه شرکای تجاری ما در حال پس‌کشیدن هستند. آیا ایران تنها می‌ماند؟
هنوز برای این قضاوت زود است، اما همان‌طور که گفتم اگر ابعاد این موضوع در کشور بزرگ‌تر شود، قطعا آنها اقداماتی اتخاذ می‌کنند که اقتصاد ما را بیشتر تحت تأثیر قرار می‌دهد.
می‌توان این‌گونه جمع‌بندی که کرونا اقتصاد ایران را دچار فروپاشی خواهد کرد؟
اسمش را نمی‌توان فروپاشی گذاشت. متأسفانه اقتصاد ما آن‌‌قدر مچاله، ضعیف و رنجور شده است که اضافه‌شدن عاملی مثل کرونا این اقتصاد رنجور را در همان اندازه خود تحت تأثیر قرار می‌دهد. ما در اوج نیستیم که با این موضوع به زمین بخوریم. ما روی زمین هستیم. به همین دلیل این عامل به آن اضافه می‌شود و آثار خود را می‌تواند روی نرخ رشد اقتصادی ما و پیش‌بینی نرخ رشد اقتصادی بگذارد. بی‌گمان اگر ابعاد کرونا گسترده شود، نهادهای بین‌المللی در پیش‌بینی نرخ رشد اقتصادی تجدید نظر می‌کنند و نرخ رشد ما را منفی‌تر پیش‌بینی خواهند کرد. به همین میزان می‌تواند روی سایر شاخص‌های اقتصادی ما نظیر تورم، نرخ ارز و همین‌طور سرمایه‌گذاری تأثیر داشته باشد و شاید هم حتی روی بی‌کاری اثر داشته باشد. تمام اینها بر‌می‌گردد به اینکه ما چقدر مؤثر می‌توانیم با آن مقابله کنیم یا چقدر در مقابلش ضعیف ظاهر می‌شویم و این ویروس می‌تواند بر ما غلبه کند. به همان‌اندازه هر چقدر ابعادش بزرگ‌تر شود؛ آثارش بر اقتصاد ما بیشتر می‌شود.
