دود اعتراضات عراق در چشم تجارت
تداوم اعتراضات مردم عراق به عملکرد دولت این کشور در هفته‌های گذشته به اعلام استعفای عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر این کشور منجر شد و بناست پارلمان عراق در کوتاه‌ترین زمان ممکن، نسبت به این استعفا تصمیم‌گیری کرده و احتمالا حکم به تشکیل دولتی جدید در عراق بدهد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، هر چند جهت اعتراضات مردم عراق به وضعیت اقتصادی این کشور و عملکرد دولت عبدالمهدی بود، اما بر هم خوردن ثبات در این کشور همسایه غربی ایران، می‌تواند برای ایران نیز تبعاتی داشته باشد و در این حوزه پیش از هر عاملی، مناسبات اقتصادی مطرح می‌شود. عراق در طول سال‌های گذشته یکی از اصلی‌ترین واردکنندگان کالا از ایران بوده و بر هم خوردن شرایط سیاسی این کشور می‌تواند بازاری مهم برای محصولات ایرانی را نیز تحت‌الشعاع قرار دهد، موضوعی که هرچند یحیی آل‌اسحاق، رییس اتاق بازرگانی ایران و عراق نیز بر آن صحه می‌گذارد، اما معتقد است امروز بازار کالاهای ایرانی در عراق با تهدیدی جدی مواجه نیست و عملکرد صادراتی کشور در ماه‌های گذشته نیز این مساله را ثابت می‌کند. هر چند تحت تاثیر اجرایی شدن برجام، ایران آماده می‌شد تا پس از سال‌ها دوری از اقتصاد جهان، خود را آماده حضور در بازارهای بین‌المللی کند اما اعلام تصمیم ترامپ در خروج این کشور از برجام و بازگشت تحریم‌ها باعث شد، بار دیگر دست اقتصاد ایران از برخی بازارها دور شود و کاهش میزان صادرات کشور به اتحادیه اروپا در ماه‌های گذشته، موید این موضوع است. در کنار آن بررسی روند تجارت بین‌الملل در سال‌های گذشته نشان می‌دهد با وجود محوریت یافتن سازمان تجارت جهانی و گسترش زیرساخت‌های ارتباطی و حمل و نقل، همچنان بخش قابل توجهی از تجارت جهانی میان کشورهای همسایه و حاضر در یک منطقه انجام می‌شود و از این‌رو در دوره‌ای که ایران بالاجبار از دسترسی به درآمدهای نفتی محروم شده و قصد دارد این خلأ را با تکیه بر صادرات غیرنفتی جبران کند، تجارت با کشورهای منطقه و همسایه بیشترین اهمیت را خواهد داشت.
جایگاه عراق در تجارت ایران
موقعیت خاص جغرافیایی ایران باعث شده این کشور در طول تاریخ طولانی خود بیش از آنکه به صادرات و واردات شهرت داشته باشد، بهترین مسیر ترانزیتی برای جابه‌جایی کالا میان کشورهای شمال و جنوب و شرق و غرب تلقی شود.این جایگاه تاریخی در دوران معاصر نیز همچنان بر جای مانده و به سنت گذشته، همچنان تجارت مشترک با چین، اصلی‌ترین حضور اقتصادی ایران در فضای بین‌المللی را می‌سازد و آمارهای منتشر شده در 6 ماهه ابتدایی امسال نیز نشان می‌دهد که چین با حدود 26 درصد واردات از ایران و 25 درصد صادرات به ایران، اصلی‌ترین شریک تجاری کشور در این دوران بوده است.در کنار چین، تجارت ایران و روسیه نیز از روزهای ابتدایی آبان ماه و همزمان با عضویت ایران در اتحادیه اوراسیا تحولی جدید را تجربه کرده و با توجه به تعرفه‌های ترجیحی و تخفیف‌های صادراتی که دو طرف در قالب این توافق در اختیار یکدیگر قرار خواهند داد، احتمالا در ماه‌های آینده، روسیه و سایر اعضای اوراسیا سهم بیشتری از تجارت بین‌المللی ایران خواهند داشت.جدای از این تعاملات منطقه‌ای، کشوری که در طول تمام سال‌های گذشته همواره یکی از اصلی‌ترین مقاصد صادراتی ایران بوده و تلاش کرده میزان تعاملات دو طرفه را افزایش دهد، همسایه غربی کشور عراق است. ایران و عراق پس از سرنگونی دولت صدام، روابط دوجانبه خود را تقویت کرده‌اند و این موضوع خود در اقتصاد نیز نشان داده است. عراق در 6 ماهه ابتدایی امسال به تنهایی مقصد 22 درصد از کل صادرات ایران در نیمه نخست 98 بوده و این روند در ادامه تجارت گسترده دو کشور در سال‌های گذشته به ثبت رسیده است. در کنار صادرات برق و انرژی، بسیاری از کالاهای اولیه و محصولات صنعتی ایران در سال‌های گذشته جای خود را در بازار این کشور پیدا کرده‌اند و حرکت در این مسیر نیز تا امروز ادامه یافته است.
فرصت‌ها و تهدیدهای عراق
بالا بودن میزان سهم عراق از کل صادرات غیرنفتی ایران از سویی این کشور را به فرصتی مهم برای اقتصاد کشور بدل کرده و از سوی دیگر تهدیدها و نگرانی‌هایی را نیز به ارمغان آورده است. در شرایطی که تاجران ایرانی به دلیل محدودیت‌های حاصل از تحریم‌ها و فراهم نبودن برخی زیرساخت‌ها، عملا کار دشواری برای پیدا کردن یک بازار صادراتی جدید و بکر دارند، حفظ بازاری که چه از نظر حمل و نقل شرایط مناسبی دارد و چه در سال‌های گذشته همواره سطح سفارش‌های خود را حفظ کرده، یک فرصت مهم در اختیار تجار ایرانی قرار داده است.جدای از آن عراق امروز با عراق در سال‌های گذشته یک تفاوت مهم دارد. این کشور که در سال‌های گذشته تجربه جنگ‌های داخلی و حضور گروه‌های تروریستی را درک کرده، این روزها به دنبال آغاز فرآیند بازسازی اقتصادی است و از این‌رو یکی از اصلی‌ترین اولویت‌های بغداد، توسعه زیرساخت‌های اقتصادی و کاهش واردات است. در ماه‌های گذشته محدود شدن واردات برخی کالاهای ایرانی به عراق به دنبال اجرایی شدن ابعاد جدیدی از همین طرح در دستور کار قرار گرفت و به نظر می‌رسد در صورتی که ایران یک تغییر رویکرد در کالاهای صادراتی خود به عراق ایجاد نکند در سال‌های آینده برای حفظ برخی بازارهای فعلی با مشکل مواجه خواهد شد.معضل دیگر در جریان تعامل با عراق، موضوع نقل و انتقال ارز است. با توجه به تحریم‌های امریکا، بسیاری از بانک‌ها و صرافی‌های بین‌المللی از همکاری با ایران سر باز می‌زنند و این محدودیت‌ها در عراق نیز جریان دارد. در چنین شرایطی ایران تلاش کرده با برخی کشورها، وارد تبادلاتی جدید شود و شیوه‌هایی مانند تهاتر کالا یا لااقل بازگشت بخشی از ارز حاصل از صادرات از طریق واردات را در دستور کار قرار دهد. با توجه به مشکلاتی که اقتصاد عراق در سال‌های گذشته با آن رو‌به‌رو بوده، این گزینه نیز در تجارت با بغداد چندان در دسترس نیست.
نگران تجارت با عراق نیستیم
با وجود تمام این مزایا و معایب، آنچه در جریان تجارت بیشترین اهمیت را دارد، ثبات و امنیت سیاسی مقصد است. همان‌طور که در سال‌های گذشته حضور داعش، تجارت با عراق را دشوار کرده بود، در هفته‌های گذشته نیز برخی ناآرامی‌ها در این کشور فضای تجارت را خاکستری کرده است، به خصوص که برخی تلاش کردند بخشی از این ناآرامی‌ها را به احساسات ضد ایرانی معترضان عراقی گره بزنند و این مساله فعالان اقتصادی را نگران کرده که آینده محصولات‌شان در این کشور چه خواهد بود، نگرانی که یحیی آل‌اسحاق رییس اتاق بازرگانی ایران و عراق در شرایط فعلی چندان آن را وارد نمی‌داند.او با تاکید بر اهمیت حفظ ثبات سیاسی و اجتماعی در مسیر افزایش تبادلات اقتصادی اظهار کرد: قطعا تحولات در عراق می‌تواند روی تجارت با این کشور تاثیر بگذارد اما آنچه در روزهای گذشته در عراق رخ داده موضوع نگران‌کننده‌ای که تجارت ما را تهدید کند، نبوده است. وی با بیان اینکه باید برخی اعتراضات بحق مردم عراق را از آشوب‌ها جدا کرد، گفت: آنچه در روزهای گذشته در کنسولگری ایران در نجف رخ داد، کار مردم عراق نیست. من در روزهای گذشته با مسوولان عراقی صحبت کرده‌ام و آنها نیز بر همین موضوع تاکید داشتند. میان مردم ایران و عراق هیچ دشمنی وجود ندارد و به نظر این تحرکات از قبل برنامه‌ریزی شده و برخی کشورهای منطقه و دشمنان جهانی ایران آنها را سازماندهی می‌کنند.به گفته آل‌اسحاق ایران در طول 6 ماهه ابتدایی سال جاری نزدیک به 6 میلیارد و 500 میلیون دلار صادرات به عراق داشته و این روند در مهر ماه نیز ادامه یافته است. با وجود کاهش نسبی صادرات در آبان که در تمام آمار صادراتی وجود داشته و مختص عراق نیست، همچنان تجارت با همسایه غربی کشور ادامه دارد و حتی هدف‌گذاری برای رساندن میزان صادرات به عراق از 13 میلیارد به 20 میلیارد دلار در دستور کار قرار دارد.با وجود جابه‌جایی احتمالی دولت در عراق به نظر نمی‌رسد که دولت جدید رابطه حسنه تهران و بغداد را بر هم بزند و احتمالا اطمینان آل‌اسحاق در رشد آمار صادراتی به عراق نیز از همین رویکرد سرچشمه می‌گیرد. با این وجود تلقی دولت عراق در لزوم توسعه زیرساخت‌های اقتصادی این کشور احتمالا اصلی‌ترین موضوعی است که یکی از مهم‌ترین بازارهای صادراتی ایران را تهدید می‌کند. حتی در صورت آرام شدن دوباره عراق نیز صادرکنندگان ایرانی باید فناوری به کار رفته در محصولات‌شان را ارتقا دهند و در این چارچوب، سهم خود در یکی از مهم‌ترین بازارهای منطقه را حفظ کنند.
