هزارتوی مشکلات صادرات به افغانستان / سایه طالبان چقدر بر سر تجارت ایران و افغانستان سنگینی می کند؟
امروز هرات تایمز، یکی از رسانه‌های معتبر افغانستان اعلام کرد که تجارت میان ایران و افغانستان کاملا متوقف شده است؛ تجارتی که به دلیل وخامت اوضاع امنیتی در گمرکات مرزی روزها است که با تنش مواجه است؛ اما این سوال مطرح است که سایه طالبان بر سر تجارت دو کشور تا چه میزان سنگینی خواهد کرد.
اقتصادآنلاین - محبوبه فکوری؛ تلاطم در تجارت با افغانستان بخشی از کارنامه تجاری ایران را هدف گرفته است؛ کشوری همسایه که با چند صد کیلومتر مرز مشترکی که با ایران دارد، این روزها شاهد فتح گمرکاتش یکی پس از دیگری از سوی طالبان است.
حال بسیاری از تجار و فعالان اقتصادی که حرفه‌شان تجارت با افغانستان است، روزهایی را به نظاره نشسته‌اند که مرز ناآرام است و هر محموله‌ای که به آنجا می‌رسد، معلوم نیست که در چه شرایطی پای خود را به خاک افغانستان باز می‌کند؛ ممکن است طعمه طالبان شود و شاید هم در قفسه‌های مغازه‌های افغان.
در این میان البته اظهارات ضد و نقیضی در رابطه با آینده تجارت ایران و افغانستان مطرح می‌شود؛ برخی می‌گویند که استقرار طالبان در گمرکات مرزی موقت و زودگذر است، برخی دیگر هم می‌گویند حتی اگر این استقرار موقتی باشد، باز هم ناامنی ایجاد شده تا ماهها، دل تجار و فعالان اقتصادی دو طرف را در ادامه مسیر دچار لرزش می‌کند.
آمارها حکایت از آن دارد که در بهار امسال، بالغ بر ۱.۳ میلیون تن کالا بدون احتساب نفت خام از سوی ایرانی‌ها به افغانستان صادر شده و امثال محموله‌هایی که اکنون در مرز قادر به جابجایی نیستند، توانسته‌اند که بالغ بر ۵۷۰ میلیون دلار ارزآوری برای کشور داشته باشند؛ اما آن روزها خبری از حضور پررنگ و پیشروی طالبان در گمرکات مرزی با ایران نبود و بسیاری از تجار با آرامش بیشتری در این مسیر قدم گذاشته بودند.
با این وجود، بسیاری از فعالان اقتصادی هم هستند که با دیده تردید و نگاه بدبینانه به روابط تجاری ایران و افغانستان می‌نگرند و بر این باورند که به این زودی‌ها امنیت در مرزهای مشترک حاکم نخواهد شد و تجار باید به فکر بازارهای جدید باشند؛ به خصوص اینکه عراق و افغانستان از دیرباز، از جمله کشورهای اصلی و شرکای غالب تجارت خارجی با ایران بوده‌اند و حذف آنها از گردونه صادرات کالاهای ایرانی ممکن است لطمات زیادی را به تجارت خارجی کشور وارد آورد.
در این میان به نظر می‌رسد، بخشی هم از این تجارت با افغانستان در آمارهای تجاری دو کشور به ثبت نرسد، چراکه فعالان اقتصادی می‌گویند که به دلیل اینکه تجار افغان از دیرباز عادت کرده‌اند که کالاهای ایرانی را با ریال خریداری کرده و سپس از مرز خارج کنند از یک سو و سختگیری‌های بانک مرکزی بر روی به رسمیت نشناختن صادرات ریالی در شیوه‌های رفع تعهد ارزی از سوی دیگر، بخش عمده‌ای از کالاهای ایرانی از طریق تجار و صادرکنندگان گمنام و تازه‌کار به افغانستان صادر می‌شود و به دلیل اینکه این افراد از کارتهای بازرگانی یکبار مصرف استفاده کرده یا اصولا به صورت غیررسمی کالا را از مرز خارج می‌کنند، آمارهای داد و ستد دو کشور در اعداد و ارقام گمرک محاسبه نمی‌شود.
آمارها حکایت از آن دارد که ایران بالغ بر ۱۲۴۰ ردیف تعرفه را به افغانستان صادر می‌کنند که از این تعداد، تنها ۵۰ ردیف تعرفه که عمدتا کالاهای غیرنفتی هستند، سهم ۶۶ درصدی را به خود اختصاص داده‌اند؛ ضمن اینکه بیش از ۹۰ درصد کالاهای صادراتی به این کشور، در ۱۸۷ ردیف تعرفه می‌گنجند که این نشان از تمرکز بالای صادرات کالایی ایران به افغانستان دارد و خبر از تنوع کم کالاهای صادراتی ایرانی به این کشور می‌دهد.
در واقع، بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که عمده‌ترین تعرفه‌های صادراتی ایران به افغانستان را میله‌های آهنی یا فولادی، سیب تازه، سیب‌زمینی تازه، گوجه فرنگی زراعی و کف‌پوش‌های غیرمخملی بافت تشکیل داده‌اند که به ترتیب سهم ۱۹ درصدی، ۳.۵ درصدی، ۲.۵ درصدی، ۳.۹ درصدی و ۳.۱ درصدی را از کل صادرات محصولات ایرانی به کشور افغانستان تشکیل می‌دهند؛ البته باید به این کالاها، هندوانه تازه با سهم ۱.۵ درصدی، کنسانتره آبمیوه با سهم ۱.۵ درصدی، شیرینی بدون کاکائو با سهم ۲.۱ درصدی، پروفیل با مقطع از آهن یا فولاد با سهم ۱.۴ درصدی و قوطی بدون درز آلومنیومی با سهم ۱.۴ درصدی را هم اضافه کرد.
به هر حال افغانستان با ۷ میلیون تن کالا به ارزش ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار سال ۹۹ یکی از کشورهای اول شریک صادراتی ایران بوده است و سهم آن را در صادرات نمی‌توان نادیده انگاشت.
