اعتراضات کوبا؛ نارضایتی ناشی از مشکلات اقتصادی / نگاهی به ریشه اعتراضات کوبا
افزایش قیمت چشمگیر مواد غذایی در جهان در کنار کاهش ارزش پول ملی، همراه با کمبود طولانی مدت کالاهای اساسی و تحریم‌های چند دهه‌ای ایالات متحده آمریکا علیه جزیره، باعث شکل‌گیری جنبش‌های اعتراضی در کوبا شده است.
اقتصاد آنلاین – اکرم شعبانی؛ به گزارش الجزیره، کوبایی‌ها طی یک هفته گذشته، در موجی از اعتراضات بی‌سابقه در این کشور به خیابان‌ها آمدند تا نارضایتی خود را از افزایش قیمت‌ها، کاهش دستمزدها، تحریم‌های ایالات متحده و ناکامی‌های دولت کمونیست جزیره و ناکارآمدی در حل مشکلات اقتصادی این کشور ابراز کنند.
وزیر اقتصاد جزیره در گفت‌وگویی عنوان کرده است: حجم اقتصاد ویران شده کوبا تحت تاثیر ویروس کرونا در سال ۲۰۲۰، ۱۱ درصد کاهش یافته است به نظر می‌رسد وضعیت کوبا شدیدترین انقباض اقتصادی از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در اوایل دهه ۱۹۹۰ باشد.
افزایش جهانی قیمت مواد غذایی در امسال که در کنار کاهش ارزش پول ملی این کشور اتفاق افتاده، همگام با کمبود کالاهای اساسی در کوبا که حتی پیش از همه‌گیری ویروس کرونا هم جزیره با آن درگیر بوده، دلیل اصلی این نارضایتی‌ها بوده است. با این وجود در اعتراضات روز یکشنبه هم موافقان و هم مخالفان دولت به خیابان‌ها آمدند.
میگل دیاز کانل رییس‌جمهوری کوبا، در واکنشی اعتراضات را ناشی از تحریم‌های آمریکا دانست و واشنگتن را به شکل دادن «خفقان اقتصادی» در این کشور متهم کرد. با این وجود دیاز برای نخستین بار اعتراف کرده که سیاست‌های دولتی کوبا نیز در شکل‌گیری این اعتراضات نقش داشته است.
بنابراین سوالی که پیش می‌آید این است: ریشه‌های اقتصادی پشت اعتراضات کوبا کدام‌ها هستند؟
اقتصاد کوبا چگونه است؟
اقتصاد کوبا به عنوان یک اقتصاد دستوری شناخته می‌شود، جایی که تا حدود زیادی تصمیمات دولت و نه سازوکار عرضه و تقاضا در بازار بر تولید، در دسترس بودن کالا و قیمت آن تاثیرگذار است.
اقتصاد دستوری از ویژگی‌های اصلی جوامع کمونیستی است و کوبا از زمان سرنگونی نیروهای فولخنسیو باتیستا به‌دست نیروهای فیدل کاسترو در جریان انقلاب ۱۹۵۹ به‌دست حزب کمونیست این کشور اداره می‌شود.
اقتصاد دستوری چیست؟
در اقتصادهای دستوری – که به آنها اقتصاد برنامه‌ریزی شده هم گفته می‌شود- دولت بسیاری از ابزارهای تولید را کنترل می‌کند، در حالی که مالکیت خصوصی صنایع، دارایی‌ها و سایر منابع به شکل محسوسی در چنین اقتصادهایی محدود است.
پیش از انقلاب کوبا، یک فرد زبده می‌توانست مالک زمین، صنعت و ثروت این جزیره باشد اما انقلابی که شکل گرفت به منظور ایجاد جامعه‌ای برابر در این کشور بر روی کار آمد که اتفاقا در دستیابی به این هدف موفق بوده است.
اگر با نابرابری مقابله می‌شود دلیل این اقتصاد آشفته چیست؟
بخشی از مشکلات ناشی از آن می‌شود که کنترل دولت بر بیشتر صنایع می‌تواند منجر به ناکارآمدی، شکل گیری بروکراسی و حتی سوءمدیریت شود، این مسئله به نوبه خود می‌تواند به کمبود کالا، افزایش قیمت‌ها و ایجاد نارضایتی در جامعه منجر شود.
با این وجود قطعا تحریم‌های ایالات متحده علیه کوبا هیچ لطفی به اقتصاد جزیره نداشته است.
تحریم‌های آمریکا
از سال ۱۹۶۰، ایالات متحده آمریکا به عنوان همسایه کوبا در ۱۴۵ کیلومتری (۹۰ مایلی) شمال جزیره که زمانی هم به عنوان شریک بزرگ تجاری آن شناخته می‌شد، تحریم‌های تجاری خود را علیه این کشور حفظ کرده تا رهبران کمونیست را وادار به کناره‌گیری از قدرت کند.
تحریم‌های شدید اقتصادی در این کشور به هدف خود دست نیافته و تنها زندگی کوبایی‌ها را سخت‌تر از پیش کرده است. دارو، غذا و دیگر کالاهای اساسی بر اثر تحریم‌ها در این کشور با کمبود مواجه است. تحریم‌ها همچنین این امکان را برای دولت‌های مختلف جزیره فراهم کرده تا مقصر مشکلات اقتصادی کشور خود را ایالات متحده آمریکا بدانند.
آیا دولت دلیل اصلی مشکلات اقتصادی خود را تحریم‌ها می‌داند؟
تا حدودی همینطور است. دیاز کانل روز چهارشنبه طی یک سخنرانی، تحریم را که کوبایی‌ها از آن با عنوان «محاصره» یاد می‌کنند، «بی‌رحمانه» و گونه‌ای از «نسل کشی» دانست. او همچنین برای نخستین بار اذعان کرد که اقدامات دولت کوبا هم در شکل گیری نارضایتی مردمی نقش داشته است.
دیاز کانل تصریح کرد: ما باید از آشفتگی‌های کنونی کسب تجربه کنیم. همچنین باید انتقادی به عملکرد خود داشته باشیم تا بتوانیم بر مشکلات غلبه و از تکرار آنها جلوگیری کنیم.
رییس‌جمهوری کوبا روز پنجشنبه در توییتی نوشت: تحریم‌ها غلبه بر مشکلات جزیره را دشوارتر کرده است. و در توییتی دیگر عنوان کرد: محاصره از هر خواسته‌ای پیشی می‌گیرد و ما را به عقب می‌راند و اجازه نمی‌دهد که با سرعت لازم حرکت کنیم.
آیا دولت کوبا تلاشی برای رفع مشکلات خودساخته داشته است؟
تنها بر روی کاغذ. در سال ۲۰۱۱ رائول کاسترو رییس‌جمهوری وقت کوبا، اصلاحاتی را با هدف حرکت از اقتصاد دولتی به سمت اقتصاد بازار از جمله اجازه به شکل گیری مشاغل کوچک و حذف برخی از بروکراسی‌های معروف دولتی اعلام کرد. اما ده سال بعد، رهبری این کشور با کندی در اجرای بسیاری از اصلاحات اقتصادی تدریجی، به ویژه در شرایط اضطراری کوبا درحال‌حاضر موجب ناامیدی شده است.
برخی از شرایط نام برده چیست؟
بحران کووید – ۱۹ شرایط گردشگری در این کشور را بسیار تحت تاثیر قرار داده است، چرا که صنعت گردشگری به عنوان یکی از منابع اصلی درآمدی کوبایی‌ها و منبع اصلی ورود دلار آمریکا به این کشور شناخته می‌شود. این مسئله به ویژه درحال‌حاضر شرایط نامطلوبی ایجاد کرده چرا که افزایش قیمت کالاهای اساسی بدان معناست که دولت برای واردات بیشتر مواد غذایی نیازمند صرف هزینه‌های بیشتر است.
پس از آنکه دونالد ترامپ رییس‌جمهوری پیشین آمریکا محدودیت‌های ارسال پول کوبایی-آمریکایی‌ها به جزیره را اعلام کرد، میزان حواله‌هایی که کمک بزرگی به خانواده‌های کوبایی بود و سالانه رقم آن معادل ۲ تا ۳ میلیارد دلار تخمین زده شده بود، به شدت کاهش یافت. به نظر می‌رسد شرایط همه‌گیری کرونا تنها برای سرپوش گذاشتن بر روی میزان حواله‌ها مفید بوده است.
کمبود ارز خارجی و تحریم‌های ایالات متحده همچنین به شدت بر روند تولید شکر در کوبا تاثیرگذار بوده است. در حالی که مراکز انحصار دولتی شکر کوبا گزارش می‌دهند برداشت امسال تنها ۶۸ درصد از ۱.۲ میلیون تن میزان برداشت هدف‌گذاری را پوشش داده، خبرگزاری رویترز گزارش داده که این پایین‌ترین سطح برداشت شکر در کوبا از سال ۱۹۰۸ تاکنون بوده است.
کاهش ارزش پول ملی چه نقشی در اعتراضات جزیره دارد؟
نقشی بسیار بزرگ. در ابتدای امسال، دولت کوبا به صورت رسمی سیستم ارزی دوگانه خود را پایان داد و برای نخستین بار از سال ۱۹۵۹ تاکنون ارزش پزوی این کشور کاهش یافت.
پزوی کوبا که با عنوان CUP شناخته می‌شود، توسط ارنستو چه‌گوارا نخستین رئیس بانک مرکزی کوبا پس از انقلاب نام‌گذاری شد. CUP همواره برای معاملات روزمره و داخلی مورد استفاده قرار گرفته است و بسیاری از کوبایی‌ها حقوق خود را به صورت پزو دریافت می‌کنند.
به لطف تحریم‌های ایالات متحده و برخی سیاست‌های اقتصادی دولت جزیره، ارزش پول کوبا تا جایی کاهش یافت که تبدیل به یکی از معضلات اساسی این کشور شود. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی – متحد بزرگ کوبا – از سال ۱۹۹۳ جزیره امکان استفاده از دلار آمریکا را به مردم در کنار استفاده از CUP داده است.
آیا کوبایی‌ها همچنان از پزو و دلار استفاده می‌کنند؟
گاهی اوقات بله. دولت کوبا که سال گذشته با بحران پول نقد مواجه شده بود، اقدام به افتتاح «فروشگاه‌های دلار» کرد که بر آن اساس مردم با خرید مایحتاج روزانه و به منظور تامین کالاهای اساسی خود از جمله مواد غذایی، کالاهای بهداشتی و الکترونیکی با استفاده از کارت‌های بانکی خود مجبور به پرداخت دلار آمریکا و یا دیگر ارزهای خارجی هستند.
این رویکرد به نوبه خود به دولت این اجازه را می‌دهد که تا از این دلارها برای کمک به مقابله با بحران نقدینگی استفاده کند. اما دولت کوبا در اوایل امسال، ارز سوم خود یعنی پزوی قابل تبدیل کوبا که با نام CUC شناخته می‌شود، حذف کرد که این امر منجر به ایجاد مشکلاتی شد.
داستان CUC چیست؟
دولت کوبا پس از تحریم‌های دلاری آمریکا در سال ۲۰۰۴ اقدام به معرفی CUC برای انجام امور مشاغل دولتی و خریدهای خارجی کالایی کرد. ارزش هر یک CUC معادل یک دلار آمریکا بود و شرط استفاده‌اش این بود که نمی‌توان آن را از کشور خارج کرد.
به عنوان مثال، تا پیش از این افرادی که در زمینه گردشگری مشغول به کار بودند، دستمزدهای خود را به CUC دریافت می‌کردند که این مسئله خود اختلافاتی را با کوبایی‌هایی که دستمزد خود را به صورت CUP دریافت می‌کردند، ایجاد کرده بود. می‌توان همین مسئله را یکی از دلایلی دانست که دولت را ناچار به حذف پزوی قابل تبدیل کرد.
کوبایی‌هایی که در بخش گردشگری مشغول به کار بودند، به خصوص از همه‌گیری کرونا و تغییر واحد پول دریافت دستمزدهای خود به صورت CUP متضرر شده‌اند.
چه اتفاقی برای همه CUCها افتاد؟
از ماه ژوئن کوبایی‌ها باید همه CUCهای در اختیار خود را برای دریافت CUP معامله کنند. اما کاهش ارزش پول بدان معناست که آنها مقدار قابل توجهی پول را با این معامله از دست داده‌اند، موضوعی که به کارمندان بخش خصوصی به ویژه کارمندان گردشگری ضربه وارد کرده است.
تاکنون سال ۲۰۲۱، سال بسیار سختی برای کارمندان بخش گردشگری بوده است، چرا که مسئله همه‌گیری کرونا که میزان قابل توجهی از درآمد گردشگری این کشور را مهار کرده و همزمان تحریم‌های زمان دونالد ترامپ علیه این کشور، وضعیت اقتصادی را تشدید کرده است.
سایر دنیا در مورد تحریم‌ها چه می‌گویند؟
رویکرد قاطعانه: به تحریم‌ها پایان دهید. سال‌هاست که مجمع عمومی سازمان ملل به حذف تحریم‌ها رای می‌دهد و آرای مرتبط با آن هم عموما قریب به اتفاق است.
قطعنامه سازمان ملل متحد برای پایان دادن به تحریم‌های کوبا برای بیست و نهمین بار در تاریخ ۲۳ ژوئن با ۱۸۴ رای موافق، سه رای ممتنع و تنها دو رای به ادامه تحریم‌ها - ایالات متحده و اسراییل - تصویب شد.
با این حال این رای‌گیری‌ها نمادین است، چرا که تنها کنگره ایالات متحده می‌تواند به تحریم‌های اقتصادی علیه کوبا پایان دهد و تاکنون جو بایدن رییس‌جمهوری دموکرات آمریکا و کنگره که اکثریت آن در اختیار دموکرات‌هاست، اقدامی برای حذف تحریم‌ها انجام نداده‌اند.
اعتراض‌ها تاکنون به چه نتیجه‌ای رسیده است؟
دولت کوبا اعلام کرده است محدودیت‌های گمرکی در مورد مواد غذایی، دارویی و محصولات بهداشتی که توسط مسافران به این کشور وارد می‌شود را کاهش خواهد داد اما از آنجایی که محدودیت‌های گردشگری تابع همه‌گیری کرونا همچنان ادامه دارد مشخص نیست این سیاست چه تفاوتی ایجاد خواهد کرد.
به طور گسترده‌تر، این اعتراضات به منظور جلب توجه به وضعیت اسفناک کوبایی‌ها و مشکلات بلند مدت و برای در کانون توجهات جهانی قرار گرفتن شکل گرفته که نیاز است تا از سوی دولت با فوریت‌های جدید مرتفع شود.
