اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی
اختلال نقص توجه یا بیش‌فعالی (ADHD) نوعی اختلال است که با الگوی مداوم بی‌توجهی و یا بیش‌فعالی بیش از حد مشخص می‌شود که در عملکرد یا رشد اختلال ایجاد می‌کند.
بررسی اجمالی
به گزارش اقتصادآنلاین، عدم توجه: به این معناست که شخصی از کار دور می‌شود، فاقد پایداری است، در حفظ تمرکز مشکل دارد و بی‌نظم است؛ و این مشکلات به دلیل لجبازی یا عدم درک نیست.
بیش‌فعالی: به این معنی است که به نظر می‌رسد فرد دائماً حرکت می‌کند، ازجمله در شرایطی که مناسب نیست یا بیش از حد بی‌قرار است، پیوسته به‌جایی ضربه می‌زند یا زیاد حرف می‌زند. در بزرگسالان، ممکن است افراد شدیداً بی‌قراری باشند یا با فعالیت زیاد دیگران را خسته کنند.
تکانشگری: به این معناست که فرد اقدامات عجولانه‌ای را انجام می‌دهد که در لحظه رخ می‌دهد بدون اینکه ابتدا به آن‌ها فکر کند و ممکن است پتانسیل بالایی برای آسیب رساندن داشته باشد، یا تمایل به پاداش فوری یا ناتوانی در تأخیر رضایت داشته باشد. یک فرد تکانشی ممکن است ازنظر اجتماعی فضول باشد و بیش از حد حرف دیگران را قطع کند یا تصمیمات مهم را بدون درنظرگرفتن عواقب طولانی‌مدت آن اتخاذ کند.
علائم و نشانه‌ها
بی‌توجهی و بیش‌فعالی یا تکانشگری از رفتار‌های اصلی ADHD است. برخی از مبتلایان به بیش‌فعالی فقط با یکی از رفتار‌ها مشکل‌دارند، درحالی‌که دیگران هم بی‌توجهی و هم تکانشگری _بیش‌فعالی دارند. اکثر کودکان نوع ترکیبی از ADHD دارند. در پیش‌دبستانی شایع‌ترین علامت ADHD بیش‌فعالی است. داشتن برخی از بی‌توجهی‌ها، فعالیت حرکتی متمرکز و تکانشگری طبیعی است، اما برای افراد مبتلا به ADHD، این رفتار‌ها:
- شدیدتر هستند
- بیشتر اتفاق می‌افتند
- و باعث تداخل یا کاهش کیفیت عملکرد اجتماعی آن‌ها، در مدرسه یا محل کار می‌شود.
کم‌توجهی
افرادی که علائم کم‌توجهی دارند اغلب ممکن است
• جزئیات را نادیده بگیرند یا آن‌ها را از دست بدهند، در کار‌های مدرسه، در محل کار یا سایر فعالیت‌ها اشتباهات سهل‌انگارانه انجام دهند
• حفظ تمرکز در کار‌ها یا بازی‌ها ازجمله مکالمه، سخنرانی یا خواندن متن طولانی برای آن‌ها مشکل باشد.
• به نظر نمی‌رسد وقتی کسی مستقیماً با آن‌ها صحبت می‌کند گوش دهند
• دستورالعمل‌ها را دنبال نکنند و نتوانند کار‌های مدرسه، کار‌های منزل یا وظایف خود را در محل کار به پایان برسانند یا وقتی هنوز کار‌ها را شروع نکرده‌اند به‌سرعت تمرکز خود را از دست بدهند و به‌راحتی کنار گذاشته شوند.
• در سازمان‌دهی وظایف و فعالیت‌ها، مانند کار‌هایی که باید به ترتیب انجام شوند، نگهداری صحیح مواد و وسایل با مشکل مواجه‌اند. کار آشفته و مدیریت نامناسب زمان و عدم رعایت فرجه‌ها از دیگر ویژگی آن‌هاست.
• از انجام کار‌هایی که نیاز به تلاش مداوم ذهنی دارند، مانند وظایف و تکالیف مدرسه، یا برای نوجوانان و بزرگ‌تر‌ها، تهیه گزارش، تکمیل برگه‌ها یا بررسی مقالات طولانی، خودداری کنند و آن‌ها را دوست نداشته باشند
•وسایل ضروری برای کار‌ها یا فعالیت‌ها را گم کنند، مانند وسایل مدرسه، مداد، کتاب، ابزار، کیف پول، کلید.
• به‌راحتی توسط افکار یا محرک‌های غیر مرتبط منحرف شوند
• در انجام کار‌های روزمره، مانند کار‌های منزل، فرمان‌ها، تماس‌های بی‌پاسخ و قرار ملاقات فراموش‌کار باشند
تکانشگری_بیش‌فعالی
افراد با علائم تکانشگری بیش‌فعالی اغلب ممکن است:
- در جای خود تکان بخورند و سروصدا کنند
- در موقعیت‌هایی که از آن‌ها انتظار می‌رود سر جای خود بنشینند، مانند کلاس یا دفتر، صندلی خود را ر‌ها کنند.
- در موقعیت‌های مهم رفتار نامناسبی از خود بروز دهند، مانند دویدن، با سرعت دور زدن، از جایی بالا رفتن؛ نوجوانان و بزرگسالان، غالباً احساس بی‌قراری می‌کنند.
- نتوانند بی‌سروصدا به بازی یا سرگرمی بپردازید
- دائماً در حال حرکت باشند، یا ادای رانندگی با موتور دربیاورند.
- بی‌وقفه صحبت کنند
- قبل از اتمام سؤال، پاسخ خود را صریح اعلام کنند، جملات دیگران را تمام کنند یا در مکالمه بدون اینکه منتظر نوبت خود باشند صحبت کنند.
- انتظار برای اینکه نوبتشان شود سخت است.
- مثلاً در گفتگو بازی یا فعالیت‌ها، صحبت دیگران را قطع کنند یا بدون نوبت حرف بزند یا کاری انجام دهد.
برای تشخیص ADHD نیاز است یک پزشک بالینی معتبر، مانند متخصص اطفال، روانشناس یا روان‌پزشک متخصص ADHD ارزیابی جامع انجام دهد. برای اینکه مشخص شود فرد مبتلا به ADHD است، علائم عدم توجه و یا تکانه بیش‌فعالی باید به‌صورت مزمن یا طولانی‌مدت باشد، عملکرد فرد را مختل کرده و باعث شود فرد از رشد سنی معمول خود عقب بماند.
پزشک همچنین اطمینان حاصل می‌کند که علائم مشاهده‌شده به دلیل بیماری پزشکی یا روان‌پزشکی دیگری نیست. تشخیص بیشتر کودکان مبتلا به ADHD در طی مهروموم‌های ابتدایی است. درباره نوجوانان یا بزرگسالان برای تشخیص ADHD، علائم باید قبل از 12 سالگی وجود داشته باشد.
علائم ADHD می‌تواند در سنین 3 تا 6 سالگی ظاهر شود و تا نوجوانی و بزرگ‌سالی ادامه یابد. علائم ADHD را می‌توان به‌به جای مشکلات عاطفی یا انضباطی اشتباه گرفت و یا نادیده گرفتن علائم در کودکان آرام خوش‌رفتار، تشخیص آن را به تعویق بیندازد. بزرگ‌سالانی که ADHD آن‌ها تشخیص داده نشده است، ممکن است سابقه عملکرد تحصیلی ضعیف، مشکلات کاری یا روابط دشوار یا شکست‌خورده داشته باشند.
علائم ADHD می‌تواند باگذشت زمان با افزایش سن تغییر کند. در کودکان خردسال مبتلا به ADHD، تکانشگری_ بیش‌فعالی غالب‌ترین علامت است. با رسیدن کودک به مدرسه ابتدایی، ممکن است علائم کم‌توجهی بارزتر شود و کودک را به مبارزه دانشگاهی بکشاند.
در دوران نوجوانی، به نظر می‌رسد بیش‌فعالی کمتر شده و ممکن است بیشتر اوقات فرد احساس بی‌قراری کند یا تکان بخورد، اما ممکن است بی‌توجهی و تکانشگری باقی بماند. بسیاری از نوجوانان مبتلا به بیش‌فعالی نیز با روابط و رفتار‌های ضداجتماعی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. بی‌توجهی، بی‌قراری و تکانشگری در بزرگ‌سالی ادامه دارد.
عوامل خطرساز
محققان مطمئن نیستند که چه چیزی باعث ADHD می‌شود؛ مانند بسیاری از بیماری‌های دیگر، عوامل مختلفی می‌توانند در ADHD نقش داشته باشند، مانند:
- ژن‌ها
- سیگار کشیدن، مصرف الکل یا مصرف مواد مخدر در دوران بارداری
- قرار گرفتن در معرض سموم محیطی در دوران بارداری
- قرار گرفتن در معرض سموم محیطی، مانند میزان بالای سرب، در سنین جوانی
- وزن کم هنگام تولد
- صدمات مغزی
ADHD در مردان بیشتر از زنان شایع است وزنان مبتلا به ADHD در درجه اول بیشتر دچار مشکلاتی می‌شوند که ناشی از عدم توجه‌اند. سایر علائم، مانند اختلالات یادگیری، اختلال اضطراب، اختلال رفتاری، افسردگی و سوءمصرف مواد، در افراد مبتلا به ADHD شایع‌اند.
دارو
برای بسیاری از افراد، دارو‌های ADHD بیش‌فعالی و تکانشگری را کاهش داده و توانایی آن‌ها را در تمرکز، کار و یادگیری بهبود می‌بخشد. دارو همچنین ممکن است هماهنگی بدنی را بهبود بخشد. گاهی اوقات باید چندین دارو یا دوز مختلف قبل از یافتن داروی مناسب برای شخصی خاص امتحان شود. هرکسی که دارو مصرف می‌کند باید توسط پزشک تجویز خود تحت نظارت دقیق قرار گیرد.
محرک‌ها: رایج‌ترین نوع دارویی که برای درمان ADHD استفاده می‌شود "محرک" نامیده می‌شود. اگرچه درمان ADHD با محرک‌ها غیرمعمول به نظر می‌رسد، اما این دارو‌ها باعث افزایش مواد شیمیایی مغز (دوپامین و نوراپی نفرین) می‌شود که نقش اساسی در تفکر و توجه دارند.
زیر نظر پزشک، دارو‌های محرک بی‌خطر محسوب می‌شوند. بااین‌حال، خطرات و عوارض جانبی وجود دارد، به‌خصوص در صورت سوءاستفاده یا مصرف بیش از دوز تجویزشده. مثلاً، محرک‌ها می‌توانند فشارخون، ضربان قلب و اضطراب را افزایش دهند؛ بنابراین، فردی که مشکلاتی چون فشارخون بالا، تشنج، بیماری قلبی، آب‌سیاه، بیماری کبد یا کلیه یا اختلال اضطراب دارد باید قبل از مصرف ماده محرک به پزشک خود اطلاع دهد.
در صورت مشاهده هر یک از این عوارض یا سایر عوارض جانبی هنگام مصرف محرک‌ها، با پزشک صحبت کنید.
- کاهش اشتها
- مشکلات خواب
- تیک (حرکات یا صدا‌های ناگهانی و تکراری)
- تغییر شخصیت
- افزایش اضطراب و تحریک‌پذیری
- دل‌درد
- سردرد
غیر محرک‌ها: چند داروی دیگر ADHD محرک نیستند. شروع تأثیرگذاری این دارو‌ها نسبت به محرک‌ها بیشتر طول می‌کشد، اما همچنین می‌تواند تمرکز، توجه و تکانه را در فرد مبتلا به ADHD بهبود بخشد. هنگامی‌که فرد دارای عوارض جانبی آزاردهنده‌ی محرک‌ها باشد، ممکن است پزشکان داروی غیر محرک تجویز کنند. هنگامی‌که یک محرک مؤثر نباشد یا در ترکیب با ماده محرکی برای افزایش اثربخشی ممکن است تجویز شود.
اگرچه سازمان غذا و داروی ایالات‌متحده (FDA) این موضوع (خصوصاً دررابطه‌با درمان ADHD) تأیید نکرده است، اما بعضی از دارو‌های ضدافسردگی گاهی به‌تنهایی یا در ترکیب با یک محرک برای درمان استفاده می‌شوند.
دارو‌های ضدافسردگی می‌تواند به بهبود همه علائم ADHD کمک کنند و در صورت رنج بردن از عوارض جانبی آزاردهنده‌ی محرک‌ها، تجویز شود. دارو‌های ضدافسردگی می‌توانند در ترکیب با محرک‌ها مفید باشند درصورتی‌که بیمار مشکلات دیگری مانند اختلال اضطراب، افسردگی یا اختلالات خلق‌وخو دیگر دارد، مفید باشد.
پزشکان و بیماران می‌توانند با همکاری یکدیگر بهترین دارو، دوز یا ترکیب دارو را پیدا کنند. در وب‌سایت دارو‌های بهداشت روان (NIMH) با اصول محرک و سایر دارو‌های بهداشت روان آشنا شوید و وب‌سایت FDA را برای یافتن آخرین اطلاعات در مورد هشدار‌ها، راهنما‌های داروی بیمار یا دارو‌های تازه تأییدشده بررسی کنید.
روان‌درمانی و مداخلات روان‌شناختی
چندین مداخله روان‌شناختی خاص برای کمک به بیماران و خانواده‌های آن‌ها در مدیریت علائم و بهبود عملکرد روزمره نشان داده‌شده است. علاوه بر این، کودکان و بزرگسالان مبتلا به ADHD برای دستیابی کامل به توانایی‌ها و موفقیت خود به راهنمایی و درک والدین، خانواده و معلمان خود احتیاج دارند.
کودکان در سن مدرسه، ممکن است قبل از تشخیص اختلالشان، ناامیدی، سرزنش و عصبانیت در خانواده را تجربه کرده باشند. والدین و کودکان ممکن است برای غلبه بر احساسات منفی به کمک تخصصی نیاز داشته باشند.
متخصصان بهداشت روان می‌توانند در مورد ADHD و نحوه تأثیر آن بر خانواده به والدین آموزش دهند. همچنین به کودک و والدینش در ایجاد مهارت‌ها، نگرش‌ها و روش‌های جدید ارتباط با یکدیگر کمک می‌کنند.
رفتاردرمانی نوعی روان‌درمانی است که هدف آن کمک به فرد در تغییر رفتار خود است. این نوع درمان، شامل کمک عملی است، مانند کمک به سازمان‌دهی وظایف یا به اتمام رساندن کار‌های مدرسه و یا حل حوادث دشوار احساسی. رفتاردرمانی همچنین به فرد می‌آموزد که چگونه:
- رفتار خود را کنترل کند
- به شخص خودش به خاطر اقدام درست (کنترل خشم یا فکر کردن قبل از انجام کاری) پاداش یا تشویقی بدهد.
همچنین، والدین، معلمان و اعضای خانواده می‌توانند برای برخی از رفتار‌ها بازخورد مثبت یا منفی بدهند و به ایجاد قوانین واضح، لیست کار‌های عادی و سایر برنامه‌های منظم کمک کنند تا به فرد بتواند راحت‌تر رفتار خود را کنترل کند.
همچنین، درمانگران ممکن است مهارت‌های اجتماعی مانند چگونگی صبر برای نوبت خود، سهیم شدن اسباب‌بازی باکسی دیگر، درخواست کمک یا پاسخگویی به آزار و اذیت را به کودکان بیاموزند. یادگیری حالت‌های چهره و تن صدا در دیگران و نحوه پاسخگویی مناسب نیز می‌تواند بخشی از آموزش مهارت‌های اجتماعی باشد.
همچنین درمانی شناختی می‌تواند فن‌های خودآگاهی یا مراقبه را به فرد بیاموزد. فرد می‌آموزد که چگونه برای بهبود توجه و تمرکز خود حواس و افکارش را بشناسد و بپذیرد. درمانگر همچنین فرد مبتلا به بیش‌فعالی را تشویق می‌کند تا با تغییرات ناشی از درمان که در زندگی‌اش رخ می‌دهد، سازگار شود. مثلاً، قبل از اقدام به انجام کاری فکر کند، یا در برابر میل به خطر‌های غیرضروری مقاومت کند.
خانواده و ازدواج درمانی می‌تواند به اعضای خانواده و همسران کمک کند تا روش‌های بهتری پیدا کنند تا بتوانند رفتار‌های مخل فرد را کنترل کنند، بیمار را تشویق کنند تا رفتار خود را تغییر دهد و همچنین تعاملاتشان را با بیمار بهتر کنند.
آموزش مهارت‌های فرزند پروری (آموزش مدیریت رفتار والدین) مهارت‌های لازم را به والدین می‌آموزد تا رفتار‌های مثبت را در فرزندان تشویق کنند و به فرزندان پاداش دهند. این آموزش‌ها به والدین کمک می‌کند تا یاد بگیرند چگونه از سیستم پاداش و عواقب (انجام کار ناپسند)، برای تغییر رفتار کودک استفاده کنند.
به والدین یاد می‌دهند که برای رفتار‌هایی که می‌خواهند آنان را تشویق کنند، بازخورد فوری و مثبت نشان دهند؛ و برای دلسرد کردن فرزند از بعضی از رفتار‌ها باید آنان را نادیده بگیرند یا این رفتار‌ها را به فرزند ارجاع دهند تا آن‌ها را تغییر دهند.
نشان‌داده‌شده است که درمان‌های مخصوص مدیریت رفتار در کلاس برای کنترل علائم جوانان و بهبود عملکرد آن‌ها در مدرسه و با همسالان مؤثر است. این استراتژی‌های مبتنی بر تحقیق معمولاً شامل برنامه‌های پاداش است که توسط معلم اجرا می‌شود. او اغلب از دستگاه‌های نمره دهی استفاده می‌کند و همین‌طور از طریق کارت‌های گزارش روزانه با والدین در ارتباط است.
بسیاری از مدارس به کودکان مبتلا به ADHD واجد شرایط خدمات آموزش ویژه ارائه می‌دهند. متخصصان آموزشی به کودک، والدین و معلمان کمک می‌کنند تا در فعالیت‌های کلاسی و تکالیف درسی تغییراتی ایجاد کنند تا کودک بتواند به‌خوبی آن‌ها را انجام دهد.
مدارس دولتی ملزم به ارائه این خدمات برای کودکان واجد شرایط هستند که ممکن است برای خانواده‌های ساکن در منطقه مدرسه رایگان باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره قانون آموزش افراد دارای معلولیت (IDEA)، به وب‌سایت IDEA وزارت آموزش ایالات متحده مراجعه کنید.
فن‌های کنترل استرس می‌تواند برای والدین کودکان مبتلا به ADHD مفید باشد. این فن‌ها توانایی والدین در مقابله با ناامیدی افزایش می‌دهد، و باعث می‌شود بتوانند با آرامش به رفتار کودک خود پاسخ دهند.
گروه‌های پشتیبانی می‌توانند به والدین و خانواده‌ها کمک کنند تا با دیگران که مشکلات و نگرانی‌های مشابهی دارند ارتباط برقرار کنند.
گروه‌ها معمولاً به طور منظم برای به اشتراک گذاشتن ناکامی‌ها و موفقیت‌ها، تبادل اطلاعات در مورد متخصصان و استراتژی‌های توصیه‌شده و گفتگو با کارشناسان به طور منظم ملاقات می‌کنند.
نکاتی برای کمک به نظم بیشتر کودکان و بزرگسالان مبتلا به اختلال بیش‌فعالی
دررابطه‌با کودکان:
والدین و معلمان می‌توانند به بچه‌های مبتلا به ADHD کمک کنند تا با راهکار‌ها و دستورالعمل‌های زیر منظم بمانند.
• حفظ روال مشخص و برنامه ثابت. هرروز، از زمان بیدار شدن تا زمان خواب، برنامه تعیین‌شده خود را حفظ کنید. زمان‌هایی را برای انجام مشق شب، بازی در فضای باز و فعالیت‌های داخل منزل در نظر بگیرید. برنامه را روی یخچال یا تابلوی اعلانات در آشپزخانه نگه‌دارید. تا جایی که ممکن است پیش از مشاهده تغییرات، آن‌ها را در برنامه بنویسید.
• نظم بخشیدن به وسایل روزمره. برای همه چیز مکانی داشته باشید (مانند لباس، کوله‌پشتی و اسباب‌بازی) و همه چیز را در جای خود نگه‌دارید.
• استفاده از نظم‌دهنده‌ها برای دفترچه‌های یادداشت و تکالیف. برای لوازم و وسایل مدرسه از نظم‌دهنده‌ها استفاده کنید. به کودک خود اهمیت نوشتن تکالیف و آوردن کتاب‌های لازم را تأکید کنید.
• صریح و ثابت بودن. کودکان مبتلا به بیش‌فعالی به قوانینی سازگار نیاز دارند که بتوانند آن‌ها را درک و از آن‌ها پیروی کنند.
• تقدیر کردن یا پاداش دادن هنگام رعایت قوانین. کودکان مبتلا به بیش‌فعالی معمولاً مورد انتقاد قرار می‌گیرند و انتظار همین رفتار رادارند. به دنبال این باشید که با آنان خوب رفتار کنید و آن‌ها را تحسین کنید.
دررابطه‌با بزرگسالان:
یک مشاور یا درمانگر حرفه‌ای می‌تواند به یک بزرگ‌سال مبتلا به بیش‌فعالی کمک کند تا یاد بگیرد چگونه زندگی خود را با راهکار‌های زیر تنظیم کند.
- حفظ روال مشخص
- تهیه لیست برای کار‌ها و فعالیت‌های مختلف
- استفاده از تقویم برای برنامه‌ریزی رویداد‌ها
- استفاده از یادداشت‌ها برای یادآوری
- اختصاص مکان ویژه برای کلید‌ها، صورت‌حساب‌ها و مدارک
- تقسیم‌کار‌های بزرگ به مراحل راحت‌تر و کوچک‌تر، به‌طوری‌که انجام هر قسمت از کار احساس موفقیت را فراهم می‌کند.
