سال‌های بی‌مرگی کارتن خواب‌ها
اقلیم پایتخت در زمستان‌ها مهربان نیست. برای جمعیت میلیونی که در آشیانه‌های گرم به‌سرمی‌برند، شب سرد شاید با چند ثانیه لمس کردن پنجره‌ای ملموس باشد. اما برای چند هزار کارتن‌خواب و افراد بی‌سرپناه یک شب سرد یعنی جدال مرگ با زندگی.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، 10 سال پیش درست در چنین روزهایی جابر قره‌داغی، رئیس وقت مرکز تحقیقات پزشکی قانونی از مرگ ناشی از سرمازدگی در فصول سرد سال ابراز نگرانی کرد و گفت: هر ساله در فصل پایانی سال، کارتن‌خواب‌ها و بی‌خانمان‌هایی که در معرض سرمای شدید قرار می‌گیرند، دچار سرمازدگی و در برخی موارد با مرگ مواجه می‌شوند که نظایر آن در سال‌های گذشته به سازمان پزشکی قانونی ارجاع شده است. او از شهروندان تهرانی درخواست کرد درصورت مشاهده کارتن‌خواب‌ها در اطراف محل زندگی خود، برای پیشگیری از سرمازدگی و مرگ این افراد، با شماره‌های 137(سامانه پاسخگویی و پیگیری درخواست‌های مردمی شهرداری تهران) و 123(اورژانس اجتماعی بهزیستی) تماس بگیرند و اطلاع دهند. قره داغی در آن سال به مردم اعلام کرد که کارتن‌خواب‌ها و بی‌خانمان‌ها که عمدتا معتاد به مواد‌مخدر هستند در خرابه‌های ساختمانی، پارک‌ها یا حاشیه بزرگراه‌ها و خیابان‌ها زندگی می‌کنند. او به آمارهای موجود در این زمینه اشاره کرد و گفت: در سال گذشته (سال 1388) 22نفر بر اثر سرمازدگی در کشور جان خود را از دست دادند. حالا پس از 10 سال با وجود بحران کرونا و هزاران کارتن‌خواب و بی‌خانمان در شهر تهران، خبر خوب آن است که در 2سال گذشته هیچ کارتن‌خوابی به‌خاطر سرما تسلیم مرگ نشده است.
سیدمالک حسینی، رئیس سازمان مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران با بیان اینکه امسال و سال گذشته با کمک همه مجموعه‌ها، بخش‌ها و دستگاه‌ها مرگ ناشی از سرمازدگی نداشتیم و گزارش‌های پزشکی قانونی هم این موضوع را تأیید می‌کند، گفت: «سال گذشته دمای منفی 13-12درجه سانتیگراد را تجربه کردیم. این دما مرز بسیار خطرناکی است و تهدید بزرگی برای زندگی بی‌سرپناهان و کارتن‌خواب‌ها محسوب می‌شود. با این حال خوشبختانه مرگ ناشی از سرمازدگی نداشتیم.»
او با تأکید بر اینکه باید درنظر گرفت که به صفر رسیدن آمار مرگ ناشی از سرما به‌معنای این نیست که هیچ کارتن‌خوابی در 2 سال گذشته دچار مرگ نشده است، در این‌باره توضیح بیشتری داد: «گاهی در فضای مجازی تصاویر و فیلم‌هایی منتشر می‌شود که به تعبیری مدعی مرگ یک کارتن خواب بر اثر سرمازدگی می‌شوند در این‌باره باید گفت ما یک مرگ ناشی از بی‌سرپناهی و سرما داریم- که صفر شده است- و یک مرگ ناشی از سوء مصرف مواد‌مخدر. آمار مرگ ناشی از اوردوز هم خوشبختانه با تلاش و همکاری نیروهای اورژانس در 2 سال اخیر رو به کاهش بوده است. به‌ویژه فعالیت اورژانس در زمینه شناسایی افراد در پاتوق‌ها بسیار چشمگیر بوده و برای به صفر رساندن مرگ ناشی از سرما و همچنین کاهش آمار مرگ ناشی از سوءمصرف مواد‌مخدر همکاری شایانی با شهرداری تهران داشته است.» او با اشاره به اینکه علاوه بر نیروهای اورژانس، گشت‌های بهزیستی، گروه‌های مردمی و سازمان‌های مردم‌نهاد در این زمینه با شهرداری همکاری می‌کنند گفت:«پدیده سوءمصرف مواد‌مخدر در بین افراد کارتن‌خواب بسیار شایع شده، البته این موضوع را باید مدنظر داشت که لزوما هر کارتن‌خوابی اعتیاد ندارد. اما آن دسته از کارتن‌خواب‌هایی که به مواد‌مخدر اعتیاد دارند متأسفانه برخی از آنها به‌علت مصرف بیش از حد مواد‌مخدر یا مصرف ترکیبی دچار اوردوز می‌شوند. این افراد در پاتوق‌ها یا در فضاهای بی‌دفاع ممکن است اوردوز کنند. متأسفانه برخی از این افراد برای حضور در گرمخانه‌ها و شلترها مقاومت از خود نشان می‌دهند و به‌علت مصرف بیش از حد مواد ترجیح می‌دهند در پاتوق‌ها بمانند. در واقع از شروع پاییز تا اوایل اردیبهشت هر ساله با شماری اوردوز و بعضا مرگ ناشی از سوءمصرف مواد‌مخدر مواجهیم. در این رابطه نیز همکاران ما و نیروهای اورژانس در پاتوق‌ها و معابر شهری تا به حال جان خیلی از معتادان کارتن‌خوابی را که دچار اوردوز شده‌اند نجات داده‌اند.»
نقش پررنگ مددکاران اجتماعی
در ادامه رئیس سازمان مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران نقش مددکاران اجتماعی برای به صفر رساندن آمار مرگ ناشی از سرما در کارتن‌خواب‌های تهران را پررنگ دانست و گفت:«بخش عمده این موضوع مدیون مددکاران اجتماعی است. کاری که مددکاران اجتماعی برای رسیدگی به افراد بی‌سرپناه، کارتن‌خواب و افراد دارای عارضه‌های اعتیاد و... واقعا غیرقابل تصور است. مددجوها وضعیت بسیار نابسامانی به لحاظ جسمی و روحی دارند. اما مددکاران خط مقدم و خط یک تماس با این افراد هستند مخصوصا در این روزهایی که درگیر کرونا هستیم. زمانی که مردم با چندین لایه ماسک، دستکش و... با عزیزان خود ملاقات می‌کردند مددکاران اجتماعی در گرمخانه‌ها، گشت فوریت‌های اجتماعی، سامانسراها و پاتوق‌ها با حداقل امکانات مراقبتی در حال کمک‌رسانی بوده و هستند.»
حسینی ادامه می‌دهد: «با همت مددکاران، سال گذشته 102نفر از کارتن‌خواب‌ها به آغوش خانواده‌شان بازگشتند. امسال با تشدید فعالیت‌های مددکاری در 10ماه گذشته این عدد به 184نفر رسیده است. خیلی سخت است که یک فرد به‌اصطلاح کارتن‌خواب یا بی‌خانمان که یا از خانواده طرد شده و یا خود انزواطلبی را انتخاب کرده، متقاعد شود به خانواده بازگردد. اما این کار دشوار با مهارت بالایی که از مددکاران اجتماعی سراغ داریم صورت گرفت. به‌نظر من آنچنان که باید و شاید به نقش آنها در این مسائل پرداخته نشده است، این افراد نقش بی‌بدیلی در مواجهه با آسیب‌های اجتماعی دارند.» او در پایان اشاره کوتاهی به برخی اقدامات شهرداری در این زمینه کرد:«سال گذشته همه گرمخانه‌ها به گرمخانه دائمی در سال تبدیل شدند. قبلا گرمخانه‌ها فصلی بود همچنین تعداد آنها نیز افزایش یافت و شبانه‌روزی شدند. هم‌اکنون20گرمخانه در شهر تهران دایر است که 16گرمخانه برای آقایان و 4گرمخانه برای خانم‌ها درنظر گرفته شده است.» به‌گفته حسینی تعداد مددجوها امسال 2100نفر هستند اما در سال گذشته تا 2300 نفر در اسفند‌ماه به گرمخانه‌ها پناه آوردند و پیش‌بینی می‌شود که در روزهای آینده و باتوجه به سرمای شب‌ها به تعداد مددجوها افزوده شود.
مددکاران اجتماعی را دریابیم
سید حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی کشور نیز گفت: «سال‌ها پیش وقتی می‌شنیدیم که شخص بی‌سرپناهی در سرما جانش را ازدست داده، واقعا از این خبر تلخ تن‌مان می‌لرزید. چند سال پیش، عده‌ای از دانشجویان در مقابل شورای شهر تجمع کردند و پیام آنها این بود که عده‌ای بی‌سرپناه در شب‌های سرد این شهر یخ می‌زنند. اگر بخواهم خاطرات تلخ سال‌ها پیش‌تر را زنده کنم ما در شب سردی شاهد بودیم که حدود 40کارتن‌خواب بر اثر سرما فوت کردند. با بالا رفتن آمار مرگ کارتن‌خواب‌ها بر اثر سرما، شهرداری فعالیت خود را در این حوزه افزایش داد. ابتدا دفتر آسیب‌های اجتماعی تشکیل شد و بعد سازمان رفاه و خدمات و مشارکت اجتماعی. راه‌اندازی گرمخانه‌ها، مددسرا‌ها، شلترها و گشت فوریت‌های اجتماعی خدماتی از این دست در راستای آن با جدیت ایجاد و از سر گرفته شد.»
موسوی‌چلک با اشاره به اینکه اگر شهرداری تهران در این موضوع ورود پیدا نمی‌کرد ما شاهد اتفاق ناگواری بودیم، گفت: «البته سازمان‌های دیگر مانند ناجا، اورژانس و... هم همکاری می‌کنند اما بار اصلی بر دوش شهرداری تهران است. در 2 سال اخیر فعالیت شهرداری تهران گسترش بیشتری پیدا کرده، همین چند شب پیش با موجی از سرما مواجه شدیم که بسیاری از سازمان‌ها بخشنامه صادر کردند اما شهرداری تهران نیازی به صدور بخشنامه نداشت چون از قبل آماده بود. درحالی‌که ماهیت این کار بین‌سازمانی و بین‌بخشی است اما واقعیت این است که در خیلی از موارد همکاران ما در شهرداری در این زمینه تنها هستند اما با وجود این توانسته‌اند مرگ بر اثر سرما را به صفر برسانند.»
او ادامه داد: «در واقع مرگ یک کارتن‌خواب بر اثر سرما، نه‌تنها تبعات اجتماعی و روانی بسیاری به‌دنبال دارد بلکه تبعات سیاسی در داخل و حتی بین‌الملل هم دارد. به رغم اینکه، بسیار دشوار بوده اما این اقدام صورت گرفته. اما چه کسانی تلاش کردند که ما امروز این خبر خوب را بخوانیم؛ مددکاران اجتماعی.»
به‌گفته موسوی‌چلک، حرفه مددکاری اجتماعی ناگفته‌های بسیاری دارد: «فرض کنید به‌عنوان یک مددکار به سمت کارتن‌خوابی می‌روید که در حالت عادی نیست اما نیاز به کمک اورژانسی دارد، این فرد ممکن است با تیغ و چاقو از شما استقبال کند! مددکار نمی‌داند این فرد ایدز دارد یا نه. الان که کروناست خبر ندارد که کرونا دارد یا نه. اما با این همه پیش می‌رود تا به او کمک کند. شهرداری تهران و بسیاری از سازمان‌ها در این زمینه تلاش کرده‌اند تا در 2 سال اخیر شاهد مرگ کارتن‌خواب‌ها بر اثر سرما نباشیم. البته این مددکاران اجتماعی هستند که در خط اول و به‌اصطلاح در «کف خیابان» مشغول به کارند. افرادی که بیشترین خطرات و سختی کار و فرسودگی شغلی متوجه آنهاست.»
در پایان رئیس انجمن مددکاران اجتماعی کشور ضمن قدردانی از خدمات شهرداری تهران و دیگر نهاد‌ها برای به صفر رساندن آمار مرگ ناشی از سرما در کارتن‌خواب‌های تهران، بر حمایت و توجه بیشتر ارگان‌ها به مددکاران اجتماعی تأکید کرد و گفت: اخلاق اداری و اخلاق انسانی حکم می‌کند افرادی که اینگونه برای نجات دیگران جان‌شان را به خطر می‌اندازند امنیت و ثبات شغلی داشته باشند.مددکاران اجتماعی در اغلب سازمان‌ها با وجود اینکه کار اصلی بر دوش آنهاست به‌صورت پیمانکاری و پروژه‌ای مشغول به‌کار هستند. مددکاران اجتماعی با این نحوه فعالیت در کشور، نه مشمول امور رفاهی هستند نه سختی کار، نه اضافه کاری و... از این‌رو لازم است که مددکاران اجتماعی را دریابیم تا شاهد جامعه بهتری باشیم.»
