بایدها و نبایدها سیاست خارجی دولت چهاردهم/ابتکار عمل تهران در حوزه دیپلماسی در مقابل ترامپ و اتحادیه اروپا چیست؟
انتخاب سیاست خارجی دولت چهاردهم نکته مهمی است که نباید در تضاد فکری بین دولت و مجلس حاکم نادیده گرفته شود، به خصوص اینکه با توجه به قدرت گیری جریان راست رادیکال در اروپا، پیروزی حزب کارگر در انگلیس و احتمال پیروزی جمهوری خواهان در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا لازم است تا تهران ابتکار عمل را در حوزه دیپلماسی به دست گرفته و اجازه ندهد تا اجماع جدیدی علیه کشور شکل بگیرد؛ هر چند دنبال کردن این سیاست سبب غفلت یا روی گردانی دستگاه سیاست خارجی از گسترش روابط با قدرت‌های نوظهور نظام مانند بین‌الملل همچون چین، روسیه و هند خواهد شد؛ اما تمام اقدامات فوق اگر به سرانجام برسد اما تهران به تصمیم نهایی در خصوص الحاق به «گروه ویژه اقدام مالی» و خروج از لیست سیاه «FATF» نرسد، تمام تلاش‌های دولت بیهوده خواهد بود.
اقتصاد آنلاین- محمد بیات: ترجمان عبارت مشهور «سیاست خارجی ادامه سیاست داخلی است» با تغییر ساکنان پاستور به خوبی قابل لمس است. هنگامی که دال مرکزی گفتمان یک دولت «توسعه» باشد نمی‌توان سیاست خارجی را بر ستون‌های «تنش آفرینی» یا «تغییر نظام جهانی» استوار کرد.
در عین حال، اگر دال مرکزی اندیشه کارگزاران دولتی «استثناگرایی» باشد، آنگاه نباید از کارگزاران آن انتظار داشت تا به مانند دولتمردان ترک یا اماراتی به مسائل سیاست خارجی کشور نگاه کنند. به همین دلیل است که پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات پانزدهم تیر و رای مردم به اندیشه «تنش زدایی» و «تعامل جهان» اقتضا می‌کند تا افرادی بر مسند قدرت قرار بگیرند که فهم درستی از نظام بین‌الملل و واقعیت‌های تاریخی آن داشته باشند.
در واقع، درک این واقعیت‌ها در میان میتینگ‌های انتخاباتی یا شعارهای سیاسی شاید قابل شناسایی باشد اما امکان درک عمیق آنها وجود ندارد. برهمین اساس در ادامه این یادداشت سعی شده است تا مجموعه‌ای از «بایدها» و «نبایدها» درباره سیاست خارجی دولت مسعود پزشکیان مطرح و بررسی شود.
دیپلماسی پویا مبتنی براصل تنش زدایی
نخستین اقدام ایجابی دولت چهاردهم باید بازگشت به میز مذاکرات اتمی با اعضای شورای امنیت باشد. دولت جدید با سرلوحه قرار دادن مطالبه عمومی تنش زدایی و رفع تحریم‌ها، مذاکرات مستقیم با واشنگتن و کشورهای اروپایی را دستور کار خود قرار دهد.
در عین حال، با توجه به قدرت گیری جریان راست رادیکال در اروپا، پیروزی حزب کارگر در انگلیس و احتمال پیروزی جمهوری خواهان در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا لازم است تا تهران ابتکار عمل را در حوزه دیپلماسی به دست گرفته و اجازه ندهد تا اجماع جدیدی علیه کشور شکل بگیرد. دنبال کردن این سیاست سبب غفلت یا روی گردانی دستگاه سیاست خارجی از گسترش روابط با قدرت‌های نوظهور نظام مانند بین‌الملل همچون چین، روسیه و هند خواهد شد. تمام اقدامات فوق اگر به سرانجام برسد اما تهران به تصمیم نهایی در خصوص الحاق به «گروه ویژه اقدام مالی» و خروج از لیست سیاه «FATF» نرسد، تمام تلاش‌های دولت بیهوده خواهد بود.
به عبارت دیگر اصل «دیپلماسی اقتصادی» وارد فاز اجرایی نخواهد شد مگر آنکه زمینه برقراری ارتباط مالی عادی با بانک‌ها و موسسات مالی بین‌المللی فراهم گردد.
تداوم سیاست همسایه گرایی
یکی از سیاست‌های موفق دولت سیزدهم که لازم است تا در دولت مسعود پزشکیان ادامه یابد، روند تنش زدایی با اعضای بلوک محافظه کار سنی و توسعه روابط با شیخ‌نشین‌های حاشیه خلیج فارس است. شاید یکی از تکه‌های باقی مانده از پازل عادی سازی روابط با شورای همکاری خلیج فارس، مسئله رفع تحریم‌های اولیه و ثانویه وزارت خزانه داری آمریکا باشد. در جریان جلسات مشترک میان اعضای اتاق‌های بازرگانی ایران و کشورهای عربی، مهم‌ترین مانع بر سر جذب سرمایه خارجی ترس از مجازات‌های مالی واشنگتن اعلام می‌شود.
در دوران جدید تهران می‌تواند از طریق کنترل تنش‌ها با غرب گام بلندی به سمت تعمیق روابط با کشورهای عربی و افزایش سهم کشور در بازارهای خاورمیانه عربی بردارد. نخستین سیگنال مثبت در این مسیر دعوت مجدد از محمد بن سلمان ولیعهد پادشاهی سعودی برای سفر به تهران و در عین برنامه ریزی برای سفر مسعود پزشکیان به سرزمین وحی است.
تبریک محمد بن راشد آل مکتوم حاکم دبی به مسعود پزشکیان
دیگر بخش مهم توسعه روابط با کشورهای همسایه توجه به اوراسیا و کشورهای واقع در حوزه «ایران فرهنگی» است. ترکیه، آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی علاوه بر داشتن اشتراکات فرهنگی قوی با ایرانیان، دارای فرصت‌های کم‌نظیری برای تولید کنندگان ایرانی هستند.
تمرکز بر توسعه «روابط اقتصادی» و «تعامل فرهنگی» با همسایگان شمالی زمینه برای مهار جریان‌های گریز از مرکز و تضعیف بیش از پیش آنها را فراهم خواهد کرد. اسرائیل علاقه مند است تا با تقویت ایدئولوژی جعلی «پان ترکیسم» زمینه اختلاف و تنش میان همسایگان ایران را فراهم آورد.
در چنین شرایطی لازم است تا مقامات تصمیم گیر با درک اولویت‌های کشور گزینه تعامل و ایجاد وابستگی متقابل را ایجاد کنند تا از این طریق جلوی فعالیت‌های قوم گرایانه در استان‌های آذری نشین کشور را بگیرند. اتخاذ سیاست مشابه در قبال عراق، پاکستان و شورای همکاری خلیج فارس می‌تواند کمک شایانی به مهار جریان‌های تجزیه طلب در نقاط مختلف کشور کند.
اصلاح مسیر شرقی گرایی
برای قدرت‌های منطقه‌ای مهم‌ترین اصل در ایجاد بنای یک سیاست خارجی متوازن، عدم قرار دادن «تمام تخم مرغ‌ها» در سبد یک کشور یا بلوک خاص است. با توجه ضرب آهنگ تغییرات نظم جهانی و انتقال بخشی از قدرت و سرمایه جهانی به سمت قدرت‌های آسیایی لازم است تا تهران نیز سهم بیشتری برای قدرت‌های شرقی همچون چین و هند در نظر بگیرد اما واقعیت آن است که همچنان بزرگ‌ترین قدرت و بلوک سیاسی موجود در روابط بین‌الملل آمریکا و اعضای گروه هفت هستند.
لزوم اتخاذ سیاست «موزانه مثبت» در حوزه سیاست خارجی
حضور کشورهایی همچون ترکیه و اردن در نشست اخیر این گروه در ایتالیا و غیبت ایران نشان دهنده مسیر غلط سیاست خارجی کشور در حوزه تعامل با بلوک‌های قدرت جهانی است. تهران حتی اگر قصد دارد تا تعامل بهتری با شرکای چینی خود داشته باشد ابتدا لازم است تا اقدام به ترمیم روابط با آمریکا و اتحادیه اروپا نماید. شرکت‌های دولتی یا خصوصی چینی بارها اعلام کردند که تحریم‌های آمریکا اجازه حضور موثر آنها در پروژه‌های زیربنایی ایران را نمی‌دهد.
شاید در این ادعا قرائتی از واقعیت نیز وجود داشته باشد اما حقیقت آن است که پکن تا زمانی که رقیب جدی برای حضور در بازار ایران پیدا نکند ترجیح می‌دهد تا با «دست بالا» وارد مذاکره با تهران شود و امتیازهای بیشتری طلب نماید. حضور همزمان مهدی سنایی، محمد جواد ظریف و عباس عراقچی در کنار مسعود پزشکیان نشان دهنده انتخاب راهبرد «موازنه مثبت» در دولت چهاردهم است.
اندیشکده‌های معتبر بازو مشورتی وزارت امور خارجه
یکی از اقدامات معمول قدرت‌های جهانی برای درک بهتر امور جاری در جهان و تنظیم روابط خارجی با قدرت‌های مختلف منطقه‌ای- بین‌المللی، کمک گرفتن از اساتید دانشگاهی و پژوهشگران فعال در اندیشکده‌های معتبر است. در جریان رقابت‌های انتخاباتی یکی از مهم‌ترین شعارهای پزشکیان استفاده از کارشناسان و افراد متخصص در امور مختلف علمی- اجرایی بود.
بر همین اساس شایسته است تا دستگاه سیاست خارجی دولت چهاردهم گزینه تعامل با اندیشکده‌ها، پژوهشگاه‌ها و نهاد دانشگاه را انتخاب نماید تا به بهترین شکل سیاست‌های کشور در تنظیم روابط با کشورهای همسایه و قدرت‌های جهانی تنظیم شود. در این مسیر لازم است تا دولت از مشورت با «شبه کارشناسانی» که توهمات عجیبی همچون «زمستان سخت» را به نظام تصمیم گیری کشور تزریق کردند، خودداری نماید.
