ایران در مسیر تبدیل شدن به واردکننده گاز/رشد مصرف انرژی بیش از تولید ناخالص داخلی

به گزارش خبرنگار اقتصاد آنلاین، محمد مروتی، استاد اقتصاد دانشگاه خاتم در رویداد رونمایی از بسته نجات اقتصاد ایران که در دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران برگزار شد، با تعریف ناترازی انرژی گفت: ایران در ذخایر گاز دوم و در نفت سوم است. اگر مجموع مانده ذخایر هیدروکربوری دنیا را در نظر بگیریم، ایران رتبه اول دنیا را خواهد داشت.

وی افزود: رشد زیاد مصرف باعث شده است که تولید کفاف ندهد. وقتی وارد فاز ناترازی انرژی شدیم، دو اتفاق می‌افتد. یا باید انرژی را جیره‌بندی کنیم. یا اینکه برای مواردی که امکان واردات وجود دارد، از مسیر واردات نیازهایمان را تامین کنیم.

به گفته مروتی، ایران سال گذشته پنج تا ۶ میلیارد دلار واردات بنزین داشته است. در سال ۹۱، مصرف بنزین حدود ۶۰ میلیون لیتر بوده است و به تدریج مصرف ما افزایش یافته است. از سال ۹۱ تا ۹۷ سالانه هفت درصد میزان مصرف بنزین رشد داشته است. این رشد خیلی بیشتر از رشد تولید ناخالص داخلی بوده است.

وی ادامه داد: شدت مصرف انرژی که به ازای هر واحد تولید محاسبه می‌شود در دو دهه اخیر ۴۶ درصد بیشتر از مقدار رشد اقتصادی ما بالا رفته است. یعنی کشوری داریم که دائما تشنه مصرف انرژی است. دلیلش این است که قیمت اسمی حامل انرژی مثل برق، صعودی بوده است اما بر اساس تورم که نرخ آن را تعدیل می‌کنیم قیمت واقعی برق در کشور نزولی است.

استاد اقتصاد دانشگاه خاتم افزود: در نتیجه در بین سبد خانوار یا نهاده تولید بنگاه‌ها، انرژی محصولی بوده است که ارزان شده است و به این ترتیب تکنولوزی پرمصرف توسعه یافته است و بهره‌ورها هم به سمت مصرف بیشتر انرژی رفته‌اند.

وی اضافه کرد: مصرف برق ۱۶۰ درصد رشد کرده است. در حالی که تولید ناخالص داخلی رشد نداشته‌ایم. در دیگر کشورها افزایش مصرف انرژی به مفهوم رشد تولید ناخالص داخلی است اما در ایران این‌گونه نیست.

مروتی گفت: اگرچه وزارت نفت ظرفیت پالایشگاه‌ها را افزایش داده است و در سال ۱۴۰۰ دولتی داشتیم که مازاد تولید بنزین داشته است، ولی ظرف چند سال به کمبود تولید رسیدیم.

وی ادامه داد: ناترازی انرژی فی نفسه یک مفهومی است که مغالطه و اشکال در آن وجود دارد. اگر سرمایه‌گذاری کنید و مثلا ۵۰ میلیون لیتر ظرفیت را اضافه کنید، ناترازی انرژی وجود نخواهد داشت اما سئوال این است که بهتر است این پول صرف ناترازی شود یا در بهداشت و آموزش و غیره هزینه شود؟

قیمت کمتر از فوب عامل قاچاق

استاد اقتصاد دانشگاه خاتم بیان کرد: قیمت بنزین در ایران همواره کمتر از همسایه‌ها بوده و حدود ۲۰ درصد کمتر از قیمت فوب بوده است. به همین خاطر منجر به صرفه قاچاق شده است.

وی افزود: در مورد گاز اگرچه دومین ذخایر دنیا را داریم و به نظر می‌رسد بزرگترین صادرکننده باید باشیم اما در فاز تبدیل شدن به واردکننده هستیم. در زمستان مازوت می‌سوزانیم و برخی واحدهای صنعتی را برای جبران ناترازی خاموش می‌کنیم. در تابستان محدودیت برق و گاز با هم داریم.

مروتی گفت: برای اینکه بتوانیم با روند فعلی ادامه دهیم، در طول ۱۰ سال آینده ۴۰۰ میلیارد دلار باید سرمایه‌گذاری کنیم زیرا پارس جنوبی بعد از سال‌ها تولید به افت فشار رسیده است. اگر سرمایه‌گذاری نکنیم از یک میلیارد متر مکعب که در پارس جنوبی تولید می‌شود، ظرفیت تولید بیش از ۶۰ تا ۷۰ درصد کاهش خواهد داشت.

وی ادامه داد: برای توسعه متناسب کشور با فرض حفظ روند مصرف بنزین، ۷۰۰ میلیارد دلار در دهه آینده باید سرمایه‌گذاری کنیم که ظرفیت تولید گاز را بالا ببریم. البته همچنان ناترازی انرژی را هم خواهیم داشت.

استاد اقتصاد دانشگاه خاتم توضیح داد: در حوزه برق ظرفیت تولید رشد داشته است ولی مصرف رشد بیشتری از تولید داشته است. مصرف همواره از تولید جلو می‌زند و این باعث ایجاد فاصله بین تولید و مصرف می‌شود که با خاموشی خانوارها یا قطع صنایع مدیریت می‌شود.

وی اضافه کرد: روش‌های مقابله با ناترازی افزایش تولید و یا کاهش مصرف است. برای افزایش تولید نیازمند سرمایه‌گذاری هنگفت هستیم. هر پنج سال ۱۰ میلیارد دلار باید هزینه کنیم که بنزین را به سمت تراز بودن برسانیم. یا اینکه یارانه‌های زیادی باید بدهیم و واردات کنیم. این مسئله منجر به کسری بودجه و تورم می‌شود. راه افزایش تولید یک راه بی‌پایان است.

مروتی بیان کرد: راه کاهش مصرف با اصلاح قیمت امکان‌پذیر است و واقعا کار می‌کند. ارتقای فناوری هم یک راه دیگر کاهش مصرف است. از تحولات دنیا مثل انرژی تجدیدپذیر نباید غافل شد زیرا هزینه‌های تولید انرژی تجدیدپذیر کاهش چشمگیر یافته است. این سیاست با ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید نیز سازگار است.