چین در مسیر تولید برنج روی دریا/بهبود بهره‌وری کشاورزی با نگاه به شرق
نماینده سابق ایران در فائو از تلاش چین برای تولید برنج روی دریا خبرداد و گفت: به کمک این کشور می‌توان بهره‌وری بخش کشاورزی در ایران را اصلاح کرد.
به گزارش خبرنگار اقتصاد آنلاین، محمد حسین عمادی، نماینده سابق ایران در فائو و استاد دانشگاه چین و اسکاتلند در «نشست توانمندی‌های چین و فرصت‌های همکاری با ایران در حوزه کشاورزی» که امروز توسط انجمن دوستی ایران و چین برگزار شد، به بیان ویژگی‌های کلی چین در امنیت غذایی پرداخت.
وی در ادامه با مروری بر روند تحولات بخش کشاورزی در چین، جایگاه کشاورزی در استراتژی توسعه ملی چین و ویژگی‌های عمومی بخش کشاورزی چین را توصیف کرد و در نهایت به بررسی فرصت‌های همکاری دو کشور و موانع آن اشاره کرد.
عمادی گفت: چین بیش از ۴۵۰۰ سال سابقه تاریخی دارد و در تاریخ گذشته چین شاهدیم که کشاورزی ستون فقرات تمدن این کشور است. کشاورزی برای چین یک شیوه تولید نیست بلکه یک شیوه معیشت و زندگی است. تمامی ابعاد جامعه چین تحت تاثیر کشاورزی قرار داشته و این بخش هم تحت تاثیر مسایل فرهنگی و اجتماعی این کشور است.
وی اضافه کرد: ایران تاکنون ۳ مورد از دانش کشاورزی خود را در یونسکو ثبت کرده است و چین در این حوزه رتبه اول را به خود اختصاص داده است. چین در حوزه دانش بومی کشاورزی یک کشور غنی و سابقه‌دار است.
نماینده سابق ایران در فائو با اشاره به اینکه روند تحولات کشاورزی در چین سه مرحله تاریخی کاملا متمایز دارد، افزود: در چین با توجه به تنوع شدید اقلیم، کشاورزی تنوع و تکثر زیادی دارد. تحولات چین روی شیوه تولید در این کشور اثر داشته است.
وی اضافه کرد: انقلاب کمونیستی در چین یک فصلی بود که ساختارهای مالکیت در چین را تغییر داد. بعد از مارکس و لنین اولین کشوری که تئوری کمونیستی را بومی‌سازی کرد، مائو بود. اصلی‌ترین خدمتش این بود که کارگر را از صنعت به کشاورزی برد.
ارزش خالص تولیدات کشاورزی چین بیش از دو هزار میلیارد دلار
عمادی توضیح داد: از دهه هفتاد میلادی به بعد کشاورزی مثل بقیه بخش‌های اقتصادی چین مورد تحول قرار گرفت. اکنون در ۲۰۲۳ میلادی ۸ هزار و ۵۰۰ میلیارد یوان که چیزی بالای هزار میلیارد دلار است، ارزش خالص محصولات کشاورزی در چین است.
وی افزود: در مقایسه با ۳۰ سال پیش، میزان تولیدات کشاورزی چین به ۱۰ برابر رسیده است. در برخی محصولات افزایش‌ها به بیش از ۳۰ برابر رسیده است که ناشی از بهبود بهره‌وری در بخش کشاورزی است. توسعه بخش کشاورزی در چین یک معجزه است و در طول تاریخ بشریت، هیچ ملتی نتوانسته است این حجم از تحولات را با این عمق و گستردگی ایجاد کند.
نماینده سابق ایران در فائو گفت: در چین علاوه بر تنوع اقلیم، در استان‌هایش هم از نظر توزیع ثروت، تنوع وجود دارد. در دوره کشاورزی سنتی چین، پادشاهانی توانسته‌اند مدت طولانی حکومت کنند که سیل را کرده‌اند. قدیم‌ترین سیل‌گیر و بند جهان در چین قرار دارد.
وی اضافه کرد: در سیستم آبیاری چین، کنترل مهندسی رودخانه و حاشیه آن به خوبی انجام شده است و پادشاهان دنبال کارگزارانی بوده‌اند که به لحاظ فنی و تکنیکی ماهر باشند. در ایران هم تا زمان قاجار پادشاهانی موفق بودند که روی سیستم قنات و غیره نیروهای ماهر داشتند.
عمادی یادآور شد: در چین با تجارت خوب توانسته‌اند کشاورزی را پیش ببرند. آموزش کشاورزی برای کشاورزان در این کشور اجباری بوده است. در قالب نظام سیاسی، همواره سعی می‌شده است که بهره‌وری نظام کشاورزی افزایش پیدا کند.
وی ادامه داد: منابع آب و خاک چین محدود نیست. این کشور یکی از کشورهای غنی دنیا در رابطه با منابع آب و خاک است اما نکته مهم این است که تکنولوزی متناسب با آب و هوای هر اقلیم، در دوران مختلف در این کشور ایجاد شده است.
استاد دانشگاه چین بیان کرد: در دوره کمونیستی در چین به دنبال اصلاحات ارضی رفتند و تمام مالکیت‌های قبلی را ملغی کرده و با روش‌های کمونیستی از مالکیت خصوصی به سمت مالکیت عمومی زمین‌ها را حرکت کردند. هر کس به اندازه کاری که می‌کرد، می‌توانست از زمین برداشت کند. کانون‌های کشاورزی ایجاد کردند و با منابع آب محدود، توانستند تحولات زیادی ایجاد کنند.
وی افزود: کشاورزان به دلیل غیرت روستایی و همت گذشته تاریخی، بعد از اصلاحات ارضی به مراتب بیشتر از دوره ارباب و رعیتی کار می‌کردند.
عمادی توضیح داد: در این دوره، مائو تلاش کرد دوران صنعتی را برای چین ایجاد کند. بین سال‌های ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۱ میلادی، خشکسالی بر چین حاکم شد. این خشکسالی در حد دوره‌های ۲۰ ساله خشکسالی چین بود که باعث مرگ میلیون‌ها چینی در اثر قحطی شد.
وی ادامه داد: این مسایل زمزمه‌ای در حزب کمونیست ایجاد کرد که در عملکرد خود بازنگری کنند. چهار سئوال در حزب کمونیست خیلی جدی مطرح شد. اقتصاد دولتی به نفع مردم گرسنه است و می‌تواند کار را پیش ببرد؟ مساوات و تورم نیروی انسانی کشور را به کجا می‌برد؟ چرا بهره‌وری پایین است ولی کشاورزان به مراتب بیشتر از قبل زحمت می‌کشند و سئوال بعدی این بود که چطور فناوری سنتی خود را با دیگر فناوری‌ها جایگزین کنیم؟ پاسخ این سئوالات تکانه‌ای برای اصلاحات شد.
نماینده سابق ایران در فائو بیان کرد: از سال ۱۹۷۹ سیاست درهای باز در حوزه کشاورزی شروع شد. بحث تغییر و تحولات اراضی در اختیار کومون‌ها، رخ داد و این کمون‌ها در قالب اجاره به افراد داده شد. اثرات این تغییرات در کشاورزی خیلی شگرفت بود. با کمی تغییرات مالکیت کمون به مالکیت اجاره فرد، تولید افزایش یافت. افراد درصدی از تولیدشان را بر می‌داشتند و بقیه در قالب اجاره به حاکمیت داده می‌شد.
وی افزود: به سرعت اثرات مثب این مدیریت خود را نشان داد و دولت سعی کرد کمک‌هایی مثل تامین بذر بهتر، وام برای ماشین آلات و غیره در اختیار کشاورزان قرار دهد. آنها به دنبال گزینه‌های جدیدی به جز کومون‌های مرسوم می‌گشتند که منحر به تشکیل تعاونی‌ها و غیره شد.
عمادی گفت: در چین با آزمون خطا نهاد اجتماعی مناسب برای اینکه کشاورزان را دور هم جمع کند و منجر به ایجاد رقابت شود، شناسایی شد. بنابراین سازه‌های اجتماعی غیر کمونی ایجاد شد. این سازه‌ها در چین خیلی متنوع است و در تشکل‌های این کشور کار و تولید اهمیت ویژه‌ای دارد. با این اصلاحات سازه‌های اجتماعی جای سازه‌های کمونیستی را به تدریج گرفت.
وی ادامه داد: همزمان صنایع کوچک عاملی برای توسعه بخش کشاورزی شد و به کشاورزی رونق بیشتری داد. در سال ۲۰۰۰ درآمد روستاییان تا ۵۰ برابر افزایش یافت و جمعیت روستاییان در این سال رشد یافت. در سال ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۰ تولید ناخالص دو برابر شد. سوء تغدیه رفع شد و تامین غذا در سطح ملی محقق شد. کشاورز تولید را بالا برد و امنیت غذایی این کشور تامین شد و فقر و گرسنگی از بین رفت.
استاد دانشگاه چین بیان کرد: در سال ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۰ ظرف ۱۰ سال تولید ناخالص داخلی چین سه برابر شد و طبقه متوسط افزایش یافت. در ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ شکاف شهر و روستا در این مرحله کم شد. وضع شهرها که بهتر شد، روستاییان به شهرها هجوم آوردند و روستاها خالی شدند. در این سال زنگ خطر برای دولت چین به صدا درآمد. مصوبه‌ای گذرانده شد و به سمت تقویت تکنولوژی کشاورزی و تحقیقات رفتند تا بهره‌وری را افزایش دهند و با ایجاد مزیت اقتصادی کشاورزان به روستاها بازگردند.
وی افزود: مرحله چهارم تا سال ۲۰۲۰ بود که در چین به دنبال بهبود بهره‌وری کشاورزی رفتند. بیمه محصولات کشاورزی را عمومی کردند. ریسک محصولات کشاورزی را کاهش دادند. خیلی از کشاورزانی که فقیر می‌شوند ناشی از ریسک‌های بخش کشاورزی مثل خشکسالی یا آفت است. به همین دلیل روی صنعت بیمه خیلی کار کردند. پروژه‌های بزرگ آبیاری را اجرا کردند. بزرگترین پروژه انتقال آب از جنوب به شمال چین برای ایجاد تعادل ملی و جلوگیری از بحران خشکسالی در حال اجراست.
عمادی توضیح داد: چین با پیوستن به سازمان تجارت جهانی، تجارت محصولات کشاورزی را توسعه داد و کشاورزی از خودکفایی و استقلال وارد حوزه تجارت شد تا تبدیل به ثروت شود.
چین بزرگترین تولید کننده گندم جهان
نماینده سابق ایران در فائو گفت: برای افزایش بهره‌وری در چین بخشی از زمین‌های دیم را به آبی تبدیل کردند. در حال حاضر چین در دنیا بزرگترین تولیدکننده گندم، برنج و پرورش آبزیان است. بزرگترین تولیدکننده بادام زمینی و دومین تولیدکننده ذرت در جهان است. این رکورد در ۱۰ سال گذشته ایجاد شده است.
وی اضافه کرد: چین دومین تولیدکننده پنبه و دومین تولیدکننده کانولا است. ۶۹ درصد تولیدات هلو و شلیل جهان را در اختیار دارد. نصف سیب جهان، ۶۴ درصد انگور جهان و ۷۵ درصد مرکبات جهان در این کشور تولید می‌شود. ۴۷ درصد کل گردوی جهان هم متعلق به این کشور است. عمده افزایش تولید در این کشور تحت تاثیر تحولات بهره‌وری و نه تخصیص زمین، آب و خاک بیشتر بوده است.
عمادی اضافه کرد: یکی از اهداف چین آن است که روی آب دریا برنج تولید کنند. این پروژه ۱۰ سال است که شروع شده است. اکنون در حال افزایش تناسب شوری دریا هستند. برنج را روی یولونیت‌های شناور روی آب تولید می‌کنند و با نسبت نصف آب دریا و نصف آب شیرین به نتیجه رسیده‌اند. به دنبال این هستند که ۱۰۰ درصد آب شور دریا را برای تولید برنج استفاده کنند.
وی اضافه کرد: بخش عمده تحقیقات کشاورزی باید خارج از جاذبه انجام شود و در این رابطه چین از آمریکا و اروپا جلوتر افتاده است. یک لابراتوار بزرگ دارند که روی بذر در محیط بدون جاذبه زمین کار می‌کنند و برای خیلی‌ها معماست. نتیجه پیشرفت‌های چین در این لابراتوار در زراعت و باغبانی به میدان آمده است و از آن استفاده می‌کنند.
نماینده سابق ایران در فائو گفت: چین تنها کشور جهان است که توانسته است فقر و گرسنگی را ریشه‌کن کند. با آمدن کوید ۱۹ یک چالش جدی برای چین ایجاد شد. بحران‌های جدی در این رابطه داشتند. کارهای بزرگی برای کوید انجام دادند که به رسانه‌های خارجی منعکس نشد.
وی افزود: یک گروه کاری برای چالش‌های غیر قابل پیش‌بینی مثل دوران پاندمی گذاشتند که امنیت غذایی همزمان با بهداشت، سلامت و کیفیت غذا را تامین کنند.
عمادی ادامه داد: در چین مشکل خرد شدن زمین مشابه ایران وجود دارد. در کشورهای اسلامی این خرد شدن ناشی از ارث است اما در کشورهای کمونیستی، مالکیت به شکل اجاره‌ای بازگردانده شده و معضل آنها خرد بودن اراضی است. به دنبال روش‌های مکمل برای حل این مشکل هستند.
وی توضیح داد: در چین از سیستم کشاورزی دیجیتال به خوبی استفاد می‌شود تا در زمین‌های با وسعت کم فرد با بهره‌وری کافی معیشت خود را تامین کند. به دنبال ایجاد بانک زمین برای فعالیت افراد کاربلد هستند.
به گفته عمادی، بحث محیط زیست هم یکی از چالش‌های اصلی چین است. به دلیل استفاده از سموم و بذرهای تراریخته در گذشته، چالش‌های جدی برای چین ایجاد شده است. بنابراین نسبت به مسئله محیط زیست حساس شده‌اند.
وی افزود: چین در حوزه کشاورزی در راستای سلامت و بهداشت غذا مسایل محیط زیستی را جدی می‌گیرند و با دنیا درحال تعامل است. این کشور در حوزه محیط زست خیلی جدی‌تر از آمریکا و اروپا است.
نماینده سابق ایران در فائو بیان کرد: در چین کشاورزان مثل همه جای دنیا بر اساس قیمت تصمیم به کشت می‌گیرند. تولید کنندگان در چند سال گذشته به سمت تولید محصولات متنوع با ارزش افزوده بالاتر رفته‌اند. به همین خاطر تهدیدی برای محصولاتی مثل گندم و ذرت که تامین کننده امنیت غذایی است، ایجاد شده است.
وی گفت: بیشترین سوبسید جهان در بخش کشاورزی را که تاکنون آمریکا و اروپا می‌داد اما اکنون چین در این حوزه پیشتاز است.
عمادی افزود: بزگترین سوبسید کشاورزی ایران مربوط به خرید گندم است که نصیب جامعه شهری می‌شود اما سیستم یارانه در چین خیلی قوی و هوشمند است. دقیقا می‌داند که به چه کسی یارانه بدهند و چه زمانی یارانه را قطع کنند.
به گفته وی ایران می‌تواند در حکمرانی خوب، در بحث مدیریت بخش کشاورزی و تکنولوژی با چین همکاری کند.
نماینده سابق ایران در فائو افزود: ما در ایران این سه مورد را جدی نگرفته‌ایم و فقط متمرکز بر تجارت شده‌ایم. در حوزه حکمرانی کشاورزی اعتقاد دارم که چین بیش از هر کشور دیگر دنیا برای ما ایرانی‌ها مفید است. چین روحیه شرقی و کشاورزی سنتی دارد.
وی تاکید کرد: با انتقال تکنولوژی در بخش کشاورزی مخالف هستم و فکر نمی‌کنم که تکنولوژی را بتوان انتقال داد. تکنولوژی باید زمینه و تناسب داشته باشد. من به تکنولوزی متناسب اعتقاد دارم. در بخش کشاورزی چین بسیاری از تکنولوژی‌های متناسب نرم‌افزاری و سخت‌افزاری وجود دارد که می‌توانیم از آن کمک بگیریم.
عمادی گفت: درحوزه مبارزه با خشکسالی، مدیریت منابع آب، مبارزه با فرسایش خاک و جلوگیری از حذف تنوع زیستی که از مشکلات اصلی ایران است، می‌توان از چین کمک گرفت.
وی یادآور شد: چین در کاربرد تکنولوژی دیجیتال و هوش مصنوعی در حوزه کشاورزی خیلی جلو است و بحث دیجیتال کردن در ایران قابل اجراست. اولین هوش مصنوعی در کشاورزی چین به کار گرفته شده است.
نماینده سابق ایران در فائو توضیح داد: چین در حوزه بیوتکنولوژی به شدت جلو است و می‌تواند اصلی‌ترین منبع برای تامین بذر اصلاح شده ژنتیکی ایران باشد. با توجه به رابطه با ایران، راحت می‌توانیم در این حوزه با کشور چین کار کنیم.
وی ادامه داد: فاضلاب گاوداری در ایران مهمترین معضل محیط زیستی است که مقدار زیادی نیترات وارد آب زیرزمینی می‌کند اما این مشکل با پرداخت جریمه حل می‌شود. در حالی که از ۱۵ سال قبل در چین برای حل معضل فاضلاب گاوداری‌ها راه حل پیدا کرده‌اند و تمام این آب را برای شستشو باز می‌گردانند. ۹۰ درصد آب حاصل از فاضلاب این واحدها باز گردانده می‌شود. می‌توان در ایران از این تکنولوژی استفاده کرد.
عمادی گفت: ارتباطات ما با چین در حوزه کشاورزی بسیار کم است. جابجایی مدیران و عدم پیگیری تفاهم نامه‌ها باعث شده است که ارتباط با چین به یک تابو تبدیل شود.
