چشم انداز توسعه هوش مصنوعی در پادشاهی عربی سعودی

اقتصاد آنلاین، محمد بیات: انتشار خبر برنامه‌ریزی ریاض برای ایجاد صندوق تامین مالی با اعتبار 40 میلیارد دلاری سبب شد تا بار دیگر نگاه سیاست مداران، اقتصاددانان و علاقه مندان به حوزه فناوری به سمت سرزمین حجاز معطوف شود. به گزارش نیویورک تایمز به دنبال سرمایه گذاری گسترده سعودی در حوزه هوش مصنوعی قرار است تا «Andreessen Horowitz» یکی از شرکت‌های ریسک پذیر مستقر در سیلیکون ولی، به عنوان یکی از شرکای مالی وارد این برنامه توسعه شود. با آنکه در کنار سعودی سایر کشورهای منطقه مانند ترکیه، امارات، مصر و قطر نیز گام‌های جدی در حوزه توسعه هوش مصنوعی برداشتند اما به نظر می‌رسد که سعودی‌ها قصد دارند تا پیش از فرارسیدن زمان تعیین شده در سند چشم انداز به اهداف مندرج در این سند دست یابند. نکته قابل ذکر آن است که 70 درصد از 96 هدف مندرج در سند 2030 با مقوله داده‌ها و هوش مصنوعی ارتباط مستقیم دارند.

توسعه هوش مصنوعی در خاورمیانه عربی – چشم انداز 2030

پیش از انتشار خبر سرمایه‌گذاری سعودی در حوزه هوش مصنوعی، عربستانی‌ها از ربات انسان‌نمایی به نام «محمد» رونمایی کردند که دارای نوعی «خودمختاری» در تنظیم رفتار است و می‌تواند به زبان «عربی» و «انگلیسی» با مخاطبان ارتباط برقرار کند. به گزارش پایگاه «بیزنس اینسایدر» تا سال 2028 بازار ربات‌های انسان‌نما در بخش‌های مختلف صنعتی- خدماتی- آموزشی گسترش خواهند یافت و می‌تواند گردش مالی به ارزش 13.8 میلیارد دلار ایجاد کند. تحرکات عربستانی در حوزه ساخت ربات‌های پیشرفته انسان‌نما نشان دهنده دورخیز پادشاهی برای کسب سهم قابل توجه در این بازار پرسود است.

«محمد» پیشرفته ترین ربات انسان‌نما سعودی

تنها چندماه پس از انتشار سند توسعه هوش مصنوعی در عربستان، سعودی‌ها از سه ضلع پیشران هوش مصنوعی در این کشور عربی رونمایی کردند که عبارت اند از؛ «مرکز جهانی مبارزه با ایدئولوژی افراطی موسوم به اعتدال»، «شرکت پژوهش و فناوری برای توسعه هوش مصنوعی موسوم به اسکای» و در نهایت مهم‌ترین ضلع این پروژه یعنی «مرکز داده و هوش مصنوعی موسوم به سدایا». این سه بازو عملیاتی قرار است تا به تکمیل پروژه‌هایی همچون شهر هوشمند نئوم، شهر شناور، ساخت اپلیکیشن‌های کاربردی، اکتشاف و حفاری در صنعت نفت، ساخت داروخانه‌های هوشمند و ... کمک کنند. اگر سعودی بتواند به اهداف مندرج در اسناد بالادستی خود دست یابد آنگاه طی مدت کوتاهی تبدیل به قطب صنعت هوش مصنوعی در منطقه غرب آسیا خواهد شد که می‌تواند نیازهای سایر کشورهای منطقه را نیز در کنار سایر رقبا تأمین کند. براساس برآورد صورت گرفته توسط موسسه «PWC» اماراتی‌ها با 96 میلیارد دلار و مصری‌ها با 43 میلیارد دلار (تا سال 2030) در تعقیب سعودی بوده و قصد دارند تا سهم قابل توجهی در این حوزه برای خود اختصاص دهند.

هوش مصنوعی یکی از ارکان اصلی شهرهای هوشمند سعودی

محمد بن سلمان برای تبدیل شدن به قطب هوش مصنوعی در منطقه غرب آسیا صرفاً به دنبال شرکای آمریکایی در دره سیلیکون ولی یا شرکت‌های اروپایی نرفته است. به عنوان مثال سعودی طی سال‌های اخیر در پروژه‌هایی مشترک با شرکت‌های چینی «هوآوی» و «علی بابا» به دنبال آموزش مهندسان و دانشجویان بومی در حوزه هوش مصنوعی بود. در پروژه‌ای دیگر قرار است تا شرکت هوآوی به تولید پلتفرم‌های هوشمند به زبان عربی و تولید داخلی آن به عربستانی‌ها کمک کند. در یکی دیگر از پروژه‌های مهم میان این شرکت چینی و پادشاهی سعودی، شرکت هوآوی دیتاسنتر اصلی خود برای سرویس دهی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را در ریاض مستقر کرد.

براساس آمارهای منتشر شده از سوی نهادهای معتبر بین‌المللی چینی‌ها بزرگ‌ترین بازار 15 تریلیون دلاری هوش مصنوعی را با 7 تریلیون دلار به خود اختصاص دادند. اگر این ارزیابی درست باشد آنگاه نوع تعامل ریاض با پکن در این حوزه استراتژیک به خوبی قابل فهم است. با این حال برخی تحلیلگران معتقدند ممکن است واشنگتن با مشاهده توسعه روزافزون همکاری‌های دو کشور در حوزه فناوری‌های نوظهور به صورت مستقیم ورود کرده و سعودی‌ها را برای انتخاب شریک راهبردی در حوزه فناوری‌های جدید تحت فشار قرار دهند. نمونه این سیاست امروز در اتحادیه اروپا و انگلیس در جریان است و آمریکایی‌ها علاقه‌ای به حضور شرکت‌های چینی در حیات خلوت خود را ندارند.

هوآوی یکی از شرکای اصلی ریاض در حوزه توسعه هوش مصنوعی

در کشاکش و رقابت سنگین میان کشورهای منطقه غرب آسیا برای کسب جایگاه شایسته در حوزه هوش مصنوعی، ایران دارای وضعیت ناپایدار و نامشخصی است. با آنکه ایران در زمینه تولید مقالات علمی با ثبت بیش از 4 هزار مقاله در رتبه نخست منطقه قرار دارد اما در زمینه کاربرد هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف دارای وضعیت مناسبی نیست. به عبارت دیگر مراکز علمی در ایران دارای وضعیت مناسبی در زمینه تولید علم هستند اما نمی‌توانند با ایجاد پیوند با حلقه صنعت یا بخش‌های خدماتی در حوزه کاربرد هوش مصنوعی نیز پیشگام شوند. برهمین اساس لازم است تا مقامات تصمیم گیر و سیاست گذار در سطح مختلف نظام با رصد آخرین تحرکات کشورهای منطقه در حوزه توسعه هوش مصنوعی، گام‌های جدی برای توسعه استارت‌آپ‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی بردارند. بی‌شک پیشگامی ایران در این حوزه استراتژیک می‌تواند علاوه بر بهبود شاخص‌های اقتصادی در کشور، به افزایش سطح کارایی نیروهای مسلح برای ساخت تسلیحات متعارف و مدرن کمک شایانی کنند و درنهایت منجر به نوسازی نیروهای زمینی، دریایی، هوایی و دریایی ایران بی‌انجامد.