همه شهرها به فیبرنوری مجهز می شوند
وزیر ارتباطات با بیان این که بیش از ۷ میلیون خانوار و کسب و کار در بیش از ۳۰۰ شهر به شبکه فیبرنوری دسترسی دارند کفت: می خواهیم امسال این را دوبرابر کنیم و تا شهریور ۱۴۰۴ این امکان را در همهی شهرها فراهم کنیم.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تسنیم، برنامه صف اول با حضور با حضورآقای زارع پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در مورد پنجره ملی هوشمند گفتگو کرد.
سوال: در سال گذشته شما سه هدف اساسی و سه راهبرد را برای پنجرهی ملی در نظر گرفتید که یکی از آنها ارائهی صد در صدی خدمات در این درگاهها بود، به کجا رسید این موضوع؟
زارع پور: همانطور که جنابعالی اشاره کردید بر اساس قانون بودجه سال 1402 قرار بود که همهی دستگاهها تمام خدمات شان را بیاورند از طریق پنجره ملی خدمات دولت هوشمند ارائه بکنند، تکلیف دوم این بود که تمام استعلامات شان را به شکل برخط انجام بدهند یعنی مردم برای گرفتن یک نامه استعلام از این اداره به آن اداره نفرستند و 20 درصد خدمات هم به شکل هوشمند ارائه بشود تعریف ما از هوشمند بارها بنده خودم هم عرض کردم محض یادآوری عرض میکنم خدمتی از نظر ما هوشمند است که شما برای گرفتن آن خدمت در هر ساعت از شبانه روز که اراده کردید بتوانید بدون ارسال هر نوع مدرکی بدون این که کارمندی آن طرف در ارائه این خدمت نقش داشته باشد و در هر ساعت از شبانه روز بتوانید این خدمت را دریافت کنید که لازمهی آن این است که دستگاههای اداری به همدیگر لینک بشوند اگر اطلاعی در مورد آن خدمت لازم است از وزارتخانهی دیگری آن وزارتخانه دریافت کند به شکل برخط آن اتفاق بیفتد. توفیقاتی در هر کدام از این سه هدف داشتیم البته یک هدف اولیه هم بود که همه آنها بیایند و متصل بشوند که تقریبا الان همه دستگاهها متصل شدند بعضی از دستگاهها ممکن است از اتصال خارج بشوند بخاطر مسائل فنی، ولی همه در واقع الان تلاش شان این است که به شکل پیوسته و پنجره ملی خدمات دولت هوشمند متصل بشود. در مورد اول هدفگذاری که صورت گرفته بود صد بود ما تقریبا به 65 تا 70 درصدرسیدیم که در نوع خودش گام بسیار بلندی است ولی به هرحال به صددرصدی که قانونگذار مشخص کرده بود نرسیدیم وقتی میگوییم الکترونیکی یعنی این که این خدمت را شما از طریق پنجره ملی خدمات دولت هوشمند میتوانید بگیرید منتها در یک مرحلهای ممکن است مدرکی از شما بخواهند یعنی نیاز به یک مراجعه حضوری باشد، اما وقتی خدمت هوشمند میشود یعنی دیگر اینها را نداریم یعنی شما در لحظات خدمات را دریافت میکنید در مورد استعلامات هم حدود 50 درصد پیشرفت داشته است کار بسیار سختی است، چون مثلا شما فرض بفرمایید که قرار است در مورد مدرک تحصیلی افراد به شکل برخط استعلام بشود مثلا من میخواهم یک خدمتی را از یک دستگاه اجرایی بگیرم شرط آن این است که مثلا مدرک کارشناسی ارشد داشته باشم، کد ملی بنده به آن دستگاه داده میشود که میخواهم مجوز از آن بگیرم باز آن در لحظه این کد ملی را به وزارت علوم بدهد بعنوان مرجع تشخیص مدرک تحصیلی و پاسخ بیاید که در همان لحظه که مدرک تحصیلی چیست. این نیازمند این است که تمام دادههای مربوط به مدارک تحصیلی یکجا جمع بشود اطلاعات کاملا راستی آزمایی بشود از یک سالی به بعد وزارت علوم اینها را دارد از یک سالی به بعد دانشگاه آزاد این را دارد دانشگاههای علمی کاربردی همه اینها هست ولی یکسری از مدارک مربوط به گذشته است این پایگاههای دادهی مرجع به تعبیر ما که در قانون داده و اطلاعات ملی که سال 1401 تصویب شد فکر میکنم 21 پایگاه اگر اشتباه نکنم یا قریب به همین تعداد پایگاههای ملی هست که مرجع آن مشخص است که چه کسی متولی آن است اینها باید به روز رسانی بشود دادههای آن کاملا معتبر بشود که وقتی من میپرسم مدرک تحصیلی زارع پور چیست؟ در لحظه جواب داد اگر سه سال دیگر هم پرسیدم اگر مدرک تحصیلی او تغییر نکرده همان اطلاعات را به من بدهد برای همین میخواهم عرض کنم که این بحث استعلامات که مقدمه هوشمند سازی است کار بسیار سختی است ولی حدود 50 درصد پیشرفت داشته قرار بود در سال گذشته ما به 20 درصد خدمات هوشمند برسیم که حدود 11-12 درصد ما رسیدیم که باز در نوع خودش اقدام بسیار بزرگی است، ما این مسیر را دست از سر دستگاههای اجرایی بر نمیداریم ما بعنوان نماینده دولت در این بخش ما بخش فناوری اطلاعات دولت هستیم عملا بعنوان یک بخشی که فرابخشی هستیم وزارتخانهای که فرابخشی هستیم حتما پیگیری میکنیم در عین حال که کمک میکنیم به دستگاهها که مشکلات آنها برطرف بشود در عین حال پیگیری میکنیم در سال 1403 ما بتوانیم هم شاهد استعلامات صد در صدی باشیم اینها را تبدیل به قانون کردیم مجدد در قانون برنامه در سال اول باید این اتفاقات بیفتد و عقب ماندگیهایی که بوده جبران بشود که ما بتوانیم سالی 20 واحد درصد از خدمات دولت را هوشمند بکنیم.
سوال: البته الان در مورد مدرکی که حضرتعالی فرمودید تقریبا دانشگاههای آزاد و دانشگاههای دولتی به صورت برخط ارائه میدهند.
زارع پور: بله ما نزدیک شاید دو هزار نوع استعلام داریم من یک مثال آن را عرض کردم اگر بخواهیم هیچ مدرکی از هیچ کسی چه حضوری و چه برخط گرفته نشود همهی اینها باید برخط بشود، پایگاههای داده آن کامل بشود که در این مسیر هستیم ما الان تعداد استعلاماتی که در مرکز ملی تبادل اطلاعات کشور دارد انجام میشود ما یک مجموعهای داریم خیلی دیدنی اگر یک وقتی دوستان خبرنگار شما تشریف بیاورند ببینند شبانه روزی است آنجا استعلاماتی که دستگاهها از همدیگر انجام میدهند را آنجا ما برخط میبینیم سرویسهای پرمخاطب آنجا میزبانی میشود تمام سرویسهای بین دستگاهی آنجا تبادل میشود جای بسیار مهمی است در کشور، آنجا الان ما از ابتدای دولت که تقریبا دو میلیارد تراکنش داشته یک و نیم دو میلیارد تراکنش داشته امسال رسیدیم به حدود هشت میلیارد تراکنش، هر تراکنش احتمالا یک مدرکی بوده که از شما خواستند یک مراجعه حضوری به دستگاه دیگری بوده این نشان میدهد که این مسیر دارد پرشتاب طی میشود ولی تا رسیدن به آن نقطهی مطلوب یک کم فاصله داریم و عرض کردم هدفگذاری که در قانون برنامه هفتم توسعه شده که ما تا پایان برنامه دیگر شما اصلا مراجعه حضوری نداشته باشید که بخواهند مدرکی از شما بگیرند.
سوال: مخاطبین این موضوع را بدانند که وقتی ما صحبت از تراکنش میکنیم یعنی این که طرف مثلااز استان آذربایجان شرقی دیگر نیاز ندارد که بیاید دانشگاه تهران و دنبال مدرک خودش باشد و این در ترافیک در هزینههای سوخت در بسیاری از مسائل کمک میکند.
زارع پور: بله دقیقا، من یک مثال خدمت شما عرض کنم چند شب قبل یکی از اقوام ما منزل ما آمده بود میگفت من شنیدم سامانهای وجود دارد که میشود قرارداد منعقد کرد یک ملکی را میخواست اجاره بکند ظرف یک ساعت ما وقت گذاشتیم به شکل برخط بدون مراجعه به بنگاه و اینها فقط دو سه بار تلفنی با صاحب ملک صحبت کرد، پیامکی برای ایشان رفت و ایشان هم باید میرفت به این سامانه که اسم آن سامانه خودنویس است که از طریق پنجره ملی خدمات دولت هوشمند قابل دسترسی است ظرف یک ساعت این قرارداد تنظیم شد به شکل کاملا حقوقی فرمتهای خیلی خوبی، قالبهای خیلی خوبی را دوستان ما در وزارت راه فراهم کردند امضای الکترونیک شد امضای دیجیتال شد و تمام، و اینها روز بعد از آن رفتند و منزل را تحویل گرفتند، میخواهم عرض کنم که این نمونه خدمت هوشمند است یا الان من همین جا فکر میکنم دفعه قبل عرض کردم که مثلا دیدن کارنامهی فرزندتان در مدرسه شما الان با وارد شدن به پنجرهی ملی آموزش و پرورش ستاد آموزش و پرورش همانجا به شما نشان میدهد که چند تا بچه دارید در سن مدرسه کلیک میکنید وارد مدرسه او میشوید و بخش کارنامه میتوانید کارنامه اش را ببینید به راحتی بدون این که معلمی را ببینید بدون این که کسی را به زحمت بیاندازید بدون این که بنزین مصرف بشود و این که یک سانتی متر شما جابجا بشوید سر جایتان نشستید و همه این کارها را میتوانید انجام بدهید، مردم برای کارهای اداری هیچ نیازی به مراجعه حضوری به دستگاههای دولتی نداشته باشند و در این مسیر داریم قدم برمی داریم یک مسیر مستمری هست نیازمند کارهای بزرگی در کشور که قدمهای بزرگی از آن برداشته شده و در سال 1403 این قدمها تکمیل خواهد شد.
سوال: صدور شناسنامهی نوزادان هم یکی از مواردی بوده که در این مرحله قرار گرفته و دارد اجرا میشود، موضوعات مهم دیگری که در این حوزه هست از دید شما که ما باید انتظار آن را داشته باشیم که طی مثلا دو سه ماه آینده اجرا شود.
زارع پور: ما یک کاری که انجام دادیم آمدیم خدمات پرکاربرد دستگاهها را شناسایی کردیم الان سال گذشته این شکلی بود هر هفته ما جلساتی را داشتیم بنده به اتفاق آقای لطیفی رئیس سازمان استخدامی اداری، آقای منظور بعضا خودشان و بعضا معاونین شان تشریف میآوردند از سازمان برنامه و رئیس آن دستگاه، ما کارنامه شان در هوشمند سازی مرور میکردیم اگر مشکل فنی داشتند ما کمک میکردیم اگر مشکل ساختار تشکیلات داشتند، چون وقتی یک فرآیند هوشمند میشود فرآیندها تغییر میکند و ممکن است اصلا جابجا بشوند و کارمندی جابجا بشود و از یک جایی به جای دیگر، مراحل انجام کار کلا متفاوت میشود اگر نیاز به تغییر باشد دوستان ما در سازمان استخدامی اداری، اگر پول بخواهد آقای منظور تشریف دارند که بتوانیم این کار را جلو ببریم در آن جلسات ما خود دستگاه، چون سال اول 20 درصد بود به آنها یکسری شاخص دادیم و گفتیم یکی از شاخص هایمان این است که خدمت پرکاربردی که موثر در زندگی مردم است اینها در اولویت هوشمندسازی شما قرار بگیرد لیست خدمات هوشمند هر دستگاه مشخص شده که عرض کردم یکی از شاخصهای انتخاب برای سال اول این است که بیشترین مخاطب را داشته باشد ما امیدواریم امسال بتوانیم خدمات پرمخاطب تمام دستگاهها را که عمدتا مردم محل رجوع شان هست هوشمند بکنیم مثال عرض میکنم، در حوزهی مثلا وزارت کار سازمان تامین اجتماعی، مردم خیلی سر و کار دارند مخصوصا کسب و کارها، شاغلین در حوزهی بخش خصوصی با بیمهی تامین اجتماعی سر و کار دارند کارفرما هستند، یا حتی بیمه گذار هستند میخواهند مراجعه بکنند جای خوشبختی دارد که دوستان در تامین اجتماعی کار بزرگی انجام دادند بخشهای زیادی از این خدمات شان را هوشمند کردند حالا شما با چند کلیک میتوانید کل سوابق تان در همهی شعب تامین اجتماعی اگر داشتید همه را تجمیع شده ببینید به تفکیک ماه ببینید اگر کارفرما هستید میتوانید لیست بیمه رد بکنید حتی من یک بار خودم پزشک رفته بودم یک نسخه برای من نوشته بود یک پیامک برای بنده آمد رفتم نسخه ام را در پنل و از طریق پنجرهی ملی خدمات دولت هوشمند سازمان تامین اجتماعی آنجا نسخه را دیدم یکی از اتفاقاتی که افتاده نسخه پیچی و نسخه نویسی الکترونیکی شده و اتفاق بسیار بزرگی است جلوی خیلی از مسائل را گرفته، وقتی شما به پزشک مراجعه میکنید به داروخانه میروید این نسخه کاغذی دست تان نیست که بینید که آن چیزی که دست شما میدهد داروخانه با آن چیزی که پزشک نوشته یکی هست یا نه، یکی از مسائلی که الان بعضی از مردم با آن روبرو هستند این است که الان این اتفاق هم از طریق پنجره ملی خدمات دولت هوشمند افتاده و هم به زودی از طریق پیام رسانهای داخلی ما این امکان را فراهم میکنیم که بخشی از همین خدمات از جمله نسخه نویسی و نسخه پیچی و دیدن نسخه از طریق سکوهای داخلی هم انجام بشود ما امیدواریم که بتوانیم امسال را تبدیل به یک سال شیرین برای مردم عزیزمان بکنیم از همین ابتدای سال قول میدهیم همه هم و غم مان را بگذاریم که بتوانیم خدمات پرکاربرد مورد نیاز مردم را کاری بکنیم که در هر ساعت از شبانه روز بتوانند از منزل شان و محل کارشان یا هر جایی که حضور دارند در سفر و در حذر این کاررا انجام بدهند خدمت مورد نظرشان را دریافت بکنند.
سوال: الان وضعیت مان در حوزهی پوشش فیبر نوری در کشور چطور هست؟
زارع پور: همانطور که بارها از همین تریبون بنده عرض کردم و همکاران ما گزارش دادند محضر مردم عزیزمان یکی از مهمترین پروژههایی که ما دنبال میکنیم در بخش ارتباطات پروژه بزرگ فیبر نوری در حوزهی کسب و کارها است ما اگر بخواهیم مسئله اینترنت را به شکل ریشهای برای 4-5 دهه آینده حل بکنیم این پروژه کلید حل مسئله است، چون عملا روی این رسانه یا مدیا، میشود تا سرعتهایی معادل سرعت نور هم در آینده به مردم ارائه کرد الان به دلیل محدودیت تجهیزات ما در شهرهایی که راه اندازی کردیم سرعتی تا معادل هزار مگابیت بر ثانیه یعنی تقریبا صد برابر سرعت معمول فعلی را به مردم عزیز مان دادیم در بعضی از کشورها حتی تا سرعتی ده برابر یعنی سرعت تنجی اصطلاحا ده هزار مگابیت در ثانیه دارند به مردم میدهند و آینده روی همین بستر ارتباطی با تغییر تجهیزات دو طرف میشود سرعتهای بیشتر هم ارائه کرد یعنی دیگر ما تا نیم قرن آینده بنده قول میدهم هیچ حفاری برای بخش ارتباطات در شهرها مورد نیاز نخواهد بود، این کار بزرگ را ما میشود گفت که از ابتدای 1401 از اردیبهشت 1401 استارت اجرایی آن را زدیم تا الان که خدمت شما هستیم ما تقریبا یک سوم کشور تحت پوشش قرار گرفته است، بیش از هفت میلیون خانوار و کسب و کار در بیش از 300 شهر الان دسترسی دارند به این خدمات از مجموع 1400 حدودا شهری که داریم ما برنامه مان این است که امسال به فضل الهی این را دوبرابر کنیم کمر کار را امسال بشکانیم و برنامه ما این است که تا پایان 1404 بلکه تا شهریور 1404 یعنی در یک سال و نیم آینده تا قبل از این که دولت سیزدهم به پایان برسد ما بتوانیم این امکان را در همهی شهرها فراهم بکنیم قدم اول همین پوششی که جنابعالی اشاره کردید یعنی ما فیبر را تا نزدیکی خانه مردم عمدتا تا سر کوچهها میبریم در قدم بعدی هر کسی درخواست بدهد اپراتورها مکلفند که ما الان 10 تا اپراتور داریم دیگر فقط یک اپراتور ارائه دهنده خدمات ثابت و تلفن ثابت و اینترنت ثابت نداریم در هر استانی حداقل.
سوال: یعنی میخواهید انحصار را بشکنید؟
زارع پور: توضیح میدهم خدمت شما، اگر محلهای تحت پوشش قرار گرفته باشد، که شیوه آن را باز من یادآوری میکنم به چه شکل است و مردم میتوانند مطلع بشوند اگر درخواست بدهند ظرف یک ماه اپراتوری که در آن محل دارد کار میکند باید این سرویس را برای آنها فعال بکند تقریبا هم بدون هزینه است فقط هزینه مودم را از مردم میگیرند همین سرویس الان در تهران بعضا تا 30-40 میلیون تومان باید هزینه بشود تا برای آنها دایر بشود ولی ما الان در شهرهایی که راه افتاده عرض کردم فقط پول مودم آن هم بعضا اپراتورها آن را به شکل قسطی از مردم میگیرند ما دو تا دلیل داشته که رفتیم و تعداد اپراتورها را بیشتر کردیم عرض کردم 10 اپراتور داریم دلیل اول این است که رقابت شکل بگیرد و در این رقابت ثمره اش میشود کیفیت بهتر برای مردم قیمت پایینتر برای مردم ما در هر شهر حداقل دو اپراتور را خواهیم داشت حتی اپراتورهایی که در یک شهر دارند زیرساخت جدیدی راه میاندازند ما به انها گفتیم که 30 درصد ظرفیتی که دارید ایجاد میکنید در اختیار دولت ما میگوییم باید به چه کسی با تعرفهای که سازمان تنظیم مقررات مشخص میکند در اختیار دیگری قرار بدهید که اگر شرکت دیگری هم خواست از این زیرساخت استفاده کند و سرویسی به مردم آن شهر بدهد دیگر مثل گذشته نباشد این امکان قانونا وجود داشته باشد که این زیرساخت به اشتراک گذاشته بشود و مردم عرض کردم ثمره اش میشود این که بتوانند انتخاب کنند هر کسی که سرویس بهتری میدهد این سرویس را در اختیارش قرار بگیرد.
سوال: شما از مناطق با فاصلهی زیاد از پایتخت شروع کردید یا حالا نمیخواهم بگویم محروم لزوما، چرا این کار را کردید؟
زارع پور: ما عمدا برای این که این پروژه انگیزهی اپراتورها بیشتر است که بیایند درشهرهای بزرگ شروع بکنند ما اگر به اختیار خودشان میگذاشتیم میآمدند سیستم را طوری چیدیم مشوقهایی که داریم میدهیم به اپراتورها را طوری چیدیم که آنها انگیزه داشته باشند شهرهای کوچک را هم انجام بدهند لزوما به معنایی نیست که فقط شهرهای کوچک، غیر از خود شهر تهران الان شهرستانهای استان تهران هم آغاز شده، از مجموع حدود 40 شهر کوچک و بزرگ در کل کشور هم همین طور ما کلانشهرهایی را آغاز کردیم الان کار دارد انجام میشود آذربایجان غربی، اردبیل، کرمانشاه، اهواز، شیراز، مشهد، شهرهای مختلف آغاز شده منتها ما طوری دیدیم که اپراتورها انگیزه داشته باشند ما الان یارانهای که داریم میدهیم برای ایجاد پوشش در شهرهای خارج از استان تقریبا دو برابر مرکز استان است و در تهران هم یارانه ندیدیم، چون انگیزه به اندازه کافی برای راه اندازی سیستم وجود دارد که مردم در واقع در شهرهای کوچک هم از این امکان برخوردار بشوند الان من در سفرهای مختلفی که دارم توفیق پیدا میکنم خدمت مردم منزل شان میرویم کسب و کارشان میرویم سرعتهای نزدیک به هزار مگابیت بر ثانیه را تقدیم شان میکنیم.
سوال: هدفگذاری شما برای سال 1403 چیست؟
زارع پور: در حوزهی فیبر نوری؟
سوال:بله
زارع پور:در حوزهی پوشش که عرض کردم تلاش ما این است که امسال به 14 میلیون خانوار تحت پوشش برسیم یعنی تقریبا دو سوم کشور تحت پوشش قرار بگیرد در قانون برنامه هفتم توسعه ما رفتیم یک تکلیف برای خودمان در قانون گذاشتیم که تا پایان برنامه دولت مکلف بشود که این پوششها را تبدیل به اتصال کند یعنی تا 5 سال آینده تمام ساختمانها در شهرها از طریق فیبر نوری متصل بشوند به شبکه که یک هدفگذاری بسیار بزرگ و یک جورایی بلند پروازانه است ولی حتما به آن دست پیدا میکنیم.
سوال: یکی از پیامدهای گسترش فیبر نوری که اتفاق افتاد امسال در انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری بود در سال 1402 که ما دیدیم احراز هویتها خیلی راحت بود، دیگر حتی در شناسنامه احتیاجی به مهر زدن نبود، وضعیت مان در این زمینهها چه خواهد بود؟
زارع پور: ما وضعیت پوشش شبکهی ارتباطی مان بسیار خوب است، فقط من یک قلم آن را عرض بکنم در شهرها که ما بیش از 90 درصد شهرهایمان تحت پوشش فورجی است صد در صد تریجی نسل سوم هستند، ارتباطات ثابت مان هم وضعیت آن مطلوب است حتی در روستاهای ما اتفاقات بسیار بزرگی شاهد بودیم ما در همین دو سال و اندی که توفیق خدمتگزاری داشتیم بیش از هفت هزار روستای جدید بالای 20 خانوار و در کنار آن سه هزار روستای زیر 20 خانوار هم متصل کردیم به شبکه یعنی به اینترنت پرسرعت دسترسی پیدا کردند که در نوع خودش کم نظیر و یا بی نظیر در این مدت و ثمرهی آن این شد. البته این را هم عرض بکنم که این روستاهایی که به ما رسیده بود روستاهای صعب العبور و دورافتاده و بخش زیادی از سختها باقی مانده بود برای دولت سیزدهم و بعضا ما برای رساندن شبکه به یک روستا فیبر نوری نشده بکشیم، سه چهار تا دکل واسط روی کوههای مرتفع زدیم که بشود از طریق دکلهای واسط اینترنت را برسانیم یا به شبکه متصل بشوند یا 50-60 کیلومتر فیبر کشیدیم در سیستان و بلوچستان و در استانهایی که پهناور هستند ثمرهی این اتفاق و کارهای بزرگ دیگری که انجام شده توسعه فیبر نوری توسعهی شبکهی مادر مخابراتی کشور که ما بیش از 50 درصد به ظرفیت شبکه مان با تجهیزات بومی اضافه کردیم، حاصل این شد که در روز رای گیری یازده اسفند ما شاهد این بودیم که حدود 57-58 هزار تا صندوق رای گیری داشتیم که 14-15 هزار تای آن سیار بود و باید خود این صندوقها چند نقطه میرفتند در طول روز، در واقع شعب ثابت مان که صددر صد پوشش داشتند، نقاط سیارمان که بعضا با هلی کوپتر این صندوق را میبردند در روستا به محض این که میرفت به روستا و روشن میشد ارتباط آن برقرار میشد 99 و هشت دهم درصد ما پوشش داشتیم یعنی این دستگاهها توانستند ارتباط برقرار بکنند و مهمتر از این پایداری شبکه بود که ما 99 درصد استعلامات را به شکل برخط انجام دادیم این که شما یک شعبهای میرفتید بلافاصله اگر میرفتید یک شعبهی دیگر میخواستید رای بدهید با مدرک دیگری، سیستم تشخیص میداد و کمتر از یک درصد استعلامات به شکل آفلاین و غیر برخط انجام میشود این اتفاق بسیار بزرگی است من به جرات عرض میکنم که در حوزهی روستا شاید ما جزء 10 کشور برتر در دنیا باشیم با این تعداد روستا، بیش از 40 هزار روستای بالای 20 خانوار، بیش از 70 هزار روستا در سراسر کشور با این سطح از پوشش واقعا جزء معدود کشورهایی هستیم، بله روی کیفیت ما هنوز جای کار داریم کیفیت شبکه، سرعت اینترنت مسئله دارد که ما امیدواریم با دعای خیر مردم و با مجاهدتی که همکاران مان دربخشهای مختلف وزارت ارتباطات اپراتورها انجام میدهند امسال ما یک تکان اساسی به سرعت اینترنت بدهیم و رضایت مردم عزیزمان را بتوانیم جلب بکنیم.
سوال: یکی از موضوعاتی که در مورد جمهوری اسلامی همواره مدنظر قرار میگیرد این است که متاسفانه استکبار حاضر به انتقال دانش فنی در حوزههای پیشرفته به جمهوری اسلامی نیست، حوزهی ارتباطات هم مشمول این قضیه هستند با توجه به این که ما نیاز به تجهیزات گستردهای در حوزهی فناوریهای ارتباطاتی و اطلاعاتی داریم وضعیت مان در ساخت تجهیزات چطور است؟
زارع پور: میدانید دامنهی وسیعی از تجهیزات در بخش ارتباطات مورد نیاز هست و خوشبختانه یا متاسفانه، متاسفانه از جهت این که کار ما را خیلی سنگین و زیاد میکند خوشبختانه از این جهت که خدمات جدیدی را برای مردم عزیزمان فراهم میکند البته بار زیاد و کار زیاد برای ما افتخار است، اما به شرطی که بتوانیم تامین کنیم، در حوزهی تجهیزات دایرهی وسیعی از تجهیزات مورد نیاز است، نوع به نوع میشود یعنی شما الان مثلا تا دو سال پیش سه سال پیش آخرین فناوری که در بازار آمده بود نسل چهارم بود، چهار و نیم بود، الان نسل پنجم آمده الان حرف از میگویند فایو جی پلاس، سیکس جی، نسل ششم، نسلهای بعدی هست، نسل پنجم هست، اینها نیاز به سخت افزار و تجهیزات دارد نیاز به سرمایه گذاری دارد ما در حوزهی بومی سازی آمدیم یک لیستی از اولویتها تهیه کردیم و هر سال این لیست را به روز میکنیم، به شرکتهایی که توانمندی دارند ابلاغ میکنیم به شرکتهای بخش خصوصی، از آنها حمایت میکنیم برای آنها بازار ایجاد میکنیم که به این سمت پیش بروند که این تجهیزات مورد نیاز کشور را تامین بکنند، الان در حوزهی تجهیزات اصطلاحا ما میگوییم غیر فعال و یا پسیو که شامل فیبر نوری، داکت، میکروداکت حتی بخشهایی مودم هم میشود جزو این حساب کرد، خودکفا هستیم و در کشور دارد تولید میشود در حوزهی تجهیزات فال یا اکتیو بخشهای زیادی بومی سازی شده سوئیچهایی ما داریم سوئیچهای پرظرفیت، حتی تجهیزات انتقال نوری اصطلاحا او تی ام به آن گفته میشود که ما برای اولین بار در این دولت در ابتدای دولت اعتماد کردیم به یک مجموعهی دانش بنیان سرمایه گذاری کردیم ساختند استفاده کردیم جواب داد و الان داریم صادر میکنیم به کشورهای دیگر اتفاق بسیار بزرگی که در این کمتر از سه سال افتاده ولی در بعضی از حوزهها هنوز نیازمند کار ویژه هستیم و دوستان دارند کار میکنند، بعضی از حوزهها هم اقتصادی نیست واقعا یعنی اگر بخواهیم روی آن سرمایه گذاری کنیم حتما باید به فکر بازارهایی فراتر از بازار کشورمان باشیم که بشود برای بخش خصوصی اقتصادی بشود که بیاید سرمایه گذاری بکند.
سوال: به صورت مشخص در حوزهی فیبر نوری که الان یکی از طرحهای ملی میتوانیم تلقی کنیم ما مشکلی در زمینهی تامین تجهیزات نداریم؟
زارع پور: عرض کردم که بحث تجهیزات غیر فعال آن از فیبر نوری تا داکت و میکروداکت و این تجهیزاتی که زیر زمین حفاری میکنند میخوابانند اینها مسئلهای نداریم در حوزهی تجهیزات فعال هم ما یک تجهیز داریم به اسم او ال تی که در واقع ارتباط مشترکین را برقرار میکند با شبکهی فیبر نوری، کم ظرفیت اینها در داخل کشور ساخته شده و پرظرفیت آن هم در لیست بومی سازی مان قرار دارد که امیدواریم که این اتفاق خوب رقم بخورد ما یکی از کارهایی که میکنیم در واقع حمایت هایمان را از اپراتورهایی که دارند این کار را انجام میدهند بخشهایی از آن را اگر از تجهیزات بومی استفاده بکنند ما یارانه بیشتری پرداخت میکنیم تسهیلات به آنها میدهیم که به شکل خودکار بازار برای کسانی که در حوزهی تولید محصولات بومی کار میکنند ایجاد بشود یعنی اجباری و دستوری نباشد آنها هم مجبورند بروند کیفیت خدمات شان را و محصولات شان را ارتقا بدهند برسانند به استانداردی که اپراتور مورد نیازش است که بتوانند خدمات مطلوب را به مردم عزیزمان ارائه بدهند میشود گفت در میانه راه هستیم ولی مسیر خوبی را شروع کردیم که خیلی نوید بخش است که در آینده بتوانیم حجم بیشتری از تجهیزات را در داخل کشور بتوانیم تولید بکنیم.
سوال: گزارش را دیدیم، به نظر میرسد یک حد نصابی را در حوزه پرتاب ماهواره طی سال 1402 رسیدیم و این حد نصاب را شکستیم. وضعیت از دید شما به عنوان سکان دار این حوزه چیست؟
زارع پور: ما در حوزه صنعت فضایی پیشرفتهای بسیار خوبی را داشتیم ما از سالی که فضایی شدیم احتمالاً خاطر شریف شما و مردم عزیز باشد که در بهمن سال 1387 اولین ماهواره را ماهواره امید را با ماهواره بر سفیر توانستیم با موفقیت در مدار قرار بدهیم از آن سال 87 تا تیر 1400 ما 13 پرتاب فضایی کلاً داشتیم چه عملیاتی و چه تحقیقاتی، از دی 1400 که اولین پرتاب را انجام دادیم تا پایان سال 1402 حدود 12 پرتاب فضایی داشتیم در این دو سال و دو ماه یعنی از دی 1400 تا اسفند 1402 ما به اندازه 3 دولت از آن 12 سال پیش از آن رویداد فضایی داشتیم که در نوع خودش کم نظیر است و درخشانترین سال هم همین سال گذشته بود که ما شش پرتاب فضایی داشتیم ماهوارههای متعدد در مدار قرار گرفت، الان ما جزو 10 کشوری هستیم که چرخه کامل فضایی را در اختیار داریم یعنی هم میتوانیم ماهواره بسازی، م هم میتوانیم با ماهواره بر ساخت خودمان از طریق پایگاه پرتاب خودمان به فضا پرتاب کنیم از طریق ایستگاههای زمینی که جوانان خودمان طراحی کردند و ساختند که اولین آن را در سال 1401 در ماهدشت کرج افتتاح کردیم میتوانند سیگنالهای فضایی را دریافت کنند و مهمتر از این میتوانیم این دادهها را در صنایع مختلف به کار بگیریم برای افزایش بهرهوری و کاربردهای گوناگونی که در زندگی مردم دارد در این روزها، در هر کدام از این پنج مرحله ما توانمندی و دانش فنیمان تا حدی پیشرفت داشتیم، داریم تلاش میکنیم ارتقا بدهیم به عنوان مثال الان در ساخت ماهواره، ما ماهوارههایی را در اختیار داریم که با دقت زیر 10 متر دارند کار میکنند، اما هدف گذاری ما این است که امسال و سال آتی دقت را بیشتر و بیشتر کنیم الان ماهواره پارس 1 که 100 درصد ساخت خودمان بود که اواخر سال گذشته پرتاب شد که پیچیدهترین ماهوارهای بود که تا حالا ساخته بودیم سه دوربین رویش است که یکی از دوربینهایش دقت 15 متر رنگی دارد ما داریم برنامهریزی میکنیم که دقتش را به یک متر برسانیم امسال ما دقت 5 متر را این قول را خدمت مردم عزیز میدهیم در همین یکی دو ماه آینده پرتابی خواهیم داشت و ماهوارهای که صفر تا صد آن را بخش خصوصی ساخته که این هم از افتخارات دولت سیزدهم است که به بخش خصوصی میدان داده، شرکتهای دانش بنیان آمدند ما قرارداد خرید تصویر با آنها بستیم رفتند صفر تا صد خودشان تهیه کردند پرتاب خواهد شد و آن جا دقت 5 متر را خواهیم داشت، در افق 1407 ما دیدیم که به دقت زیر یک متر رنگی توانمندی داخلی برسیم یا در حوزه ماهواره بر با اتفاقاتی که سال گذشته افتاد ما به مدار 750 کیلومتری رسیدیم مدارهای حدود 400 -500 کیلومتر تا حدود 2000 کیلومتر که اصطلاحا به آن لئو میگویند مدارهای ارتفاع پایین که تا حالا ما مدارهای تثبیت شدهای در این لایه نداشتیم پرتابهایی که انجام داده بودیم پرتابهای تحقیقاتی بود و عملاً موفقیت کامل حاصل نشده بود برای اولین بار امسال ما ماهواره برهایمان البته یک پرتابی 1401 داشتیم نور 2 و نور 1 که پرتاب شد منتها وزنشان بسیار کم بود برای اولین بار ما ماهواره برهایمان در لایه لئو به تثبیت نزدیک شد امسال چند پرتاب دیگر هم خواهیم داشت که فناوری کاملا تثبیت شود منتها فعلاً 200 -300 کیلو را میتوانیم با سیمرغ و با قائم و قاصد در مدارهای لایه لئو قرار بدهیم. برنامهمان این است که جلوتر برویم این را چند صد کیلو کنیم در افق دو سه سال آینده بتوانیم چند تُنش کنیم متناسب با این باید بقیه زیرساختهایمان هم توسعه پیدا کند مثلاً ما الان در حوزه آزمایشگاههایی که ماهوارههای ما آنجا جمع میشود اصطلاحاً تجمیع میشود و بعد مورد آزمونهای متعدد قرار میگیرد. تا پیش از این ما تا 200 -300 کیلو را میتوانستیم الان کلاس یک تُن را داریم میسازیم، طراحی میکنیم، امسال به بهرهبرداری میرسد که ماهوارههایی که ساخته میشود بشود آن جا تجمیع شود و تست شود و پرتابگر ما هم دارد به این موازات جلو میرود حتی پایگاه پرتاب ما هم نیاز به ارتقا دارد، پایگاههای پرتاب فعلی ما نمیتوانند پرتابگرهایمان به مدار خورشید آهنگ برسند الان داریم بزرگترین پایگاه فضایی غرب آسیا را در کشورمان میسازیم و به فضل الهی امسال تلاشمان این است که اولین پرتاب را از آنجا قرار بدهیم، فاز اول این پروژه بسیار بزرگ و امیدبخش و بین المللی امسال افتتاح میشود سه فاز دارد.
سوال: یعنی همین ایستگاه فضایی که در چابهار داریم میسازیم؟
زارع پور: بله پایگاه فضایی که دارد در چابهار در جنوب کشور ساخته میشود و فاز اول ما آن امسال افتتاح میشود.
سوال: یعنی امسال ما قادر خواهیم بود که از آن جا پرتاب داشته باشیم؟
زارع پور: بله ما امسال در سال 1403 میتوانیم اولین پرتاب را از آن انجام بدهیم اولین ماهواره را از فاز اولش، چون آنجا سه فاز دارد امسال فاز اولش به بهرهبرداری میرسد، فاز دومش قراردادش را آماده کردیم امسال منعقد میشود صد در صد توسط طبقهبندی داخلی دارد ساخته میشود و امیدواریم ظرف دو سال آینده فاز دوم هم تکمیل شود و فاز سوم که فاز نهایی است
سوال: این جنبه بینالمللی خواهد داشت؟
زارع پور: بله ما اگر بتوانیم چهار، پنج پرتاب دیگر انجام بدهیم پرتابگرهای فعلی مان به تثبیت برسند آماده میشویم که بتوانیم ماهوارههای کشورهای دیگر را هم پرتاب کنیم و همین الان هم داریم بازاریابی میکنیم برای دانشمندانمان که بتوانیم خدمات فضاییمان را به بقیه کشورها ارائه بدهیم. به هر حال الان بسیاری از کشورها این توانمندی را ندارند خودشان دوست دارند ماهواره ولو ماهوارههای کوچک که ما به آنها اصطلاحا ماهوارههای مکعبی میگوییم دانشجویان و اساتیدشان بسازند و بتوانند ارزان قیمت پرتاب کنند که الان قیمت پرتابگرهای ما خیلی اقتصادی است، میتوانند رقابت کنند با این 9 کشور دیگری که پایگاه پرتاب دارند، این اتفاق هم خواهد افتاد.
میخواستم عرض کنم همه این پنج مرحلهای که برای صنعت فضایی است ما در هر کدامش در یک مرحلهای هستیم داریم روز به روز ارتقا میدهیم که بتوانیم روزی را شاهد باشیم که ما در حوزه پرتابگر به لایه ژئو دست پیدا کنیم، 36 هزار کیلومتری که یک برنامه 5 ساله است که بتوانیم ماهوارههای سنگین، ماهوارههای رادیو تلویزیونی و ماهوارههای مخابراتی را در لایه ژئو با استفاده از توانمندی داخلی قرار بدهیم.
یک نکته هم که من دوست دارم در مورد آن صحبت کنم بحث زیست در فضا است که ما سال گذشته بعد از یک دهه تعطیلی این حوزه که خاطرتان باشد سال 91 یک میمون را فرستادیم و سالم برگشت دیگر این حوزه بنا به دلایل مختلف تعطیل شد که نمیخواهم در مورد آن صحبت کنم، اما بعد از یک دهه وقفه، مجدداً این برنامه را احیا کردیم سال 1402 ما نسل جدید کپسولهای زیستی مان را تست زیرمداریش را انجام دادیم با پرتابگر بومی سلمان، امسال هم تلاشمان این است که یک رویداد فضایی در این حوزه داشته باشیم اگر برسیم کپسول جدیدمان که کپسول حدوداً یک تنی است که قابلیت حمل موجود زنده را دارد میتوانیم تست کنیم، کپسولی که 10 سال پیش تست شده بود فکر میکنم 100 یا 150 کیلو بود این کپسول در حد یک تن است که حتی میتواند یک انسان را هم ببرد منتها فعلاً تستهای اولیهاش دارد انجام میشود، یک برنامه 5 ساله داریم برای این که به نقطهای برسیم که بتوانیم با کپسول زیستی ایرانی یا با پرتابگر ایرانی بتوانیم شاهد حضور فضانورد ایرانی در فضا باشیم.
سوال: از ماهواره پارس 1 خبر داریم؟ الان تصاویر در چه حوزههایی به زمین مخابره میکند؟
زارع پور: ماهوارههای سنجشی و تصویربرداری، فرایند بهرهبرداری از آنها یک مقدار طول میکشد دلیلش هم این است که تمام زیر سیستمهایش باید یک به یک چک شود، مورد آزمون قرار بگیرد، صحت عملکردش تایید بشود و مرحله آخر دوربینش تست میشود. در گام اول اصلاً باید ارتباط با آن برقرار شود ما بتوانیم به آن فرمان بدهیم وقتی ماهواره پرتاب میشود مانند یک جسم غلطان است ما باید این را تثبیت کنیم، چون پنلهای خورشیدی که دارد باید رو به خورشید قرار بگیرد، دوربینش رو به زمین قرار بگیرد اصطلاحاً یک سیستم تشخیص وضعیت داریم که تشخیص میدهد الان وضعیت ماهواره به چه شکل است تثبیت شده یا نه و یک سیستم برای کنترل وضعیت داریم که بتواند ماهواره را تثبیت کند این فرایند خودش چند هفتهای طول میکشد که ماهواره بتواند تثبیت شود حتی اگر از مداری که برایش تعریف شده اختلاف داشته باشد، ماهواره پارس یک سیستم جابجایی مدار دارد، پیشرانه دارد میتواند ماهواره را جابجا کند. عرض کردم پیچیدهترین ماهوارهای است که تا حالا ساختیم. تا الان بیش از 10 زیر سیستمش مورد آزمون قرار گرفته موفقیت آمیز بوده این اتفاق بسیار بزرگی است، چون ما تا قبل از این کارهایی که انجام میدادیم روی زمین بود نمیدانستیم در فضا با آن شرایطش درست کار میکند یا نه، ببینید الان ماهواره که فقط میرود فقط یک قلمش را عرض کنم ماهواره که پرتاب میشود وقتی در نیمکرههای مختلف قرار میگیرد در طول شبانه روز دمایی که تجربه میکند بعضاً از منفی 150 درجه تا مثبت 150 درجه تغییر میکند اصلاً ما یک سیستمی داریم که به آن سیستم کنترل حرارت گفته میشود برای اینکه مثلاً اگر ماهواره سنجشی که دوربین دارد اگر دوربین بخواهد این اختلاف دما را تجربه کند کلاً تنظیماتش به هم میخورد، نقاط کانونی اش به هم میخورد و قابلیت اخذ تصویر با کیفیت ندارد، یکی از سیستمهای حیاتی همین است که این هم تست شد و با موفقیت کار کرد. در هفتههای آینده ما دوربینش را روشن میکنیم، 3 دوربین دارد و بعد از اینکه دوربین روشن شد لازم است روی این کالیبراسیون انجام بشود یعنی ما با تصاویر دیگری که از سطح زمین توسط ماهوارههای دیگر گرفته شده تطبیق بدهیم که بتوانیم دقتش را افزایش بدهیم.
تا الان که حال ماهواره خوب است و کار دانشمندان و متخصصین ما که در پژوهشگاه فضایی ایران انجام دادند با کمک شرکتهای دانش بنیان دست مریزاد دارد. در آینده بتوانیم اخبار و تصاویرش را هم منتشر کنیم.
سوال: در برخی از خبرها خواندم که جمهوری اسلامی در صدد تشکیل یا راهاندازی یک منظومه فضایی است. چه مقدار این واقعیت دارد؟
زارع پور: الان ما توانمندی ساخت ماهوارههای متوسط و کوچک را داریم قدم بعدی این است که اینها بتوانند با هم ارتباط بگیرند منظومه بشوند با هم یک کار مشترک را انجام بدهند که ما سال 1402 بزرگترین قرارداد تاریخ فضایی کشور را با بخش خصوصی برای ساخت یک منظومه ماهوارهای 16 تایی و متبرک هم شد به نام سردار دلها، حاج قاسم سلیمانی تهیه کنیم این کار شروع شده امیدواریم امسال چند تا از این آماده بشود.
سوال: بخش خصوصی از این موضوع استقبال کردهاند؟
زارع پور: بله ما ظرفیت بسیار خوبی در بخش خصوصی در دانشگاهها، در شرکتهای دانش بنیان داریم و در این دو سال و اندی یک موجی از امیدواری در بین متخصصین فضایی ما شکل گرفته، چون به هر حال یک دهه قبل از آن به این شکل و سیاق مورد توجه واقع نشده بود الان امیدواری در آنها ایجاد شده وقتی حاصل کار خودشان را میبینند در فضا دارد کار میکند رغبتها بیشتر میشود، انگیزهها بیشتر میشود، دانش بسیار خوبی انباشته میشود ما امسال تلاشمان این است که اگر بتوانیم برسیم بخشی از این منظومه ماهوارهای را هم پرتاب کنیم این منظومه، منظومه مخابراتی است باریک باند است که برای کاربردهای اینترنت اشیا، برای پایش زمینهای کشاورزی در نقاطی که زیرساخت وجود ندارد برای کارکردهای مختلف صنعتی است و برای اینترنت اشیا میتوانیم از آن استفاده کنیم. خیلی امیدواریم که این دانش هم در کشور بومی بشود و ما شاید جزو چهار پنج کشوری بشویم که امکان منظومه سازی ماهوارهها را داریم.
سوال: در سال 1403 چه ماهوارههایی در صف پرتاب قرار دارند؟
زارع پور: ما ماهوارههای متعددی داریم از جمله 16 ماهواره منظومه ماهوارهای که در حال ساخت است، ماهوارههای بخش خصوصی را داریم، ماهواره هدهد و کوثر را داریم که در صف پرتاب قرار دارد شاید جزو اولین ماهوارههایی باشد که پرتاب خواهد شد ماهواره طلوع 3، ماهواره ققنوس 2، ماهوارههای متعدد سنجشی، مخابراتی در دست ساخت است یا در صف پرتاب است که یا با پرتابگرهای خودمان پرتاب میکنند یا از طریق ظرفیتهای بینالمللی این را هم توضیح بدهم، این که ماهوارهای توسط یک کشور دیگر پرتاب شود کاملاً طبیعی است دلیل آن هم این است یک ماهوارهای که آماده میشود کشور به آن نیاز دارد ممکن است حتی کشور روسیه هم که خودش جزو دو کشور برتر در این حوزه است 60 سال پیش فضایی شدند گاهی اوقات از پرتابگرهای بقیه کشورها استفاده میکنند، چون برنامه پرتاب خودشان مشخص است مثلاً دو ماه دیگر قرار است یک سایروس پرتاب شود، الان احتیاج است یک ماهوارهای پرتاب شود، برای ما هم به همین صورت است اگر ماهواره آماده شود و اقتصادی بشود از طریق کشورهای دیگر پرتاب کنیم این کار را انجام میدهیم البته الان پرتابهای خورشید آهنگ را ما از این دو پایگاه فعلی که داریم امکان دستیابی شان را نداریم لاجرم باید از پرتابگرهای خارجی استفاده کنیم تا پایگاه فضایی جدید ما آماده بشود.
سوال: در حوزه شبکه مجازی چه طرحی را برای سال جدید دارید؟
زارع پور: اتفاق خوبی که افتاد در کشور در دو سال گذشته پیام رسانهای داخلی توانستند جایگاه خودشان را در کشور پیدا کنند و بخش زیادی از مردم عزیز دارند استفاده میکنند. الان بیش از 40 میلیون کاربر فعال ماهانه به شکل یکتا در پیام رسانهای داخلی حضور دارند با حمایتی که وزارت ارتباطات دارد انجام میدهد در مسیر رشد و ارتقا قرار گرفتهاند، خدمات جدید ارائه میدهند اخیرا قبل از سال اعلام کردیم یک بسته اینترنتی عیدانه دولت را تقدیم مردم عزیز کردیم که به نظر ما مردم میتوانند از آن استفاده کنند برای دیدن فیلم و سریال در ماه رمضان که سفرها هم کمتر است و هم برای دید و بازدیدهای مجازی از طریق پیام رسانهای داخلی که اگر از داخلیها استفاده کنند این 5 گیگابایت که تقدیمشان شده دو برابر تقریباً خواهد شد به اندازه 12 گیگابایت میتوانند از داخلیها استفاده کنند و الان قابلیتهای خوبی پیدا کردهاند. برنامه ما این است که این مسیر حمایت از آنها را ادامه بدهیم و تلاش کنیم این پیام رسانها را تبدیل کنیم به خدمات رسان یعنی خدمات مورد نیاز مردم را هم از طریق این پیام رسانها به آنها ارائه بدهیم، همین الان بعضی از پیام رسانها شاید 8 تا 10 خدمت را دارند ارائه میدهند از خدمات انتظامی گرفته تا خدمات پست خودمان و در تلاش هستیم که بتوانیم خدمات بیشتری را از این طریق به مردم ارائه بدهیم و روز به روز هم به کیفیتشان افزوده بشود.
سوال: این ظرفیت در پیام رسانهای داخلی وجود دارد که بتوانند جایگزین مناسب و مطمئنی برای پیام رسانهای خارجی باشند برای کسانی که مایل هستند از اینها استفاده کنند؟
زارع پور: عرض کردم همین الان بخش زیادی از مردم عزیز دارند استفاده میکنند، بنده این جا روی آنتن صدا و سیما عرض میکنم اگر 100 میلیون هم تشریف بیاورند و بخواهند استفاده کنند بنده به عنوان وزیر ارتباطات قول میدهم که زیرساختهای لازم را برای آنها فراهم کنم البته ما در این حوزه خیلی جوان هستیم و تازه شروع کردیم به هر حال دو سه سال است در این حوزه به شکل جدی به آن پرداخته شده، طبیعتا ممکن است اشکالاتی وجود داشته باشد ولی حتما با روحیهای که در شرکتهای دانش بنیانی که پشت این پیام رسانها هستند و تیمهای تشکیل دهنده آنها هستند و حمایتهایی که وزارت ارتباطات باور دارد به آن که جوان ایرانی میتواند نیاز ایرانی و بلکه نیاز بین المللی را برطرف کند، میتوانند این پیام رسانها نیاز کشور را برآورده کنند.
انتهای پیام/