جهان در انتظار خشکسالی، سیل و گرمای غیر قابل تحمل/ آیا روزهای سختی در راه است؟

اقتصاد آنلاین - ندا مؤمن؛ در چند سال اخیر همزمان با افزایش دمای زمین و اقی ها گرمایش زمین بهمعضل مهمی تبدیل شده است. به طوری که دانشمندان معتقدند که دهه‌های پایانی قرن بیستم به نوعی گرم‌ترین سال‌ها در ۲۰۰۰ سال گذشته بوده‌اند. طبق پیش‌بینی‌های دانشمندان با گرم شدن کره زمین در سال ۲۱۰۰ بشر شاهد خشکسالی‌های بسیار، طوفان‌های شن و ماسه و گرمای غیر قابل تحمل خواهد بود.

افزایش گرمایش زمین و تغییرات آب و هوایی می‌تواند زندگی ساکنان کره زمین را با تهدید بسیار جدی روبرو کند. به گونه‌ای ‌که هر چه میزان دمای زمین افزایش یابد، زمین‌های کشاورزی بیشتری به بیابان تبدیل می‌شوند. در نتیجه میزان محصولات تولیدی در جهان رو به کاهش خواهد بود و محصولات با کیفیت پایین و با قیمت بالا در اختیار مصرف‌کنندگان قرار خواهد گرفت که این امر زنجیره تامین مواد غذایی در جهان را با مشکلات بسیاری روبرو خواهد کرد. از سوی دیگر، افزایش دمای زمین موجب افزایش دمای یخچال‌های طبیعی در نقاط مختلف جهان و ذوب شدن آن‌ها می‌شود. از آن جایی که این یخچال‌ها بخش بزرگی از ذخایر آب آشامیدنی را تشکیل می‌دهند با ذوب شدن آن‌ها، منابع آب آشامیدنی سالم در جهان کاهش خواهد یافت.

اما اثر گرمایش زمین در بخش‌های از جهان اثرات متفاوتی خواهد داشت. در بسیاری از مناطق مرطوب جهان، با گرم تر شدن کره زمین، آب اقیانوس‌ها بیشتر تبخیر می‌شود. این هوای گرم میزان رطوبت بیشتری را در خود نگه می‌دارد و منجر به بارش‌های وسیع و سیل‌های شدیدتری می‌شود که برای زندگی انسان‌ها و محیط زیست آسیب‌زا است. بسیاری از سیلاب‌های شدید در کشورهای مانند چین، بنگلادش و غیره در حال رخ دادن هستند. مساله مهم دیگری که در خصوص افزایش دمای زمین وجود دارد این است که گرمایش زمین با ایجاد فاجعه‌های طبیعی، و آسیب به چرخه توزیع مواد غذایی، موجب مرگ و میر بسیاری از انسان‌ها می‌شود.

گرم‌تر شدن زمین باعث بروز آتش‌سوزی های گسترده در جنگل‌ها و از بین رفتن گونه‌های جانوری و گیاهی نیز خواهد شد. تمام مواردی که در نتیجه گرم شدن کره زمین به آن‌ها اشاره شد و سایر موارد را می‌توان به علت گرمایش زمین بر اثر افزایش گازهای گلخانه‌ای حاصل از مصرف سوخت‌های فسیلی و فعایت‌های انسانی و غیره دانست. گازهای گلخانه‌ای گازهای خاصی در جو زمین هستند که انرژی خورشیدی را به دام انداخته و مانع از بازگشت مجدد آن به فضا می‌شوند. اگرچه مقداری از این انرژی به فضا بازمی‌گردد، اما بیشتر آن در جو باقی مانده و موجب گرم شدن زمین می‌شود. در واقع، گازهای گلخانه‌ای هم به صورت طبیعی و هم بر اثر فعالیت‌های انسانی ایجاد می‌شود. مشهورترین گازهای گلخانه‌ای شامل دی اکسید کربن، بخار آب، متان، ازت، دی نیتروژن اکسید می‌باشند که برخی از آن‌ها به طور طبیعی در جو زمین قرار دارند در حالی که برخی دیگر در اثر فعالیت‌های انسانی به وجود می‌آیند.

کدام کشورها سهم بیشتری در انتشار گازهای گلخانه‌ای دارند؟

طبق آخرین گزارش اتحادیه اروپا درباره انتشار گازهای گلخانه‌ای در جهان آماری ارائه گردیده است که طی آن چین با سهمی معادل ۳۰ درصد بیشترین میزان گازهای گلخانه‌ای را در جهان منتشر می‌کند. ایران بعد از کشورهای چین، آمریکا، هند، روسیه، برزیل، اندونزی و ژاپن در رتبه هشتم جهان در انتشار گازهای گلخانه‌ای قرار دارد. سهم انتشار ایران در انتشار گازهای گلخانه‌ای ۱.۸ درصد است.

چین با سهمی معادل ۲۹.۲ درصد، آمریکا ۱۱.۲ درصد و هند ۷.۳ درصد در صدر انتشار گازهای گلخانه‌ای جهان قرار دارند. بعد از ایران نیز کشورهای مکزیک و عربستان به داشتن سهمی معادل ۱.۵ درصد در رتبه‌های نهم و دهم جهان در انتشار گازهای گلخانه‌ای جهان قرار دارند.

با توجه به این که گازهای گلخانه‌ای در افزایش دمای کره زمین تاثیرگذار هستند، بسیاری از کشورهای پیشرفته در حال کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای نسبت به سال‌های گذشته بوده‌اند. به طوری که بسیاری از کشورهای پیشرفته از سال ۲۰۱۰ توانسته‌اند مصرف زغال سنگ خود را تا حد زیادی کاهش دهند. زغال سنگ بعد از مازوت به عنوان یکی از آلاینده‌ترین سوخت‌های فسیلی می‌باشد. از سوی دیگر، می‌توان مشاهده کرد که بسیاری از کشورهای توسعه یافته در چند سال گذشته جایگزینی انرژی پاک به جای سوخت‌های فسیلی را در الویت قرار داده و همواره در حال توسعه استفاده از انرژی‎‌های تجدیدپذیر نظیر انرژی خورشیدی و باد و غیره بوده‌اند. همین امر نیز منجر به کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای گردیده است.

سهم ایران در گرمایش زمین چقدر است؟

پدیده گرمایش جهانی کره زمین مسائل و مشکلات بسیاری را برای کشورها به وجود می‌آورد. از آن جایی که ایران در بخش خشک کره زمین قرار گرفته است و جزء کشورهای کم آب جهان محسوب می‌گردد، بروز پدیده گرمایش جهانی زمین به مشکلات به وجود آمده ناشی از این پدیده می‌افزاید. بخشی از این مشکلات که شامل خشکسالی، بیابان‌زایی، بالا آمدن آب سطح دریاها، وجود طوفان‌های گرمسیری و بروز سیل‌ و غیره می‌باشند در چند سال اخیر افزایش یافته‌اند. عوامل مختلفی که در کشور بر شدت گرمایش زمین می‌افزایند را می‌توان شامل مصرف بخش خانگی و صنعت در حوزه منابع انرژی دانست. همچنین در کشور استفاده از سوخت‌های فسیلی مانند نفت و گاز باعث افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای و شدت گرمایش زمین خواهد شد.

سرانه انتشار گازهای گلخانه‌ای از بخش انرژی کشور

با بررسی سرانه انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای از کل بخش انرژی کشور براساس داده‌های مرکز آمار می‌توان مشاهده کرد که میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای و به خصوص دی اکسید کربن در کشور طی سال‌های ۱۳۵۰ الی ۱۳۹۹ روندی صعودی داشته است. به طوری که میزان انتشار دی اکسید کربن از ۶۰۷ کیلوگرم در سال ۱۳۵۰ به ۸۰۰۸ کیلوگرم در سال ۱۳۹۹ رسیده و رشدی ۱۲۱۹ درصدی داشته است. طی این سال‌ها با صنعتی شدن و مکانیزه شدن صنایع کشور نسبت به سال‌های گذشته میزان بیشتری از گازهای آلاینده منتشر شده‌اند.

سهم نفت سفید در انتشار گازهای گلخانه‌ای

براساس دادهای مرکز آمار می‌توان مشاهده کرد که سهم نفت سفید در انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای طی سال‌های اخیر کاهش یافته است. به طوری که سهم نفت سفید در انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای از ۷.۲ درصد در سال ۱۳۸۰ به ۰.۷۲ درصد در سال ۱۳۹۹ رسیده و ۶.۴۸ واحد درصد کاهش یافته است. در واقع می‌توان گفت، نفت سفید در گذشته به عنوان سوخت وسایل گرمایشی و پخت و پز کاربرد داشته است. اما امروزه جای خود را به گاز شهری و گاز مایع داده است. بنابراین با کاهش مصرف آن در سال‌های اخیر میزان کمتری از گازهای آلاینده نیز منتشر می‌شود.

سهم نفت کوره در انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای

براساس دادهای مرکز آمار می‌توان مشاهده کرد که سهم نفت کوره در انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای طی سال‌های اخیر کاهش یافته است. به طوری که سهم نفت کوره در انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای از ۱۴.۹ درصد در سال ۱۳۸۰ به ۴ درصد در سال ۱۳۹۹ رسیده و ۱۰.۹ واحد درصد کاهش یافته است. نفت کوره که یکی از ارزان‌ترین مواد سوختنی است و برای گرمایش خانه‌ها، مراکز صنعتی، سوخت کامیون‌ها، کشتی‌ها، موتورهای دیزلی دریایی و غیره به کار برده می‌شود. این نوع نفت در پالایش نفت خام پس از نفتا، بنزین و نفت سفید به دست می‌آید. البته در موارد استفاده گرمایشی و برخی موارد دیگر گاز طبیعی تا حد زیادی جای نفت کوره را گرفته است و به همین علت است که میزان استفاده از آن در چند سال اخیر کاهش یافته است. بنابراین میزان انتشار گازهای آلاینده ناشی از مصرف نفت کوره یا نفت سنگین تا حد زیادی کاهش یافته است.

سهم نفت گاز یا گازوئیل در انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای

سهم نفت گاز یا گازوئیل در انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای طی سال‌های اخیر دارای فراز و فرودهایی بوده است. به طوری که سهم نفت گاز یا گازوئیل در انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای از ۲۲ درصد در سال ۱۳۸۰ به ۱۵.۷۹ درصد در سال ۱۳۹۹ رسیده و ۶.۲۱  واحد درصد کاهش یافته است. نفت گاز یا گازوئیل به عنوان سوخت موتورهای دیزل و تاسیسات حرارتی به کار می‌رود.

سهم گاز طبیعی در انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای

سهم گاز طبیعی در انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای طی سال‌های اخیر دارای روندی صعودی بوده است. به طوری که سهم گاز طبیعی در انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای از ۴۳ درصد در سال ۱۳۸۰ به ۶۶.۷۸  درصد در سال ۱۳۹۹ رسیده و ۲۳.۷ واحد درصد افزایش یافته است. گاز طبیعی که به عنوان سوختی فسیلی و تجدید ناپذیر به شمار می‌رود، در مواردی نظیر گرمایش، تولید برق، ساخت مواد شیمیایی و لاستیک و به عنوان سوخت وسایل نقلیه استفاده می‌شود. مصرف آن با توجه به افزایش مصرف به خصوص در خودروها بیشتر شده و در نتیجه گازهای آلاینده بیشتری را منتشر می‌کنند.

سهم گاز مایع در انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای

 سهم گاز مایع در انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای طی سال‌های اخیر دارای روندی نزولی بوده است. به طوری که سهم گاز مایع در انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای از ۱.۸ درصد در سال ۱۳۸۱ به ۰.۹۶  درصد در سال ۱۳۹۹ رسیده و ۰.۸۴ واحد درصد کاهش یافته است.  گاز مایع به عنوان سوخت وسایل نقلیه، ساخت افشانه‌ها، گاز خنک کننده در وسایل سرمازا مانند یخچال استفاده می‌شود.

سهم بنزین در انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای

سهم بنزین در انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای طی سال‌های اخیر دارای افت و خیزهایی بوده است. به طوری که سهم بنزین در انتشار گازهای آلاینده و گلخانه‌ای از ۱۲.۹ درصد در سال ۱۳۸۱ به ۹.۸۵  درصد در سال ۱۳۹۹ رسیده و ۳  واحد درصد کاهش یافته است.

افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای در نتیجه استفاده هر یک از سوخت‌ها منجر به گرم‌تر شدن کره زمین خواهد شد و احتمال بروز مشکلات جدی‌تر نظیر خشکسالی و بیابان‌زایی را تشدید خواهد نمود. اما باید دانست که با وجود چنین مشکلاتی همچنان توسعه‌ چندانی در حوزه مصرف انرژی و استفاده از منابع انرژی تجدید پذیر وجود نداشته است.