بازگشت به خاورمیانه؛ تغییر اولویت‌ها در سند سالانه جامعه اطلاعاتی آمریکا

اقتصاد آنلاین- محمد بیات؛ یکی از مسیرهای فهم سیاست خارجی واشنگتن و جهت اصلی سیاست‌های کاخ سفید در محیط بین‌الملل مطالعه و تحلیل اسناد بالادستی این کشور؛ به ویژه گزارش‌های منتشر شده از سوی نهادهای اطلاعاتی آمریکا است. برهمین اساس مرکز اداره کننده اطلاعات ملی آمریکا اقدام به انتشار گزارشی جامع در خصوص تهدیدات کوتاه مدت علیه منافع ایالات متحده در نقاط مختلف جهان می‌کند. در این گزارش چین به عنوان تنها قدرت نوظهور معرفی شده است که توان رقابت مستقیم با واشنگتن را داشته و می‌تواند نظم بین‌المللی را به نفع خود تغییر دهد. فرسایشی شدن بحران اوکراین و تهدیدات فزاینده روسیه در حوزه‌های هسته‌ای، نظامی، قضایی و سایبری دیگر تهدید جدی علیه منافع ساکنان کاخ سفید معرفی شده است. جرائم سازمان یافته فراملی، بحران مهاجرت، رقابت در حوزه فناوری‌های نوظهور، تنش‌های فزاینده در نقط مختلف جهان و ... از دیگر موضوعات مورد بررسی در این سند هستند. با این حال آنچه توجه دنبال کنندگان اسناد امنیت ملی آمریکا را به خود جلب می‌کند آن است که حمله هفتم اکتبر سبب تشدید تنش‌ها میان محور مقاومت و سنتکام شده و سایه خود را بر روی بخش‌های مختلف این گزارش افکنده است.

انتشار گزارش «سالنامه ارزیابی تهدیدات» 2024 توسط جامعه اطلاعاتی آمریکا

ایران؛ مرکز تهدیدات علیه منافع آمریکا

بخش سوم از فصل نخست گزارش «سالنامه ارزیابی تهدیدات» به بررسی تهدیدات ایران در حوزه‌های منطقه‌ای، نظامی، هسته‌ای، سایبری و بیولوژیکی می‌پردازد. با آنکه نگارندگان این سند تهران را متهم به برنامه ریزی برای تبدیل شدن به قدرت منطقه‌ای می‌کنند؛ اما در عین حال معتقدند که ایران از طریق سیاست فوق قصد دارد تهدیدات حیاتی علیه بقای نظام و تهدید نبرد مستقیم با آمریکا را کاهش دهد. پس از حمله ارتش ایالات متحده به افغانستان (2001) و عراق (2003) دستگاه‌های نظامی- امنیتی کشور براساس منطق «خودیاری» و «ایجاد موازنه» تصمیم گرفتند تا با تقویت گروه‌های مقاومت در سراسر منطقه اجازه پیش‌روی ارتش آمریکا به سمت مرزهای ایران را ندهند. به عبارت دیگر مقامات نظامی کشور پیش از آنکه واشنگتن مقدمات «حمله نهایی» به تهران را برنامه ریزی و اجرا کند؛ بازی پیجیده‌ای را با آمریکایی‌ها در منطقه آغاز کردند. براساس اسناد منتشر شده از سوی نهادهای دولتی و رسانه‌ها، دولت آمریکا بدون هماهنگی ایران امکان پیشروی در افغانستان یا برقراری ثبات در عراق را نداشته است. در سوی دیگر اما تهران علاوه بر ایجاد «اتاق مذاکره» با تقویت نیروهای مقاومت توان چانه زنی و اعمال فشار بر سنتکام را افزایش می‌داد. گزارش اخیر فایننشنال تایمز در خصوص مذاکرات محرمانه میان ایران- آمریکا در خصوص عملیات انصارالله در محدوده دریای سرخ نشان دهنده تداوم این وضعیت با وجود تشدید اختلافات میان دو کشور در سال‌های اخیر بوده است.

تهران امیدوار است طوفان الاقصی سبب توقف روند عادی سازی روابط اسرائیل با کشورهای غربی شود

دیگر فراز مهم در بخش «ایران» اشاره به اهمیت جنگ غزه در نبرد پنهان میان ایران و اسرائیل و برنامه ریزی تهران برای زمین گیر کردن پیمان ابراهیم و مذاکرات صلح سعودی- اسرائیل است. با طولانی شدن مناقشه فلسطین و برانگیخته شدن افکار عمومی جهان عرب علیه صهیونیست‌ها، تهران قصد دارد تا جلوی ادغام اسرائیل در خاورمیانه عربی را گرفته و سیاست‌ کشورهای منطقه در قبال پیوستن به پیمان ابراهیم را تغییر دهد. پیش از وقوع عملیات طوفان الاقصی مقامات اسرائیلی به بهانه شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی به راحتی به جده و ریاض سفر کرده و نوید عادی سازی روابط میان این دو قدرت منطقه‌ای را می‌دادند اما اکنون به نظر می‌رسد این روند به تعویق افتاده و رهبران جهان عرب پس از کشتار بیش از 30 هزار فلسطینی به مانند گذشته نمی‌توانند از احتمال صلح با تل‌آویو سخن بگویند.

برنامه اتمی ایران دیگر مناقشه مهم تهران- واشنگتن بود که در این سند به آن پرداخته شده است. دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا برخلاف کارزار تبلیغاتی نتانیاهو معتقدند با آنکه ایران دیگر تعهدات برجامی را اجرا نمی‌کند و سطح غنی سازی اورانیوم را تا 60 درصد افزایش داده اما هیچ نشانه‌ای مبنی بر اقدام ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای مشاهده نشده است. اشاره به این موضوع می‌تواند به نوعی تایید گزارش فصلی آژانس مبنی بر صلح آمیز بودن برنامه اتمی تهران باشد. با توجه به افزایش فشار جمهوری خواهان بر دولت بایدن در سال منتهی به انتخابات ریاست جمهوری به نظر می‌رسد تهران- واشنگتن به توافقی غیر رسمی برای تمدید معافیت‌های تحریمی ایران دست یافتند. در نظر برخی تحلیلگران این توافق غیر رسمی می ‌تواند به نوعی همان پیشنهاد «کم در برابر کم» باشد که در جریان مذاکرات احیای برجام از سوی طرف آمریکایی مطرح شده بود.

بازتاب تشدید تنش میان مقاومت و سنتکام

بزرگ‌ترین عملیات مقاومت فلسطین علیه اسرائیل در قرن بیست‌ویکم تبدیل به یکی از سه چالش اصلی دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا در سال 2024 شده است. فعال شدن مناقشه فلسطین نه تنها سبب روشن شدن جنگی بزرگ در غزه شده بلکه سبب افزایش احتمال بروز درگیری‌های جدید در منطقه شده است. در نخستین ساعات حمله هفتم اکتبر دستگاه‌های تبلیغاتی اسرائیل و لابی‌های نزدیک به تل‌آویو به سرعت انگشت اتهام را به سوی ایران گرفته و خواستار برخورد سخت به تهران شدند. در آن زمان دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا به صورت رسمی اعلام کردند با آنکه تهران طی سال‌های اخیر از حماس حمایت نظامی، آموزشی و مالی کرده اما نقشی در روند برنامه ریزی یا اطلاعی از زمان دقیق این حمله نداشته است. این ادعا در گزارش سالانه جامعه اطلاعاتی آمریکا نیز بازتاب یافته و به نوعی مجددا تایید شده است. با این حال واشنگتن معتقد است پس از وقوع حمله هفتم اکتبر تهران از گروه‌های محور مقاومت در لبنان، یمن، عراق و سوریه خواسته تا شدت حملات علیه منافع واشنگتن- تل‌آویو را با هدف پایان یافتن جنگ در غزه افزایش دهند. این گزاره همان راهبرد «وحدت میدان‌ها» است که پیش از آن توسط کارشناسان مطرح شده بود.

جامعه اطلاعاتی آمریکا شبکه‌های اجتماعی را یکی از عوامل تشدید فشار بر اسرائیل می‌دانند

برای اهل فن شاید یکی از جالب‌ترین نکات ذکر شده در خصوص بحران غزه، مسئله مخدوش شدن تصویر اسرائیل در پیشگاه افکار عمومی و نقش رسانه‌های تعاملی مانند شبکه‌های اجتماعی باشد. در گزارش اخیر جامعه اطلاعاتی آمریکا دلیل اصلی برانگیخته شدن احساسات عمومی در سراسر جهان پوشش مستمر جنایات جاری در غزه و به اشتراک گذاری اخبار غزه در شبکه‌های اجتماعی بوده است. همین موضوع سبب افزایش فشارهای بین‌المللی بر تل‌آویو و موجب مشروعیت یافتن حملات اعضای محور مقاومت علیه منافه اسرائیل و آمریکا شده است. شاید به همین دلیل مجلس نمایندگان آمریکا رای به ممنوعیت استفاده از اپلیکیشن چینی «تیک تاک» در خاک این کشور داده است. با آنکه توقف فعالیت تیک تاک در ایالات متحده سبب به خطر افتادن 300 هزار شغل در این کشور خواهد شد اما مقامات آمریکایی به بهانه همکاری این شرکت با دستگاه اطلاعاتی چین و عدم کنترل بر محتوای تولید شده در این بستر مجوز فعالیت این برنامه را لغو کردند. با اینکه صدور این رای بخشی از «جنگ سرد جدید» میان وانشگتن- پکن بوده اما همراهی تیک تاک با کاربران حامی فلسطین یکی از دلایل هدف قرار گرفتن این برنامه از سوی دولتمردان آمریکایی عنوان شده است.

گمانه‌زنی‌ها در خصوص مذاکرات غیرمستقیم ایران- آمریکا برای جلوگیری از تشدید تنش‌ها

افزایش تنش‌ها در جبهه شمالی یکی دیگر از موضوعات مورد اشاره در این گزارش است. در ارزیابی جامعه اطلاعاتی آمریکا با وجود درگیری‌ها محدود اما علاقه‌ای به جنگ گسترده با اسرائیل ندارد با این حال رهبران این گروه مقاومت اقدامات اخیر رژیم در عمق خاک لبنان را بی‌پاسخ نخواهند گذاشت. نکته قابل ذکر آن است که داده‌های این گزارش تا مورخ 22 ژانویه به‌روز شده و تحولات هفته‌های اخیر در آن دیده نشده است. در حال حاضر ارزیابی‌های اطلاعاتی جدید آمریکا حاکی از آن است که احتمالا ارتش اسرائیل در حال برنامه ریزی برای حمله زمینی به جنوب لبنان در بهار و تابستان پیش‌رو است. پس از انتشار رسمی این ارزیابی، آموس هوخشتاین نماینده ویژه بایدن در امور لبنان راهی شرق مدیترانه شد تا همزمان با مذاکرات قاهره جلوی بازشدن جبهه جدید در منطقه را بگیرد. آشوبآشو