رونق بازار تسلیحاتی در خلیج فارس
رقابت کشورهای حوزه خلیج فارس برای برگزاری نمایشگاه‌های نظامی معتبر نشان دهنده تلاش آنها برای تبدیل شدن به قطب تجارت اسلحه در منطقه «منا» و در عین حال حرکت به سمت خودکفایی است. به گزارش مرکز سیپری ارزش بازار تسلیحاتی در منطقه خلیجی بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار است و همین موضوع سبب می‌شود تا توجه بسیاری از کشورهای صادرکننده سلاح به این منطقه جلب شود. در این روند منطقه‌ای، تهران نیز می‌تواند به عنوان یکی از تولید کنندگان تسلیحات استراتژیک و در عین حال «اقتصادی» تبدیل به یکی از بازیگران کلیدی در رقابت با نمایشگاه‌های نظامی عربستان سعودی، امارات عربی متحده و قطر شود.
اقتصاد آنلاین، محمد بیات؛ در راستای رقابت تسلیحاتی- نمایشگاهی کشورهای حوزه خلیج فارس در روزهای چهارم الی ششم مارس ۲۰۲۴ نمایشگاه و کنفرانس بین‌المللی دفاع دریایی دوحه (DIMDEX) در هفت سالن به مساحت ۳۵ هزار متر مربع برگزار شد. در جریان نمایشگاه امسال قریب به ۱۱۰ هیات خارجی برای عرضه محصولان خود در دوحه حاضر شدند. خالد بن محمد العطیه وزیر دولت در امور دفاعی امیرنشین قطر هدف اصلی از برگزاری این نمایشگاه را به اشتراک گذاشتن اطلاعات، تبادل تجربیات، ایجاد مشارکت‌های جدید و اتحاد در جهت ایجاد امنیت، ثبات، رفاه اقتصادی و اجتماعی ملت‌ها عنوان کرد اما به نظر می‌رسد فارغ از شعارهای کلیشه‌ای نمایشگاه‌ها دفاعی دوحه در کنار ریاض- ابوظبی به دنبال تبدیل شدن به قطب تجارت اسلحه در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا است. به عنوان مثال در جریان نمایشگاه امسال قریب به ۳۹ شرکت ترک با هدف عرضه تسلیحات و محصولات دفاعی همچون پهپادهای هوشمند، خودروهای زرهی، سیستم‌های جنگ الکتریکی، مهمات، شبیه سازها و تجهیزات لجستیکی در قطر حضور یافتند. ایران نیز در جریان هشتمین دوره نمایشگاه DIMDEX اقدام به عرضه انواع تسلیحات راهبردی همچون موشک‌های هدایت شونده، پهپادهای نسل جدید و سامانه‌های دفاعی کرد. برخی کارشناسان معتقدند تهران نیز پس از اتمام مهلت تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل به دنبال بازاریابی و حضور پررنگ در بازار محصولات دفاعی است.
حضور ایران در نمایشگاه محصولات دفاعی DIMDEX
نمایشگاه دفاعی دوحه تنها فستیوال دفاعی در منطقه خلیج فارس نیست. ماه گذشته میلادی پادشاهی عربی سعودی میزبان نمایشگاه جهانی دفاع در شهر ریاض بود. در این نمایشگاه نیز ۱۱۵ هیات خارجی طی یک هفته اقدام به عرضه آخرین محصولات دفاعی خود کردند. به گزارش العربیه در جریان این نمایشگاه بیش از ۴ میلیارد دلار میان کشورهای حاضر در نمایشگاه قرارداد فروش محصولات نظامی به امضا رسید. سعودی تحت رهبری محمد بن سلمان قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ با سرمایه گذاری گسترده در حوزه صنایع نظامی نزدیک به ۵۰ درصد نیازهای دفاعی خود را در داخل این پادشاهی تولید نماید. در گام دوم ریاض قصد دارد تا از یکی بزرگ‌ترین فروشندگان تسلیحات راهبردی در منطقه غرب آسیا گردد. نکته جالب توجه آن است که در سال‌های گذشته عربستان سعودی به دلیل فقدان بازداندگی اتمی یا حضور در اتحاد نظامی (مانند ناتو) مجبور بوده است تا بالاتر از تمام کشورهای اروپایی و برزیل اقدام هزینه برای خرید، آموزش و خدمات پس از فروش تسلیحات نظامی کند. به عنوان مثال در سال ۲۰۲۳ سعودی با اختصاص ۶۹ میلیارد دلار تبدیل به چهارمین کشور جهان در حوزه بودجه دفاعی شد.
نمایشگاه جهانی دفاع در عربستان سعودی- ۲۰۲۴
دیگر نمایشگاه معتبر نظامی در منطقه خلیج فارسIDEX متعلق به امارات عربی متحده است. براساس آمار منتشر شده از سوی موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم امارات طی یک دهه اخیر توانسته بیش از ۴۰ واردات تسلیحات را کاهش داده و از جایگاه سوم به نهمین وارد کننده محصولات دفاعی تنزل پیدا کند. به نظر می‌رسد محمد بن زاید آل نهیان با درس گرفتن از تجربه «بهار عربی» و «جنگ سرد با ایران» تصمیم گرفته است تا از اتکای صرف به روابط نظامی با قدرت های خارجی دست برداشته و به سمت گزینه بومی سازی تسلیحات دفاعی حرکت کند. هم‌اکنون «اسپارت خاورمیانه» هجدهمین صادرکننده بزرگ سلاح در بازارهای بین‌المللی است. یکی از ویژگی‌های برجسته حکام ابوظبی در نمایشگاه IDEX خرید گسترده محصولات دفاعی از شرکت‌های اماراتی است. به عنوان مثال در جریان دوره پیشین این نمایشگاه دولت امارات با انعقاد ۵۰ قرارداد ۶.۳ میلیارد دلار سلاح از شرکت‌های اماراتی همچون گروه EDGE خریداری کرد. برخی کارشناسان معتقدند به دلیل پروژه‌های مشترک EDGE با IAI به نوعی خرید محصولات دفاعی ساخت اسرائیل نیز محسوب می‌شود.
امارات به دنبال خودکفایی در زمینه محصولات دفاعی
کشورهای عرب حوزه خلیج فارس به دلیل همسایگی با قدرت‌های منطقه‌ای همچون ایران، ترکیه و اسرائیل از یک سو و از سوی دیگر آسیب پذیری در برابر جنبش‌های رادیکال ناسیونالیستی- اسلامی سرمایه گذاری در بخش‌های نظامی- امنیتی را در صدر اولویت‌های خود قرار دادند. به عبارت دیگر پیچیده‌تر شدن «معمای امنیت» در منطقه غرب آسیا و نفوذ پذیری بالا خلیج فارس از سوی قدرت‌های بزرگ ایجاب می‌کند تا کشورهای عربی علاوه بر انعقاد قراردادهای تسلیحاتی با قدرت‌های نوظهور، به سمت سایر ابزارهای دفاعی مانند حمایت از گروه‌های شبه‌نظامی یا خودکفایی در محصولات دفاعی راهبردی حرکت نمایند. تجربه شکست‌های پی‌درپی نظامی از ارتش اسرائیل، امواج ضد محافظه‌کارنه ناصریسم و بعثیسم، بهار عربی و در نهایت آسیب پذیری بالا در برابر نیروی نامتقارن محور مقاومت سبب شده است تا کشورهای عربی به درستی این نکته را درک نمایند که در هنگام خطر، آمریکا، روسیه، چین یا هند شریک مطمئنی برای دفاع از آنها در برابر خطرات پیرامونی نیستند. در نظر کارشناسان حوزه دفاعی کشورهای عربی برای رسیدن به نقطه «بازدارندگی» همزمان با سرمایه گذاری در حوزه دفاعی باید سیاست «موازنه مثبت» را در روابط دوجانبه با قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دنبال نمایند تا از این طریق سطح تهدیدات خارجی به حداقل کاهش پیدا کند.
