رویای احیای پنبه در گلستان / ممنوعیت صادرات راه نجات طلای سفید

اقتصاد آنلاین- مهین نورافروز؛ حدود چند دهه قبل، کشت پنبه در بیش از ۱۰۰‌هزار هکتار از اراضی زراعی گلستان رواج داشت و تعداد زیادی کارخانه پنبه پاک‌کنی در این منطقه فعالیت داشتند. این کارخانه‌ها توانسته بودند برای جمعیت زیادی از مردم اشتغال ایجاد کنند و کمک بزرگی برای درآمدزایی و امرارمعاش خانواده‌ها باشند.

افزایش تولیدات پنبه بعد از جنگ جهانی دوم، مصادف شد با به کار گیری و شکوفایی زمین هایی حاصل خیز در شهر گرگان، واقع در شمال ایران. با شروع دهه ۳۰ میلادی، زراعت پنبه در این منطقه به شدت رونق گرفت ( از ۵۰۰۰ هکتار در سال ۱۳۱۳ به ۱۷۰۰۰ هکتار در سال ۱۳۱۶) به خصوص بعد از آن که رضا شاه بخش زیادی از زمین های قابل کشاورزی را تبدیل به دارایی های شخصی خود کرد.
منطقه گرگان همچنان مورد توجه باقی مانده بود؛ در سال ۱۳۳۹ که اولین آمار رسمی در حوزه کشاورزی به ثبت رسید، گرگان و مازندران به تنهایی تولید کننده ۵۶ درصد از پنبه کل ایران و ۶۵ درصد کل تولیدات زراعی کشور بودند که در سال ۱۳۵۳، این آمار به ترتیب به ۶۵ و ۷۲ درصد افزایش پیدا کرد.
رونق کشت پنبه و کارخانه های پنبه پاک کنی در گلستان  بعد ها به دلیل بالا بودن هزینه های تولید، طولانی بودن دوره رشد گیاه (هشت ماه)، پایین بودن قیمت خرید و حمایت ضعیف از تولیدات داخلی رو به کاهش رفت، اما چند سالی است که تلاش ها برای احیای کشت آن دوباره پا گرفته اما همچنان فعالان اقتصادی این حوزه معتقدند که تا زمانی که واردات ان ادامه داشته باشد کشت این محصول رو نق نخواهد گرفت.

احیای کشت فقط با ممنوعیت واردات

مدیر عامل  کارخانه پنبه تهران در گنبد کاووس نیز گفت: تولید کارخانه های پنبه گلستان از ۱۵۷ هزار تن به ۶ هزار تن رسیده است و احیای کشت فقط با ممنوعیت واردات آن امکان پذیر است.  

محمد پرتوی افزود: در سال ۱۳۵۳ کارخانه های پنبه پاک کنی استان گلستان ۱۵۷ هزار تن پنبه منگه شده تولید می کردند که این رقم امروز به دلیل سقوط کشت پنبه به ۶ هزار تن رسیده است .

وی افزود: تصمیماتی که در گذشته برای حوزه کشت پنبه گرفته شد و از سوی دیگر تحریم های موجود عرصه را برای کشاورزی و کشت پنبه بسیار تنگ تر کرد و کشاورزی دیگر رغبتی برای کاشت آن ندارد.

پرتوی ادامه داد: فقدان تجهیزات و ماشین آلات کشاورزی مدرن در بحش برداشت پنبه و همچنبن قطعه قطعه بودن زمینها موجی شده تا کشت این محصول سود اوری بالایی نداشته باشد و از سو یدیگر به دلیل گران بودن  دستمزد کارگرهای روز مزدی و جمه آوری با دست و چیدن غوزه های تر نیز مساله دیگری است که موجب کاهش و یا سقوط کشت پنبه در این استان شد.

مدیر عامل کارخانه پنبه تهران در گنید کاووس بیان کرد: در سال های اخیر نیز کشت مداوم شالی در منطقه گلستان نیز عامل دیگری بر کاهش کشت پنبه بود و این در حالی است که کشت شالی نسبت به پنبه آب بری بسیار زیادی دارد  و  به هیچ عنوان برای اقتصاد کشاورز و استان به صرفه نیست .

وی افزود: کشت شالی برای کشاورز فقط نزدیک به ۵۰درصد سود اوری دارد اما کشت و برداشت پنبه صد درصد ارزش افزوده دارد.

پرتوی اظهار کرد: برای احیای پنبه چاره ای جز جلوگیری از واردات بی رویه پنبه نداریم و چنانچه نیازمند واردات هستیم باید ببینیم با چه نیازی باید این واردات انجام گیرد .

به گقته وی گلستان دارای ۳۴ کارخانه پنبه پاک کنی بود که به دلیل اعمال سیاست های نادرست در کشت پنبه امروز این رقم به نزدیک ۸ کارخانه رسیده که با ادامه روند فعلی همن تعداد کارخانه نیز ممکن است تعطیل شوند.

تبدیل کارخانه‌داران به دلالان پنبه

رئیس هیأت مدیره صندوق پنبه کشور صفر بودن تعرفه واردات «پنبه» را عامل واردات بی‌رویه این محصول به کشور دانست و افزود: در نتیجه این سیاست، بسیاری از کارخانه‌داران به دلالان پنبه تبدیل شده‌اند.
اسدالله پاک‌سرشت، با اشاره به اینکه مشکل ما کم‌ توجهی وزارت کشاورزی به واردات پنبه است، اظهار کرد: وزارت کشاورزی از تولیدات داخلی به ویژه تولید پنبه هیچ‌گونه حمایتی ندارد.

وی سهولت اخذ مجوز از سوی مسئولان را عامل هجوم آوردن کارخانه‌داران به واردات پنبه دانست و افزود: برای واردات پنبه دولت ارز نیمایی و ارزان قیمت در اختیار واردکنندگان قرار می‌دهد، در صورتی که  برای حمایت از تولیدکنندگان پنبه کشور، باید واردات پنبه با ارز آزاد انجام شود.

دبیر انجمن صنایع پنبه استان گلستان ادامه داد: به جز پنبه استان گلستان که کیفیت مطلوبی دارد، نظارت جهاد کشاورزی بر تولید پنبه کشور ضعیف بوده و پنبه داخلی کیفیت لازم را ندارد.

وی بالا بودن ضایعات پنبه داخلی و کاهش یکنواختی الیاف داخلی نسبت به الیاف وارداتی را از مشکلات پنبه تولیدی کشور برشمرد و افزود: علاوه بر این درصد الیاف کوتاه پنبه تولیدی کشور ما نسبت به پنبه وارداتی بیشتر است.

رئیس هیأت مدیره صندوق پنبه کشور با اشاره به اینکه نساجی که ظرفیت سالانه آن ۲ هزار تن است، ۴۰ هزار تن پنبه وارد می‌کند و این نامعادله هیچ معنایی به جز رانت ندارد، افزود: با این واردات بی‌رویه برخی کارخانه داران نساجی به جای تولید به دلال پنبه تبدیل شده‌اند که باید جلوی آن گرفته شود.

ایجاد ۹۰ سایت الگوی ترویج کشاورزی در کشور

مدیرکل پنبه و دانه‌های روغنی و محصولات صنعتی وزارت جهاد کشاورزی نیز چندی پیش در گرگان اظهار کرد:  سال گذشته ۹۰ سایت الگوی ترویج در کشور ایجاد کردیم که نقش مهمی در توسعه کشت ازجمله پنبه داشته است.

ابراهیم هزارجریبی، گفت: کشت پنبه و توسعه آن نیازمند اجرای راه‌های تشویقی است که دولت نیز با جدیت این موضوع را پیگیری می‌کند.

وی با بیان اینکه دولت در نظر دارد با شیوه‌های فنی تا ۴ سال آینده در تولید پنبه کشور خودکفا شویم، افزود: با افزایش بهره‌وری، جایگزین کردن زراعت‌های آب بر با پنبه، انتقال کشت صیفی‌جات به گلخانه به جرأت می‌توان گفت که می‌توانیم در کشت این محصول خودکفا شویم.

هزارجریبی ادامه داد: کارخانه بذر پنبه استان گلستان که در گذشته تعطیل شده بود احیا شده و هم‌اکنون در تولید بذر خودکفا شده‌ایم.

هزارجریبی اظهار کرد: در حال حاضر ۹۰ میلیارد تومان برای کمباین پنبه تصویب شده و جزو اولین مصوبات بوده است، همچنین تسهیلاتی کم‌بهره برای کارخانجات پنبه‌پاک‌کنی در نظر گرفته شده است.

کشاورزی از حالت تجاری خارج و معیشتی شده است

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان گلستان با اشاره به اینکه کشاورزی از حالت تجاری خارج شده است، گفت: کارگروه احیای پنبه در استان شکل گرفته و امیدواریم قدم‌های بلندی در این زمینه برداریم.

برزعلی، اظهار کرد: نجات پنبه و توسعه کشت آن نیازمند همراهی همه دستگاه‌های مرتبط است در غیر این صورت، جلسات خروجی مثبتی نخواهد داشت.

وی افزود: کشاورزی از حالت تجاری خارج شده و معیشتی است، به همین دلیل تلاش کشاورز ثمر نمی‌دهد.

برزعلی بیان کرد: کشاورزی قراردادی یکی از راهکارهای مهم در توسعه کشت پنبه است چراکه اگر کشاورز از خرید محصول مطمئن باشد بدون شک رغبت بیشتری خواهد داشت.

وی گفت: احیای پنبه در استان یک کار انقلابی است که مسائلی چون یارانه، خرید تضمینی و رفع مسائل واردات و صادرات باید در آن حل شود.

برزعلی تصریح کرد: یکپارچه‌سازی اراضی خود از دیگر برنامه‌های مهم جهاد در استان است که هر روستایی که اراضی خرد خود را تبدیل به اراضی یکپارچه کند از حمایت برخوردار می‌شوند و کشت پنبه در این اراضی بسیار به‌صرفه‌تر خواهد بود.

وی افزود: داشتن تعاونی‌های غنی در بحث نهاده‌ها و خرید محصولات از مهم‌ترین عوامل توسعه کشاورزی است که اگر این تعاونی‌ها قوی باشند ماشین‌آلات مورد نیاز کشاورزان را نیز می‌توانند وارد کنند.

پنبه بهترین جایگزین کشت شالی در گلستان

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان گلستان پنبه را جایگزین مناسب کشت شالی در گلستان دانست و گفت: سال گذشته، برای اولین بار در کشور کشت قراردادی پنبه در گلستان اجرا شد.
برزعلی افزود: یکی از اولویت‌های مهم سازمان جهاد کشاورزی در استان گلستان است، اظهار کرد:  سطح زیر کشت شالی در استان گلستان از ۶۹ هزار هکتار در سال گذشته به کمتر از ۴۰ هزار هکتار کاهش یافت که بخشی از آن به دلیل فعالیت‌های ترویجی سازمان جهاد کشاوزری گلستان و بخشی دیگر به دلیل خشکسالی و کمبود بارش‌های باران  و بازرگانی برنج اتفاق افتاده است

وی با اشاره به اینکه ما به دنبال این هستیم که بر اساس مصوبات سال ۹۷ هیئت وزیران، کشت پنبه را جایگزین کشت برنج در استان کنیم، افزود: با توجه به مباحث علمی و تحقیقاتی که در موسسه تحقیقات پنبه کشور صورت گرفته به لحاظ فنی جایگاه خوبی در سطح خاورمیانه داریم اما در حوزه تولید باید یک چرخش تحول آفرین داشته باشیم.

برزعلی، افزایش بهره‌وری در واحد سطح، حفظ و نگهداری از ذخایر ژنتیکی و انتقال دانش فنی به تولید کنندگان و بهره‌برداران را از مهمترین برنامه‌های جهاد کشاورزی گلستان برشمرد و ادامه داد: استان گلستان اولین استانی بود که سال گذشته کشت قراردادی پنبه را با همت بخش صنعت، تولیدکننده و بخش تسهیلگری در سازمان جهاد کشاورزی با موفقیت اجرا کرد.

این مقام مسئول، احداث هرچه بیشتر مجتمع‌های کشت و صنعت، یکپارچه سازی اراضی زراعی و کاهش هزینه‌های تولید را در رونق کشاورزی موثر دانست و تصریح کرد: ضرورت دارد در زمینه فعالیت‌های اقتصادی و بازرگانی محصول پنبه اهتمام بیشتری شود تا شاهد افزایش سطح کشت پنبه در کشور باشیم.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی گلستان با اشاره به اینکه رئیس جمهور در سفر خود به استان گلستان با هدف حمایت از تولید و کشارزان بر کشت قراردادی تاکید داشتند، گفت: ما در آینده باید استفاده از منابع و نهاده‌های کشاورزی را باید به سمتی هدایت کنیم که حداکثر بهره‌وری را داشته باشیم.

برداشت ۳۳ هزار تن وش در گلستان

رییس اداره پنبه و دانه‌های روغنی سازمان جهاد کشاورزی گلستان از پایان فصل برداشت پنبه از مزارع این استان خبر داد و گفت که کشاورزان حدود ۳۳ هزار تن وش برداشت کردند که از این مقدار تاکنون ۳۱ هزار تن به ۹ واحد کارخانه پنبه‌پاک‌کنی تحویل داده شد.
علی موسی‌خانی اظهار کرد: در سال زراعی جاری ۲۰ هزار و ۵۳ هکتار از اراضی دیم و آبی گلستان به کشت پنبه اختصاص داده شد.

رئیس اداره پنبه و دانه‌های روغنی سازمان جهاد کشاورزی گلستان افزود: فرایند برداشت محصول وش از اراضی پنبه در گلستان از اوایل شهریور آغاز شده و ۹ کارخانه پنبه پاک کنی در این استان تاکنون هفت هزار تن وش پنبه خریداری کردند.
موسی خانی گفت:  وش تولیدی گلستان بیشتر از ارقام "گلستان، لطیف، ساجدی و تابان" است که امسال با میانگین قیمت توافقی هر کیلوگرم بین ۲۷ تا ۲۸ هزار تومان توسط کارخانه‌های پنبه پاک کنی استان خریداری شد.

وی بیان کرد: خسارت آفات و هزینه سموم، اقتصادی نبودن زراعت پنبه در اراضی درجه دو و سه شمال استان، کمبود وسیله نقلیه و شبکه مراقبت با اعتبارات اندک از دیگر دلایل و مشکلات کاهش شدید کشت پنبه در گلستان‌ به شمار می‌رود.

موسی خانی ادامه داد: از سوی دیگر پایین بودن قیمت پنبه در مقایسه با محصولاتی همچون شالی، گندم، جو و کلزا برخی محصولات دیگر و غیرقابل رقابت بودن قیمت آن، کمبود کارگر به دلیل سختی کار به ویژه در هنگام برداشت، سنتی برداشت شدن این محصول به جای استفاده از ماشین‌آلات پیشرفته و مدرن که این مساله ناشی از گران بودن قیمت آن است و کمبود منابع آبی از جمله دلایل کاهش سطح زیر کشت پنبه این استان است.

رئیس اداره پنبه و دانه های روغنی جهاد کشاورزی گلستان گفت: ۹۰ درصد پنبه ما از ازبکستان وارد می شد که در حال حاضر واردات این محصول به سختی انجام می شود نیز به سختی انجام می شود.

وی با اشاره به این که حدود ۶۰ درصد کشت پنبه در بخش جنوبی گلستان انجام می‌شود، بیان کرد: با توجه به میزان برداشت این محصول در هکتار که مناطق جنوبی استان بیشتر از سایر مناطق است، بنا داریم روند کشت پنبه را در این مناطق افزایش دهیم.

وی تصریح کرد: توسعه کشت پنبه مانند دیگر کشورها و محصولات دیگر کشاورزی، نیازمند تخصیص یارانه برای رغبت کشاورزان به کشت این محصول فقط است.

اگر چه در سال‌های اخیر دولت با ارائه بسته حمایتی و مشوق‌های گوناگون برای رونق دوباره کشت این محصول استراتژیک گام برداشت که نتیجه آن رشد اراضی زیر کشت و تلاش برای احداث کارخانه ریسندگی در علی‌آبادکتول ، حمایت از کارخانجات پنبه پاک کنی موجود و کمک به نوسازی ادوات این صنعت و رونق دوباره کشت طلای سفید در گلستان شده است، اما همچنان رغبتی برای کاشت این محصول در استان وجود ندارد و این مساله نشانگر آن  است که گویا هنوز کشاورزان  تا زمان داشتن تضمینی محکم به سمت کشت پنبه گام بر نمیدارند.