پیامدهای رفع محدودیت ویزای شهروندان حوزه خلیج فارس برای ایران چیست؟

محمد بیات، اقتصاد آنلاین: امضای توافق پکن میان شخصیت‌های امنیتی- سیاسی ایران و پادشاهی عربی سعودی نوید دهنده آغاز فصل جدیدی از روابط مثبت دو یا چند جانبه میان تهران و جهان عرب است. در دوران جدید کشورهای منطقه سعی دارند تا به جای تمرکز بر رقابت‌های ژئوپلیتیکی، نسبت به تحقق اهداف سندهای چشم انداز حساس بوده و میزان وابستگی‌شان به درآمدهای نفتی را کاهش دهند. در نگاه کارشناسان مسائل خاورمیانه، ریاض در روند عادی سازی روابط با ایران به دنبال دفع تهدید دائمی نیروهای مقاومت علیه زیرساخت‌های اقتصادی و برنامه توسعه محور این کشور تا سال 2030 بود. این در حالی است که تهران در دوران جدید با اولویت قائل شدن برای گسترش روابط با همسایگان قصد دارد تا تبدیل به یکی از مقاصد اصلی جذب سرمایه کشورهای حوزه خلیج فارس شود. لغو روادید (سفرهای هوایی) کشورهای عربستان سعودی، امارات، بحرین، قطر و کویت از پنجم فوریه 2024 را می‌توان گام جدی در این مسیر دانست. تسهیل سفر شهروندان کشورهای حوزه خلیج فارس به ایران، فرصت توسعه صنعت گردشگری و جذب سرمایه در مناطق آزاد ایران را بیش از پیش فراهم خواهد کرد. 
 
قرابت‌های مذهبی-فرهنگی عامل سفر گردشگران حوزه خلیج فارس به ایران

طی دو دهه اخیر رژیم تحریمی وزارت خزانه داری آمریکا علیه تهران سبب شده است تا بسیاری از شرکت‌ها، سرمایه گذاران خارجی و حتی گردشگران مقصدی به غیر از ایران را برای بازدید انتخاب نمایند. حتی زمانی که توافق برجام میان ایران و اعضای شورای امنیت (به علاوه آلمان) به امضا رسید، دولت وقت ایران فرصت زیادی برای جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی یا توسعه صنعت گردشگری به دست نیاورد. پس از شکست دولت یازدهم و دوازدهم در تعامل سازنده با دولت‌های غربی، ایده «گردش به شرق» و توسعه روابط دو یا چندجانبه با کشورهای همسایه تقویت شد. اگرچه قراردادن تمام تخم مرغ‌های کشور در سبد همسایگان یا قدرت‌های نوظهور امری نامطلوب است اما تشدید تنش‌ها در روابط تهران با واشنگتن- بروکسل سبب ایجاد وضعیت استثنا در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران شد. به عنوان مثال حجم صادرات- واردات ایران و کشورهای عضو اتحادیه اروپا در سال 2023 میلادی قریب به 4 میلیارد دلار به ثبت رسید! این در حالی است که تنها حجم روابط اقتصادی ایران و امارات عربی متحده بیش از 24 میلیارد دلار بوده است. 
 
نقشه سهم مناطق مختلف جهان از اقتصاد سفر و گردشگری

به گزارش «سی ان بی سی» تصمیم جدید تهران برای اضافه کردن نام 28 کشور جدید به سیستم لغو روادید سبب شده است تا تعداد ورود خارجی‌ها به ایران به رقم 4.4 میلیون نفر برسد و افزایش 48.5 درصدی را نسبت به سال گذشته میلادی نشان دهد. سال گذشته میلادی میزان درآمد ایران از بخش گردشگری 7 میلیارد دلار بوده است. حال کارشناسان مسائل اقتصادی معتقدند با افزایش سهم گردشگران عرب حوزه خلیج فارس، باید منتظر افزایش چشمگیر درآمدزایی کشور در حوزه گردشگری باشیم. ایران به عنوان همسایه شمالی کشورهای عرب منطقه دارای استعدادهای فوق العاده‌ای در حوزه توریسم مذهبی، تاریخی، طبیعی و حتی درمانی است که می‌تواند برای شهروندان کشورهای حوزه خلیج فارس بسیار جذاب باشد. با توجه به حساسیت‌های امنیتی کشورهای حوزه خلیج فارس لازم است تا در کوتاه مدت نوعی فرآیند «اعتماد سازی» برای سفر شهروندان کشورهای عربی به ایران در دستور کار قرار بگیرد. 
جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی دیگر هدف احتمالی تهران برای لغو روادید با کشورهای عربی است. پس از عادی سازی روابط میان تهران- ریاض، وزیر دارایی سعودی در مصاحبه به روزنامه عربی «رای الیوم» از برنامه ریزی این کشور برای سرمایه گذاری 20 میلیارد دلار در ایران خبر داد. علاوه بر این سعودی‌ها حساب ویژه‌ای بر روی معادن متنوع ایران برای پیشبرد پروژه‌های صنعتی با چین باز کردند. با توجه به روند «کند» اما «صعودی» بهبود روابط ایران و عربستان سعودی این احتمال وجود دارد که سرمایه‌های ریاض به تدریج وارد ایران شوند. تعریف پروژه‌های مشترک می‌تواند با سایر کشورهای ثروتمند منطقه همچون امارات، کویت و قطر نیز در دستور کار قرار بگیرد. حضور سرمایه گذاران کشورهای عربی در مناطق آزاد جنوب ایران، فرصت فوق العاده‌ای برای تعریف پروژه‌های مشترک جهت ایجاد کارخانه‌های صنعتی- پتروشیمی و صادرات محصولات تولید شده به بازار کشورهای منطقه باشد. ایجاد وابستگی متقابل اقتصادی میان ایران و اعضای شورای همکاری خلیج فارس سبب فعال شدن لابی کشورهای عربی در واشنگتن بر کم شدن اثر تحریم‌های یکجانبه وزارت خزانه داری آمریکا بر اقتصاد ایران است. البته رسیدن به این سطح از روابط نقطه «مطلوب» ایران است و برای تحقق آن لازم است تا فرآیند اعتمادسازی میان تهران و کشورهای عربی تکمیل شود.
 
توریسم درمانی؛ نقطه قوت صنعت گردشگری ایران

با آنکه عبور و مرور آسان شهروندان کشورهای عربی به ایران فرصت‌های اقتصادی بی‌شماری برای کشور ایجاد خواهد کرد اما می‌تواند مبدا برخی تهدیدات حیاتی علیه امنیت کشور باشد. طی سال‌های اخیر برخی کشورهای عرب منطقه با حمایت از گروهک‌های تجزیه‌طلب و جریان‌های تروریستی سعی در ناامن کردن داخل کشور را داشتند. متاسفانه این روند پس از سرعت گرفتن عادی سازی روابط اسرائیل با کشورهای حوزه خلیج فارس تشدید شده است. برهمین اساس لازم است تا دستگاه‌های امنیتی کشور ضمن فراهم کردن مقدمات لازم برای حضور امن سرمایه گذاران خارجی در کشور، مراقب هدایت پول‌های نفتی به سمت اهداف غیراقتصادی باشند. حفظ ملاحظات دیپلماتیک و برخورد هدفمند با عناصر نامطلوب می‌تواند تضمین کننده شریان سالم سرمایه گذاری و حضور گردشگران حوزه خلیج فارس در ایران باشد.