پشت پرده رشد فریبنده ۵.۴ درصدی/رشد بخش کشاورزی منفی، بخش صنعت صفر
صندوق بین المللی پول اعلام کرد که ایران در میان ۳۰ اقتصاد برتر دنیا پس از هند، بیشترین رشد اقتصادی در سال ۲۰۲۳ را داشته است. بر اساس اعلام این صندوق، ایران در سال گذشته میلادی رشد ۵.۴ درصدی را تجربه کرده؛ رشدی که به اعتقاد کارشناسان اقتصادی گمراه کننده است؛ زیرا حاصل فروش نفت و فعالیت‌های خدماتی ناشی از واسطه‌گری‌های مالی است که ارزش تحلیل اقتصادی ندارند؛ به این معنا که در همین دوره رشد بخشهای مهمی مثل کشاورزی برای نخستین بار منفی بوده و صنعت هم رشد صفر درصد را تجربه کرده است.
به گزارش خبرنگار اقتصاد آنلاین، صندوق بین‌المللی پول در جدیدترین گزارش خود از وضعیت اقتصادی جهان که تحت عنوان گزارش چشم انداز اقتصادی جهان منتشر شده است، رشد اقتصادی ایران در سال ۲۰۲۳ میلادی را ۵.۴ درصد اعلام کرده است. رشد اغوا کننده‌ای که تا مدت‌ها می‌توان روی آن مانور خبری داد؛ زیرا بیشترین رشد از زمان خروج آمریکا از برجام است و نام کشورمان را در میان ۳۰ قدرت برتر اقتصادی جهان، مطرح می‌کند؛ هر چند که باید در پس این افتخار، به این سوال هم پاسخ داد که آیا این رشد، در زندگی روزمره مردم تاثیرگذار بوده است و قابل اعتناء از نظر کارشناسان اقتصادی هست؟
حسین راغفر کارشناس اقتصادی در گفتگو با خبرنگار «اقتصاد آنلاین» درباره عدد رشد اعلامی توسط صندوق بین‌المللی پول بیان کرد: آمار و ارقام دست ما نیست؛ اما تردیدهایی راجع به چگونگی محاسبه نرخ رشد وجود دارد.
او افزود: کیفیت رشد به مراتب مهمتر از محاسبه نرخ رشد است؛ رشدی که بدون اشتغال باشد و با این همه تورم بدون سرمایه‌گذاری حاصل شود، در هر صورت رشد پایدار و موثری برای توسعه نیست.
راغفر گفت: به عنوان مثال ممکن است به خاطر افزایش واردات خودروهای مونتاژی به کشور چنین رشدی محقق شده باشد یا اینکه فروش بیشتر نفت منجر به رشد شود؛ اما درآمدهای آن هم معلوم نیست که چگونه مصرف شده است.
به اعتقاد وی، رشدی که در جامعه اشتغال ایجاد نمی‌کند و فقط با افزایش فروش منابع طبیعی حاصل می‌شود، تاثیر توزیعی آن اصلا به هیچ وجه مشخص نیست، فقط آمارسازی است و منجر به توسعه نخواهد شد.
به گفته راغفر، فقط دولت‌ها از این آمارسازی برای نمایش به مردم استفاده می‌کنند اما مردم، چنین آماری را باور نمی‌کنند؛ زیرا رشد اقتصادی باید اثرش را در زندگی و سفره مردم نشان دهد. متاسفانه ظرف چند سال گذشته، سفره مردم هر روز کوچکتر شده است. البته قبلا هم چنین وضعیتی وجود داشته است، ولی در این مدت اخیر سرعت آسیب به معیشت مردم به شدت افزایش پیدا کرده و به نظر می رسد علتش هم دستکاری در قیمت ارز است.
او با تاکید بر اثر منفی اعلام چنین آمارهایی بر اعتماد عمومی گفت: شاخص‌های محاسبه نرخ رشد برای ما مشخص نیست و نمی‌دانیم مولفه‌ها رشد چه بخش‌هایی بوده است. ما هرچه بررسی می‌کنیم، حتی در بخش تولید محصولات کشاورزی هم به نظر نمی‌آید که رشدی اتفاق افتاده باشد. در صنعت هم عمدتا در کالاهای مونتاژی شاهد رشد بوده‌ایم. بخشی از رشد هم مربوط به فروش نفت است. فروش نفت قطعا بیشتر شده است و همه نفتی که ما روی آب داشتیم، فروخته‌اند و اگر منظورشان از رشد این است، اینها نشان‌دهنده رشد تولید در کشور نیست. به همین دلیل هیچ ربطی به اشتغال نداشته و روی درآمد مردم تاثیری ندارد.
احتمال رشد منفی با تکانه‌های جدید
وحید شقاقی شهری، استاد اقتصاد دانشگاه خوارزمی نیز در گفتگو با خبرنگار «اقتصاد آنلاین» عدد رشد اقتصاد ایران بر اساس نظر صندوق بین‌المللی پول را فاقد ارزش تحلیل اقتصادی توصیف کرد.
او گفت: رشد بلندمدت اقتصاد ایران یعنی رشد ۵۰ ساله اخیر، همواره ۳.۵ درصد بوده و البته در سال ۱۴۰۱ رشد بخش نفت هفت درصد بوده است. برای بهار ۱۴۰۲ و تابستان همان سال رشد این بخش به ۲۰ و ۲۶ درصد رسیده است. اعداد یاد شده، اولین علامتی که به ما می‌دهد این است که بخش نفت ما در سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ رشد قابل قبولی داشته است.
شقاقی شهری اضافه کرد: از شدت تحریم‌ها کاسته شده است و به واسطه آن صادرات نفت ما رکورد پنج ساله اخیر را زده است و به حدود یک و نیم میلیون بشکه در روز رسیده است. از سوی دیگر قیمت نفت هم بعد از دوران کرونا یک روند افزایشی داشته است. در ماه‌های اخیر حدود ۷۵ تا ۸۰ دلار میانگین قیمت هر بشکه نفت بوده است. پس این اعداد نشان می‌دهد که نفت ما رشد قابل توجهی داشته است.
او بخش دیگری از رشد را مربوط به بخش خدمات دانست و افزود: این بخش هم رشد بالایی را نشان می‌دهد. آمار بخش خدمات نشان می‌دهد که در بهار ۱۴۰۱، ۹ درصد و در تابستان ۱۴۰۱، ۷.۵ درصد رشد این بخش بوده است اما در بخش خدمات، عمده رشد وابسته به بحث واسطه‌گری‌های مالی است. در بهار ۱۴۰۲، آمارها نشان می‌دهد رشد بخش خدمات ۴۳ درصد و در تابستان همان سال ۱۷ درصد بوده است.
این استاد اقتصاد دانشگاه خوارزمی تاکید کرد: رشد اقتصاد ایران به واسطه بخش نفت و در بخش خدمات هم به خاطر واسطه‌گری‌های مالی بوده است. هیچ یک از این دو جزء رشد اقتصادی، پایدار نیستند و کیفیت لازم را ندارند. بنابراین آمار گمراه کننده ارائه می‌دهند.
او اضافه کرد: رشد این شاخص‌ها اشتغال‌زا نیست، پایداری لازم را ندارد و با تکانه‌های مختلف کاملا شرایط به هم می‌خورد. همان اتقاقی که سال ۹۵ هم در اقتصاد ایران افتاد را شاهد خواهیم بود. در این سال رشد ۱۲.۵ درصدی بود ولی اجزایش را که تحلیل می‌کردیم، این رشد به‌واسطه بخش نفت بود و سال بعد به رشد بلند مدت بازگشتیم. حتی بعد از تشدید تحریم‌ها، رشدهای منفی را هم تجربه کردیم.
شقاقی شهری یادآور شد: این‌گونه رشدهای اقتصادی هیچ گونه ارزش تحلیل اقتصادی ندارد و اگر هم دیدیم کسی روی این عددها مانور می‌دهد، نباید بیشتر به آن بها بدهیم زیرا ماحصل اصلاحات ساختاری در درون اقتصاد نیست.
او ادامه داد: اگر زمانی در کشور ما محیط اقتصاد کلان بهبود یابد یا مثلا شاخص‌های رقابت‌پذیری و فضای کسب و کار بهبود پیدا کنند، یا شاخص‌های کنترل فساد بهتر شود، انحصار زدایی رخ دهد، جذب سرمایه خارجی اتفاق بیفتد یا بهبود و ارتقای بهره‌وری در اقتصاد محقق شود، می‌توانیم بگوییم که این رشدها باکیفت، پایدار و اشتغال‌زا هستند اما رشدهای وابسته به بخش نفت، به دلیل کاهش شدت تحریم‌ها رخ داده است و احتمالا سال آینده بسته به دو سناریوی موجود، شرایط متفاوت شود.
استاد اقتصاد دانشگاه خوارزمی درباره دو سناریوی سال آینده بیان کرد: اگر برای سال ۱۴۰۳ با همین منوال تحریم‌ها ادامه یابد، رشد اقتصاد ایران به همان رشد بلند مدت حدود دو و نیم تا سه درصد باز می‌گردد. اگر تحریم‌ها تشدید شود که ما رشدهای منفی را تجربه خواهیم کرد.
رشد منفی بخش کشاورزی و صفر صنعت، اتفاقاتی هشدار دهنده
شقاقی شهری یادآور شد: اتفاقات عجیبی در کشور ما رخ داده است که باید برای ما خیلی هشدار دهنده باشد. برای اولین بار در طول سال‌های اخیر، بخش کشاورزی ما رشد منفی را تجربه می‌کند.
او افزود: سال ۱۴۰۱، رشد این بخش منهای ۴.۵ درصد، بهار ۱۴۰۲ منهای ۴.۶ درصد و تابستان همان سال هم منهای سه درصد بوده است. گزارش بهار و تابستان بخش صنعت و معدن ما هم در ۱۴۰۲ رشد صفر را نشان می‌دهد.
استاد اقتصاد دانشگاه خوارزمی بیان کرد: میانگین رشد بخش کشاورزی ما همیشه ۴ درصد بوده است. به دلیل عدم سرمایه‌گذاری در فناوری، تکنولوژی و چالش آب؛ برای اولین بار در دهه ۱۴۰۰ این بخش وارد رشدهای منفی شده است.
او افزود: احتمالا این بحران‌ها موجبات تداوم رشد منفی را در بخش کشاورزی فراهم خواهد کرد. این مسئله برای اقتصاد ایران خیلی هشدار دهنده است. بخش کشاورزی که بخش اشتغال‌زا و مولد اقتصاد ایران است، در حال از کار افتادن است.
شقاقی شهری گفت: صنعت ما در سال ۱۴۰۲ در گزارش‌های فصلی رشدی را نشان نمی‌دهد. آنچه برای رشد اقتصادی مهم است، رشد بخش کشاورزی، صنعت و معدن و یا رشد بخش خدمات در حوزه‌های کسب و کار، ارتباطات، حمل و نقل و مستغلات است. اینها در بخش خدمات مهم هستند. رشد بخش خدمات در شرایط فعلی به خاطر واسطه‌گری‌های مالی است که خیلی ارزش تحلیل در اقتصاد ندارد.
او اضافه کرد: این آمار رشد، نباید ما را گمراه کرده و فریبمان دهد. این گونه گزارش‌ها صرفا یک عدد است. باید در اقتصاد همیشه رشدها را تحلیل کنیم و ببینیم در واقعیت چه اتفاقی افتاده است.
