چرا نخبگان تمایل به حضور در دستگاه قضایی ندارند؟

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از ایسنا، محمدرضا عدالتخواه دوشنبه ۱۸ دی در نخستین اجلاسیه اندیشه‌های قضایی مقام معظم رهبری با موضوع «قوه قضائیه، عدالت‌پژوهی، استقرار و گسترش عدالت» در دادگستری همدان، با بیان اینکه موضوع عدالت از مفاهیم بلند بشری است که تمام عقلا مانند فلاسفه، حقوق‌دانان، اقتصاددانان، جامعه‌شناسان، فقها و ... درباره آن صحبت کرده‌اند یعنی یک موضوع مشترک بین تمام علوم است، اظهار کرد: یکی از موضوعات تجلی عدالت، آراء صادره از محاکم است که مهمترین عرصه و ساحت اقامه عدل است؛ یعنی در احکام دادگستری می‌توانیم اجرای عدالت، توجه به آن و اقامه قسط و عدل را مشاهده کنیم که این موضوع در پرتو آراء متقن و دادرسی کیفی به دست می‌آید و اگر دادرسی ما کیفی نباشد و آراء صادره، سست و بی‌پایه باشد و با کوچکترین اشکال و ایراد از هم بپاشد، عدالت تحقق نمی‌یابد.

وی اضافه کرد: چه چیزی باعث می‌شود آراء، کیفیت لازم را نداشته باشد و به‌دنبال آن اقامه قسط و عدل در جامعه صورت نگرفته و احقاق حق نشود؟ در پژوهشی که نزدیک به ۲۰ سال پیش انجام دادم و الان تکمیل‌ شده است، عوامل متعدد درونی و بیرونی عدم اتقان آراء را بررسی کرده‌ام که تأثیر مستقیم بر نحوه صدور آراء و پایین آمدن کیفیت دادرسی دارد.

رئیس‌کل دادگستری استان همدان ادامه داد: از عوامل مهم درونی، تعداد و حجم بسیار بالای پرونده محوله به قضات است و چگونه انتظار اتقان آراء داریم؟ اگر بهترین نخبه دانشگاهی را هم داشته باشیم با این حجم کاری نمی‌تواند به نتیجه مطلوب رسید و کار خارج از طاقت و توان است، از دیگر عوامل درونی عدم تبحر و تجربه برخی قضات است که بعد از سال‌ها قضاوت هنوز کیفیت پایینی در رسیدگی به پرونده‌ها دارند همچنین ایجاد زمینه ارتقاء بنیه علمی نیز بسیار با اهمیت است که بنیه علمی قاضی و پیوند با علوم و مطالعه او نباید قطع شود، متأسفانه بعضی از قضات ما اندوخته‌های سابقشان را هم از دست می‌دهند و اغلب اصلاً انگیزه پژوهش و علم‌اندوزی ندارند، آن هم به علت همان حجم بالای پرونده‌ها و خستگی ناشی از کار زیاد است.

وی اضافه کرد: البته حائز اهمیت است که از نظر کیفیت دادرسی، استان همدان در رتبه بسیار بالایی قرار دارد؛ پنج مرکز کیفیت‌سنجی قوه قضائیه این موضوع را بیان کردند که همدان جزء سه استان برتر از این نظر است اما هنوز با استانداردهای مطلوب فاصله داریم.

عدالتخواه با اشاره به اینکه حجم بالای ورودی پرونده‌ها گریبان‌گیر قضات شده است، تأکید کرد: قاضی باید با ذهن آرام، بدون دغدغه اقدام به دادرسی و صدور حکم کند اما موضوعات مختلف گرفتاری‌های ذهنی و مشکلات معیشتی اجازه نمی‌دهند که ذهن قاضی آزاد ‌شود.

وی نبود سامانه ارزیابی آراء در سطح کشور را از دیگر عوامل عدم اتقان آراء دانست و بیان کرد: ارزیابی آراء در استان همدان بیش از چهار سال است در سامانه ساآب صورت می‌گیرد و بیش‌ از ۱۲ هزار فقره پرونده در یک سامانه و ۶۰۰۰ فقره پرونده در سامانه دیگری، در مجموع ۱۸ هزار فقره دادنامه را ارزیابی کردند یعنی امور کیفی تبدیل به امور کمی شده و می‌توانیم قضات را سطح‌بندی کنیم؛ یکی از عوامل افزایش کیفیت آراء استان همدان وجود همین سامانه است البته در سطح کشور نیز به تازگی سامانه تناد در این‌ زمینه راه‌اندازی شده است.

رئیس‌کل دادگستری استان همدان در ادامه نبود هیأت اندیشه‌ورز در مراکز استان‌ها را از دیگر عوامل کاهش اتقان آراء دانست و بیان کرد: باید هیأت اندیشه‌ورزی از نخبگان و قضات بازنشسته در مرکز استان ایجاد کنیم که قضات جوان و تازه‌کار، سوالات خود را از این طریق پیگیری کنند.

وی بیان کرد: مشکلات معیشتی و حقوق پایین قضات و کارکنان مجموعه قضایی را باید از عوامل بیرونی کاهش اتقان آراء دانست چرا که نخبگان و رتبه‌های برتر رشته حقوق، تنها به این جهت، تمایلی به حضور در دستگاه قضایی نداشته و با عدم حضور نخبه‌های جوان، کیفیت دادرسی و اتقان آراء کاهش پیدا می‌کند و با وضعیت فعلی بودجه قوه قضائیه، نخبه‌گزینی صورت نخواهد گرفت.

عدالتخواه اظهار کرد: بسیاری از قوانین ما دارای ابهام و تناقض است که همین موضوع از عوامل بیرونی عدم اتقان آراء است و هر قاضی می‌تواند برداشتی از این قانون داشته باشد بنابراین مجبور هستیم با رأی وحدت رویه این ابهامات را برطرف کنیم.

وی تأکید کرد: از دیگر عوامل بیرونی، ضرورت ارزیابی نظرات کارشناسان و وکلا است، همانطوری که آراء قضات، ارزیابی می‌شود، باید بررسی کرد که کارشناسی یک کارشناس چقدر در مسیر کشف حقیقت مؤثر بوده یا دفاع وکیل چه میزان منطقی بوده؟ بهتر است سامانه‌ای برای بررسی کیفیت کار وکلا و کارشناس طراحی شود.