جدال دوباره بر سر تعیین تعطیلات آخر هفته/ جمعه و شنبه تعطیل باشد یا همان پنجشنبه و جمعه؟

اقتصاد آنلاین - امیررضا محمدی: طی روزهای اخیر مجدد، بحث‌هایی پیرامون افزایش تعطیلات آخر هفته به ۲ روز و یا به عبارتی کاهش ساعات کاری هفتگی از ۴۴ ساعت به ۴۰ ساعت داغ شده است. در واقع، مجلس شورای اسلامی در شرایطی قرار است در هفته جاری، نسبت به تعیین تعطیلات آخر هفته و تعداد روزهای آن تصمیم گیری نماید که برخی بر این باورند تعطیلی یک و نیم روزه از ظهر پنجشنبه تا صبح شنبه منجر به کاهش تعاملات تجاری ایران با دنیا خواهد شد، چرا که بسیاری از کشورهای طرف قرارداد تجاری ایران، روزهای شنبه و یکشنبه تعطیل بوده و این عدم تطبیق سبب شده تا ایران عملا ۳.۵ روز با دنیا ارتباطی نداشته باشد.

محمد لاهوتی، رئیس کنفدراسیون صادرات ایران به تازگی در اظهارنظری اعلام کرده که اگر مجلس تصمیم بگیرد که روزهای پنجشنبه و جمعه به عنوان تعطیلات پایانی هفته به صورت کامل تعطیل باشند و نیم روز کاری پنجشنبه را در بانک‌ها از دست بدهیم، مشکلات بیشتر خواهد شد و عملاً تجار ۴ روز تمام را با دنیا قطع ارتباطات کاری و تجاری خواهند داشت.

وی به این نکته هم اشاره کرده است که اگر مجلس تصمیم به اعمال تعطیلی جمعه و شنبه بگیرد، اختلاف تعطیلات ما با دنیا به دو روز تقلیل خواهد یافت و مشکلات کمتر خواهد شد، به نحوی که می‌تواند به تجارت ایران در ارتباط با کشورهای خارجی و نیز ارتباط بانکی ایران با بانک‌های بین‌المللی کمک کند؛ لذا انتظار فعالان اقتصادی از مجلس این است که به این موضوع توجه ویژه داشته و حالا که تصمیم‌گیری در مورد این مساله مهم در دستور کار قرار گرفته و قرار است که این موضوع تعیین تکلیف شود، به تبادلات تجاری کشور توجه ویژه‌ای داشته باشند.

رئیس کمیسیون توسعه صادرات اتاق بازرگانی ایران در پاسخ به برخی اظهارنظرها مبنی بر اینکه به دلیل تحریم‌ها، ارتباطات بانکی ما با دنیا قطع است و تعطیلی بانک‌های ایران در روزهایی که در دنیا بانک‌ها مشغول به کار هستند، خللی در تجارت خارجی ایران وارد نمی‌کند، خاطرنشان کرد: قرار نیست که ایران تا آخر دنیا در تحریم باقی بماند و روابط بانکی آن با دنیا قطع باشد؛ همانطور که مسئولان عالی‌رتبه اعلام کرده‌اند، تحریم‌ها باید رفع شده و اقتصاد به شرایط عادی برگردد؛ بنابراین قانونی که در مجلس مصوب می‌شود برای کوتاه‌مدت نیست و دهها سال پابرجا خواهد ماند، بنابراین نباید در شرایط ویژه نسبت به یک موضوع اظهارنظر خلاف واقع داشت؛ بلکه باید نظرات کارشناسی را مبتنی بر شرایط کلی اعمال نمائیم.

این عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران معتقد است، موضوع در تصمیم‌گیری برای تعطیلات پایانی هفته، تنها محدود به ارتباط بانک‌ها نیست؛ بلکه تمام ادارات و فعالان اقتصادی در ۵ کشور اصلی طرف تجاری ایران، همگی شنبه‌ها و یکشنبه‌ها تعطیل هستند؛ به عنوان مثال چین به عنوان اولین شریک تجاری ما در صادرات و امارات به عنوان اولین شریک ما در حوزه واردات، شنبه و یکشنبه تعطیل هستند؛ یا حتی هند و ترکیه هم به همین ترتیب تعطیل هستند؛ لذا وقتی ۸۰ درصد تجارت ما با ۵ کشور خلاصه شده و تعطیلات همه این کشورها نسبت به ایران دو روز متفاوت است؛ عملاً تجار ما ۴ روز را در ارتباطات تجاری خود با شرکا از دست می‌دهند.

لاهوتی می گوید: این قطع ارتباط صرفاً در حوزه روابط بانکی نیست، بلکه در حوزه انجام مذاکرات، خرید و فروش کالاها و بسیاری از فرآیندهای تجاری، مشکلات زیادی به دلیل همین عدم تطبیق تعطیلات برای تجار به وجود می‌آید که امیدواریم مجلس به این موضوع توجه داشته باشد؛ قطعاً اگر تعطیلات ایران هم به جمعه و شنبه موکول شود؛ این موضوع می‌تواند بخشی از مشکلات تجاری کشور را حل و فصل کند؛ ضمن اینکه با توجه به اینکه ایران عضو بریکس و پیمان شانگهای است و تمام کشورهایی که در این پیمان‌ها قرار داشته و شرکای فعلی یا آتی ایران به شمار می‌آیند، تعطیلی خود را روزهای شنبه و یکشنبه قرار داده اند، بهتر است ایران نیز برای مراودات بیشتر روزهای جمعه و شنبه برای تعطیلات انتخاب کند تا تطبیق تعطیلات به شکل بهتری با این کشورها صورت گیرد.

در عین حال، از منظر تولید نیز، بسیاری از مخالفان، استدلال می‌کنند که این طرح باعث کاهش تولید در کشور خواهد شد؛ از سوی دیگر، موافقان این طرح استدلال می‌کنند که کاهش ساعات کاری به افزایش بهره‌وری کمک می‌کند.

بسیاری از کارفرمایان، ممکن است در ابتدا مخالف این طرح باشند و تصور کنند که کاهش ساعات کاری کارمندان، به کاهش تولید محصولات آن‌ها منجر می‌شود. از سوی دیگر، بسیاری از کارمندان موافق این طرح هستند. چراکه تعداد خیلی زیادی از آنان مجبور هستند ساعات دیگری را نیز به صورت مازاد کار کنند؛ بنابراین زمانی برای استراحت و موارد شخصی خود ندارند.

در حال حاضر بسیاری از کشورهای دنیا ساعات کاری ۴۰ ساعت و کمتر دارند. همچنین تعداد زیادی از این کشورها در حال انجام تحقیقات لازم برای کاهش ساعات کاری هفتگی به زیر ۴۰ ساعت هستند. همچنین باید توجه داشت تغییرات ساعات کاری وابستگی قابل توجهی به فرهنگ، و شرایط اقتصادی محل مورد مطالعه دارد. حال این سوال پیش می‌آید که آیا کاهش ساعات کاری می‌تواند به بهبود شرایط نیروی کار و کارفرمایان در ایران کمک کند؟ جوانب مختلف این طرح چیست؟

آیا ایرانیان کمتر از سایر کشورهای دنیا کار می‌کنند؟

شاید در نگاه اول بسیاری از افراد تصور کنند ایرانیان به میزان کمتری نسبت به سایر مردم جهان کار می‌کنند. تعطیلات عمومی موجود در کشور نیز تا حدی به این تصور دامن می‌زند. از سوی دیگر این تصویر وجود دارد که افراد در کشورهای دیگر، مخصوصا ژاپن، از تمام جنبه‌های زندگی خود غافل شده و مشغول کار هستند. از سوی دیگر، بسیاری از مردم تصور می‌کنند که مردم در کشورهای خارجی تمام وقت مشغول کارند تا بتوانند مخارج بالای خود را پوشش دهند، در حالی که ایرانیان زمان زیادی برای تعطیلات دارند.

باید توجه داشت که آمار و ارقام موجود ادعاهای فوق را رد می‌کند. به عنوان مثال، در ادامه به بررسی میانگین ساعات کاری هفتگی در ایران و برخی از کشورهای منتخب می‌پردازیم. منبع داده‌های ذکر شده، سازمان بین المللی کار می‌باشد.

میانگین ساعات کاری هفتگی در ایران ۴۳.۹ ساعت می‌باشد. میانگین ساعات کاری هفتگی در کشورهای فرانسه، آلمان، ژاپن، کره جنوبی، نروژ، انگلستان، و ایالات متحده، به ترتیب برابر با ۳۰.۱۴ ساعت، ۳۴.۳ ساعت، ۳۶.۹ ساعت، ۳۷.۹۲ ساعت، ۳۳.۵۳ ساعت، ۳۵.۸۵ ساعت، و ۳۶.۴۳ ساعت می‌باشد.

میانگین ساعات کاری در ایران و کشورهای منتخب

همچنین نکته قابل توجه دیگر در مورد ساعات کاری ایرانیان، تعداد افرادی است که بیشتر از میانگین جامعه مشغول به کار هستند. طبق داده‌های سازمان بین‌المللی کار، ۳۴.۹۲ درصد از افراد (نیروی کار) در ایران (آخرین داده‌ها مربوط به سال ۲۰۱۸ می‌باشد) بیشتر از ۴۹ ساعت در هفته کار می‌کنند. در حالی این عدد برای سایر کشورهای ذکر شده بسیار پایین‌تر است.

به عنوان مثال، درصد افرادی که بیشتر از ۴۹ ساعت در هفته کار می‌کنند در کشورهای فرانسه، ژاپن، کره جنوبی، نروژ، انگلستان، و ایالات متحده، به ترتیب برابر با ۹.۰۸ درصد، ۱۴.۹۵ درصد، ۱۷.۱۹ درصد، ۴.۸۴ درصد، ۱۱.۳۹ درصد، و ۱۴.۴۵ درصد می‌باشد.

درصد افرادی که بیشتر از ۴۹ ساعت در هفته کار می‌کنند

نکته قابل توجه دیگر، میزان تعطیلی در ایران و سایر کشورهای دنیا می‌باشد. بسیاری از مردم این تصور را دارند که تعطیلات ایران بیشتر از سایر کشورهای دنیا می‌باشد. باید در نظر داشت تعطیلات مناسبتی، و تعطیلات آخر هفته دو مقوله جدا هستند. اما با این حال، با در نظر گرفتن مجموع این دو، ایران باز هم تعطیلات کمتری نسبت به بسیاری از کشورهای دنیا دارد.

کل روزهای تعطیل در سال ۱۴۰۲ در ایران، ۷۶ روز می‌باشد. در سال ۱۴۰۲، ۵۲ جمعه داریم. در واقع تعطیلات آخر هفته در ایران تنها ۵۲ روز می‌باشد. همچنین ۲۷ تعطیلی رسمی داریم که ۳ روز از آن در جمعه می‌باشد. این در حالیست که تعطیلات آخر هفته در بسیاری از کشورها دو روز در هفته می‌باشد. بنابراین با توجه به اینکه در هر سال ۵۲ آخر هفته وجود دارد، تعداد روزهای تعطیل آخر هفته در این کشورها ۱۰۴ روز می‌باشد.

آیا کاهش ساعات کاری منجر به کاهش بهره‌وری می‌شود؟

شاید نگرانی بسیاری از کارفرمایان و سیاست‌گذاران را بتوان کاهش بهره‌وری، و یا تولید کل در اثر کاهش ساعات کاری عنوان کرد. به صورت ظاهری، بسیاری از افراد تصور می‌کنند که هرچه ساعات بیشتری کارکنند، درآمد بیشتری دارند. از سوی دیگر، بسیاری از افراد نیز معتقدند ساعات کاری بیشتر در یک کشور، به معنی درآمد بیشتر و سطح تولید و رفاه بیشتر می‌باشد. در حالی که داده‌ها ادعاهای فوق را رد می‌کنند.

در ادامه یادداشت، به بررسی ساعات کاری و درآمد سرانه، که بر اساس برابری قدرت خرید و نرخ تورم تعدیل شده است، در کشورهای مختلف می‌پردازیم. به صورت کلی، داده‌ها نشان می‌دهد بسیاری از کشورهایی که سطح درآمد سرانه بالاتری دارند، ساعات کاری کمتری نیز نسبت به سایر کشورها دارا هستند.

به عنوان مثال، می‌توان در نمودار زیر به کشورهای نروژ، ایالات متحده، آلمان، سوئیس، و بلژیک اشاره کرد. در نقطه مقابل، کشورهای بسیاری را می‌توان نام برد که ساعت کاری بالا منجر به تولید و درآمد بیشتر نشده است. به عنوان مثال، می‌توان به کشورهای پاکستان، بنگلادش، فیلیپین، چین، و هند اشاره کرد.

همچنین داده‌ها در کشورهای عضو OECD نیز نتایج فوق را تأیید می‌کند. به صورت کلی، کشورهایی که ساعات کاری کمتری دارند، تولید بیشتری نیز به ازای هر نیروی کار دارا هستند. نمودار زیر، بیانگر ادعای فوق است که ساعات کاری، و تولید بر حسب نیروی کار را در کشورهای عضو OECD نشان می‌دهد.

بررسی موردی داده‌ها به صورت سری زمانی، نتایج مشابهی را ارائه می‌دهد. همزمان با کاهش ساعات کاری در کشورهای نروژ، آلمان، دانمارک، و ژاپن، میزان تولید ناخالص داخلی بر ازای هر ساعت کار افزایش یافته است. نمودار زیر، بیانگر ادعای فوق در کشورهای ذکر شده می‌باشد.

همچنین مطالعات بسیار زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد کاهش ساعات کاری و افزایش انعطاف در آن، در بیشتر کشورهای دنیا به افزایش بهره‌وری نیروی کار کمک کرده است.

به عنوان مثال، کره جنوبی یکی از کشورهایی است که ساعات کاری خود را از ۴۴ ساعت در هفته به ۴۰ ساعت در هفته کاهش داده است. مطالعات مختلفی نشان می‌دهد که این تصمیم نه تنها بهره‌وری نیروی کار را کاهش نداده، بلکه باعث افزایش آن نیز شده است. به عنوان مثال، یک مطالعه نشان می‌دهد در اثر این سیاست، بهره‌وری نیروی کار (ارزش افزوده تولید شده) به میزان ۱.۵ درصد افزایش یافته است. البته میزان افزایش با توجه به اندازه بنگاه‌ها متفاوت بوده است.

سازمان بین المللی کار نیز مطالعه‌ای را منتشر کرده که نشان می‌دهد افزایش ساعات کاری، منجر به تضعیف عملکرد و بهره‌وری نیروی کار می‌شود. همچنین مطالعه دیگری که توسط این سازمان منتشر شده، نشان می‌دهد کار کردن افراد در ساعات اضافی، منجر به تعضیف روحیه آنان می‌شود که در نهایت کاهش بهره‌وری را به دنبال دارد.

همچنین برخی از تحقیقات انجام شده در سال‌های اخیر نیز نشان می‌دهد کاهش ساعات کاری به کمتر از ۴۰ ساعت نیز می‌تواند بر رشد بهره‌وری تأثیر گذار باشد. البته باید توجه داشت بسیاری از تحقیقات در مورد این موضوع (کمتر از ۴۰ ساعت یا ۴ روز کار در هفته)، بر اساس موردهای مختلف (مطالعه چند شرکت) می‌باشد و در سطح کلان بررسی نشده است.

آیا کاهش روزهای کاری به مشارکت زنان در بازار کار کمک می‌کند؟

مطالعاتی در زمینه رابطه بین ساعات کاری و مشارکت زنان در بازار کار وجود دارد. از نظر تئوری، کاهش روزهای کاری می‌تواند به افزایش مشارکت بانوان در بازار کار منجر شود. در کشوری مانند ایران، که مشارکت زنان در بازار کار بسیار پایین است، ایجاد انگیزه برای ورود زنان به فضای اقتصادی کشور می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر بازار کار و اقتصاد داشته باشد.

در واقع بسیاری از زنان متأهل، ساعات زیادی را صرف رسیدگی به امور خانواده می‌کنند. این مسأله باعث می‌شود تا زمان بسیاری را از کار کردن خود کاهش دهند. از سوی دیگر، این مسأله می‌تواند منجر به این شود که فرد به دنبال شغل دیگری نگردد و تنها به امور خانه مشغول باشد. همچنین انتخاب شغل، می‌تواند هزینه‌های جانبی دیگری برای این افراد داشته باشد. به عنوان مثال، هزینه پرستار برای بچه، نگهداری از منزل و ... را می‌توان از هزینه‌هایی دانست که بانوان متأهل ممکن است در ازای انتخاب کار متحمل شوند. با این حال کاهش یک روز کاری از نظر تئوری می‌تواند فرصت خوبی را برای مشارکت بیشتر بانوان در بازار کار بوجود آورد.

هماهنگی با روزهای کاری در دنیا

در حال حاضر در هر هفته، ایران روزهای جمعه به صورت رسمی تعطیل است. از سوی دیگر، بسیاری از کشورهای دنیا در روزهای شنبه و یکشنبه تعطیل هستند. انتقال تعطیلات به روزهای ذکر شده، می‌تواند موجب هماهنگی بیشتر ساعات کاری اداری در ایران و سایر کشورهای دنیا باشد. در صورتی که تعطیلات جمعه سر جای خود باقی بماند، تعطیل کردن شنبه نسبت به پنج‌شنبه گزینه بهتری است؛چرا که هماهنگی بیشتری با سایر کشورهای دنیا ایجاد می‌کند.

طرحی در جهت بهبود اقتصاد؟

همانطور که پیش‌تر و با استناد به مطالعات مختلف گفته شد، کاهش ساعات کاری از ۴۴ ساعت به ۴۰ ساعت در هفته، می‌تواند موجب افزایش بهره‌وری نیروی کار شود. همچنین این سیاست به صورت تئوری امکان مشارکت بیشتر گروه‌های جامعه مانند بانوان در بازار کار را افزایش می‌دهد؛ بنابراین می‌توان گفت این طرح قدم مثبتی در راستای بهبود بازار کار و در نتیجه شرایط اقتصادی در کشور می‌باشد.