معرفی ابزارهای بازار سرمایه / اوراق گام؛ سررسید کوتاه، نرخ بهره بالا!

اقتصاد آنلاین؛ در همین راستا مجید عبدالحمیدی کارشناس و مدرس بازار سرمایه به تبیین کامل این ابزارها پرداخته است. در آخر نیز ضمن تبیین اوراق گام، از اهمیت ابزارها و تنوع آنها در راستای تامین مالی خلاقانه سخن به میان آورد.

معرفی ابزارهای بازار سرمایه

ابزار سهام در بازار سرمایه نشان دهنده میزان مشارکت سهامداران در سرمایه گذاری است. نسبت سهم هر سهامدار به کل سهام‌ها با کمک این ابزار بازار مالی تعیین می‌شود.
صندوق‌ها و سبدگردان‌ها، ابزار کاربردی دیگری هستند که صندوق‌های سرمایه‌های خرد را از سرمایه گذاران جمع آوری کرده و مجموع آنها را در حوزه‌های مختلف استفاده می‌کنند. اما سبدگردان‌ها در سرمایه گذاری غیر مستقیم مشارکت کرده و کار خرید و فروش و همچنین مدیریت دارایی‌های سرمایه گذار را بر عهده دارند.
اوراق قرضه ابزار دیگری در بازار سرمایه محسوب می‌شود که مبلغ معینی را در فاصله زمانی مشخص باید به دارنده اوراق پرداخت کند. سپس در سررسید، اصل مبلغ بازپرداخت می‌شود.
قراردادهای آتی: نوعی از قرارداد هستند که خریدار و فروشنده متعهد می‌شوند که در زمان معینی در آینده، مقدار مشخصی از کالا را معامله کنند.
قراردادهای اختیار معامله: نوع دیگری از قرارداد هستند که خریدار با پرداخت مبلغی، حق اعمال معامله را در زمانی معین (در آینده) برای خود می‌خرد.

ابزارهای تأمین مالی دراز مدت

ابزارهایی که برای تأمین مالی دراز مدت استفاده می‌شوند، سهام، اوراق مشارکت و اوراق قرضه هستند. سهام در دو دسته سهام عادی و سهام ممتاز طبقه بندی می‌شود سهام عادی یکی از مهم ترین ابزارهای بازار سرمایه در بورس است که از طریق پذیره نویسی عمومی وارد بازار بورس می‌شود. اما سهام ممتاز نوعی استثنایی از سهام بورس است که امتیازات خاصی دارد. برای مثال سود بیشتری به سهام ممتاز تعلق می‌گیرد و پرداخت آن در اولویت قرار دارد.

اوراق مشارکت و اوراق قرضه ابزارهای دیگری هستند که به صاحبان کسب و کارها کمک می‌کنند تا تأمین مالی طولانی مدتی انجام دهند. البته دارندگان اوراق قرضه لزوماً سهامی در شرکت ندارند. درضمن اوراق قرضه امکان انتشار در ایران ندارد. اما اوراق مشارکت اوراقی بهادار به حساب می‌آیند که با وجود مجوز از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به قیمت اسمی مشخصی و در دوره معینی منتشر می‌شوند. اوراق مشارکت با هدف تأمین بخشی از منابع مالی طرح‌های عمرانی دولت، شهرداری، شرکت‌های دولتی و خصوصی استفاده می‌شوند.

اوراق گام

اوراق گواهی اعتبار مولد که به اختصار «گام» نامیده می‌شوند، سازوکاری را ایجاد خواهند کرد که واحدهای تولیدی به‌جای دریافت تسهیلات از بانک‌ها، به اعتبار و ضمانت بانک تکیه کرده و از این طریق تامین مالی خود را انجام دهند. این طرح مناسب گروه‌های تولیدی است که در تامین مواد اولیه خود دچار کمبود نقدینگی هستند. تولیدکنندگان این اوراق را بر مبنای فاکتور خرید مواد اولیه از بانک درخواست می‌کنند. بانک نیز به‌عنوان یک واسط، این اوراق را منتشر و در اختیار تولیدکنندگان قرار می‌دهد. این اوراق دارای تاریخ سررسید هستند که دارنده اوراق می‌تواند تا زمان سررسید آن را نزد خود نگهداری کرده یا برای خرید مواد اولیه آن را به جای پول به فروشنده مواد اولیه تحویل دهد. سررسید این اوراق به صورت یک ساله بوده و وظیفه پرداخت مبلغ اسمی در سررسید این اوراق به عهده بانک است. رفع موانع پولی، رونق تولید و هدایت منابع مالی مولد به تامین سرمایه در گردش سالم و پایدار از اهداف انتشار اوراق‌گام است.

نکات مهم در خصوص اوراق گام 

• ۱. بانک مرکزی هر سال سقف ضمانت اوراق‌گام را مشخص کرده و به بانک‌ها و موسسات اعتباری ابلاغ می‌کند.
• ۲. گواهی اعتبار مولد سه شاخصه دارد؛ بانک، بنگاه متعهد و متقاضی
• ۳. بانک‌های عامل انتشار اوراق‌گام  موظفند تاریخ سررسید اوراق را مشخص کنند. این سررسید براساس زمان مندرج در فاکتوری که بنگاه متعهد از متقاضی دریافت کرده است قابل تعیین است.
• ۴.  سررسید این اوراق یک ساله است و پرداخت مبلغ در سررسید به عهده بانک است.
• ۵.شرکت‌ها در صورت نکول در ایفای تعهدات، از دریافت مجدد اوراق‌گام محروم خواهند شد.
• ۶. سقف اعتباری هر بنگاه متعهد معادل ۱۲۰ درصد از فروش سال آخر آن بنگاه بر مبنای صورت‌های مالی حسابرسی شده پس از کسر مانده تسهیلات مرتبط با تامین مالی سرمایه در گردش بنگاه مربوطه و تعهدات ناشی از اوراق گام قبلی منتشر شده نزد شبکه بانکی تعیین می‌شود.

در کشور ما موضوع تامین منابع مالی در سال های اخیر اهمیت زیادی یافته و به یکی از مشکلات اصلی نظام اقتصادی کشور تبدیل شده است؛ چرا که در شرایط حاضر از یکسو شاهد محدودیت های مختلف ناشی از تحریم های ظالمانه و افت شدید سرمایه گذاری های خارجی و همچنین عدم بهره مندی از ظرفیت های نظام بانکی در مبادلات و تجارت بین المللی هستیم و از سوی دیگر، به دلیل رشد بالای تورم و کاهش قابل ملاحظه ارزش پول ملی و نیز افزایش هزینه های تولید و خروج سرمایه از کشور، دسترسی به منابع مالی موردنیاز برای فعالیت های توسعه ای یا سرمایه در گردش در شرکت ها، اهمیت دوچندانی پیدا کرده و تامین مالی به موقع و با نرخ های مناسب، یکی اصلی ترین نیازهای بنگاه های اقتصادی کشور برای تولید محصولات و خدمات و ایجاد ارزش افزوده است. پرهیز از دخالت های بی مورد و دستوری و توجه ویژه به قابلیت ها و ظرفیت های بالای بازار سرمایه و استفاده از ابزارهای متعدد موجود در این بازار در کنار توسعه ابزارهای جدید برای تامین مالی بنگاه ها و پذیرش و عرضه بیشتر شرکت ها در بازار سرمایه از دیگر اقدامات موردنیاز در این حوزه هستند. در همین راستا توسعه بیشتر ابزارهای اعتباری تامین مالی، از جمله اوراق گواهی اعتبار مولد (گام) موردنیاز است تا با متنوع سازی روش های تامین مالی غیر تورمی، به رفع مشکلات اعتباری بنگاه های اقتصادی بپردازد. به میزان توسعه ابزارهای اعتباری در کشور، نیاز به نقدینگی و پول کم می‌شود و چرخه های اقتصادی نیز به کار خود ادامه خواهند داد و بار تامین مالی را برای بانک ها سبک تر می کنند؛ چرا که بانک پرداخت وجه را به فروشندگان طرف قرارداد با بنگاه های اقتصادی از طریق این اوراق تضمین می کند و پرداختی از سوی بانک ها صورت نمی گیرد. بنابراین اوراق گام، تجربه ای مشابه اوراق خزانه اسلامی برای فعالان اقتصادی ایجاد کرده است؛ اوراقی که نرخ بهره بالایی داشتند اما با ورود بانک مرکزی به بازارگردانی و بازارسازی آن اوراق، نرخ بهره اوراق متعادل و متعارف شد. علاوه بر این، با ایجاد تجربه ایفای تعهدات به موقع دولت، ریسک نکول آن حذف شد. به نظر می رسد که بازار اوراق گام نیز نیازمند ساماندهی و بازارسازی در کنار زمان است تا بتواند نرخ بهره و منحنی نرخ بهره را متعادل و ریسک های واقعی این اوراق را برای فعالان مشخص کند.