پیامدهای اقتصادی جنگ اسرائیل و حماس: افزایش بی‌سابقه قیمت نفت در راه است؟

اقتصادآنلاین-آرش نصیری؛  حماس با حمله 7 اکتبر به اسرائیل امیدوار بود به چه چیزی دست یابد؟ پاسخ مطمئناً جلب توجه منطقه بود. به عبارت دقیق‌تر، برای برانگیختن واکنشی بود که می‌بینیم، با پیامدهای اجتناب‌ناپذیر برای شهرت جهانی اسرائیل و چشم‌انداز صلح در منطقه.

نحوه آشکار شدن این امر پیامدهایی بر زندگی انسان‌ها، توازن قدرت منطقه‌ای و شاید حتی صلح جهانی خواهد داشت. اما همچنین پیامدهایی برای اقتصاد جهانی دارد که طی چهار سال گذشته تحت تأثیر یک سری شوک‌ها قرار گرفته است: کووید-19، تورم پس از کووید، جنگ روسیه و اوکراین و اکنون این حادثه. اما این حادثه وحشتناک اخیر چقدر شوک بزرگی خواهد بود؟

شوک‌های نفتی گذشته باعث جهش شدید قیمت‌ها شده است. در نمودار زیر درصد تغییر در میانگین قیمت نفت، سه ماه پس از شروع هر جنگ یا انقلاب مهم در خاورمیانه مشاهده می‌شود.

این مسئله‌ای فراتر از دلار و سنت است. با توجه به جدیدترین چشم‌انداز بازار کالاهای بانک جهانی، در مورد «پیامدهای بالقوه درگیری در خاورمیانه»، تعداد افرادی که از ناامنی شدید غذایی رنج می‌برند در بازه میان 2019 تا 2021 بیش از 200 میلیون نفر افزایش یافته است. جنگ روسیه و اوکراین باید این وضعیت را به میزان قابل توجهی بدتر کرده باشد، اگرچه آمار دقیق هنوز در دسترس نیست. این اوضاع تا حدی به دلیل تأثیر مستقیم آن بر قیمت مواد غذایی و تا حدی به دلیل افزایش قیمت انرژی است. یک جهش بزرگ دیگر در قیمت انرژی این وضعیت را بدتر خواهد کرد.

بنابراین، پیامدها چقدر ممکن است بزرگ باشند؟ این بستگی به پاسخ به دو سوال دیگر دارد. جنگ و پیامدهای سیاسی آن چقدر شدید می‌تواند باشد و تا کجا ممکن است گسترش یابد؟ علاوه بر این، عواقب آن برای اقتصاد جهانی، عمدتاً (اما نه منحصراً) از طریق بازارهای انرژی، چه خواهد بود؟

قیمت نفت اخیراً در واقعیت به میانگین بلندمدت خود نزدیک شده است. نمودار زیر قیمت واقعی هر بشکه نفت را از سال 1970 تا کنون به دلار نشان می‌دهد.

خوشبختانه گیدئون راچمن اخیراً به اولین سؤال پرداخته است. او به ما یادآوری می‌کند که جنگ جهانی اول با درگیری بین اتریش و صربستان، هر دو متحد قدرت‌های بزرگ‌تر، آغاز شد. در این مورد، اسرائیل ممکن است به عنوان نماینده ایالات متحده و حماس و حزب‌الله به عنوان نماینده برای ایران (که ممکن است تبدیل به نماینده‌ای برای روسیه یا حتی چین شوند) در نظر گرفته شود. او اشاره می‌کند که ممکن است زنجیره‌ای از رویدادهای فاجعه‌بار به خود خلیج فارس نیز سرایت کند. حتی می‌تواند منجر به درگیری بین ابرقدرت‌ها شود. علاوه بر این، می‌توانیم اضافه کنیم، رژیم‌های منطقه ممکن است به دلیل خشم مردمی ناشی از عدم کمک به غزه بی‌ثبات شوند. لازم به یادآوری است که تحریم بسیار زیان‌بار نفت در سال 1973 نتیجه مستقیم جنگ نبود، بلکه پاسخی سیاسی از سوی تولیدکنندگان نفت عرب بود.

آیا اهمیتی دارد که جنگ در خاورمیانه گسترش یابد؟ بله قطعاً. این منطقه بسیار دور ]از کشورهای غربی[ مهم‌ترین تولیدکننده انرژی در جهان است: طبق بررسی آماری سال 2023 انرژی جهانی، 48 درصد از ذخایر اثبات شده جهانی را در خود جای داده و 33 درصد نفت جهان را در سال 2022 تولید کرده است. علاوه بر این، طبق گزارش اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، یک پنجم عرضه نفت جهان در سال 2018 از تنگه هرمز در انتهای خلیج فارس عبور کرد. این تنگه، گلوگاه بحرانی و استراتژیک عرضه جهانی انرژی است.

همانطور که در نمودار مشاهده می‌شود جنگ غزه بر قیمت گاز بسیار بیشتر از قیمت نفت تأثیر گذاشته است. (نمودار درصد تغییر قیمت گاز طبیعی، طلا، نفت و زغال سنگ را از زمان شروع جنگ اسرائیل و حماس نشان می‌دهد.)

بانک جهانی همچنین خاطرنشان می‌کند که شوک‌های انرژی گذشته بسیار پرهزینه بوده است. حمله عراق به کویت در سال 1990 میانگین قیمت نفت را سه ماه پس از آن 105 درصد افزایش داد، تحریم نفتی اعراب در سال‌های 1973-1974 آنها را تا 52 درصد و انقلاب اسلامی ایران در سال 1978 آن‌ها را تا 48 درصد افزایش داد.

با این حال، تا کنون اثرات حملات حماس به اسرائیل و جنگ غزه بر قیمت نفت کم بوده است. به طور واقعی، قیمت نفت در ماه سپتامبر از سال 1970 به میانگین خود نزدیک بود. علاوه بر این، همانطور که در نمودار زیر مشخص است، نفت از دهه 1970 کمتر اهمیت یافته و بازارهای نفت کمتر آسیب‌پذیر شده است: شدت تولید جهانی نفت از آن زمان تا کنون نزدیک به 60 درصد کاهش یافته است. منابع تأمین نیز متنوع شده‌اند. ذخایر استراتژیک بزرگتر است. و ایجاد آژانس بین‌المللی انرژی باعث بهبود هماهنگی شده است.

(تناژ نفت به ازای هر 1000 دلار GDP از سال 1970 تا کنون در نمودار مشاهده می‌گردد.)

با این وجود، نفت همچنان یک سوخت حیاتی حمل و نقل است. گاز طبیعی مایع از خلیج فارس نیز بخش مهمی از عرضه جهانی گاز طبیعی است. اختلالات بزرگ در این عرضه‌ها می‌تواند تأثیر قدرتمندی بر قیمت انرژی، تولید جهانی و سطح کلی قیمت‌ها، به ویژه در مواد غذایی، داشته باشد.

این بانک سناریوهایی با اختلالات کوچک، متوسط و بزرگ در عرضه را پیش‌بینی می‌کند: اولی، فرض می‌کند، عرضه را تا 2 میلیون بشکه در روز کاهش می‌دهد (حدود 2 درصد از عرضه جهانی)، دومی، آن را 3 تا 5 میلیون بشکه کاهش می‌دهد. و در آخرین سناریو 6 تا 8 میلیون بشکه در روز کاهش می‌یابد. قیمت نفت مربوطه به ترتیب 93 تا 102 دلار، 109 تا 121 دلار و 141 تا 157 دلار برآورد شده است. آخرین سناریو قیمت‌ها را به قله‌های تاریخی خود می‌رساند. اگر قرار باشد این تنگه بسته شود، نتایج به مراتب بدتر خواهد بود. ما هنوز در عصر سوخت‌های فسیلی هستیم. درگیری در بزرگترین منطقه تأمین کننده نفت جهان می‌تواند بسیار مخرب باشد (نمودار زیر پیش‌بینی قیمت نفت خام برنت برای سال 2024 تحت سه سناریو مختلف اختلال را نشان می‌دهد.)

بهترین راه برای اندیشیدن به این موضوع تأکید بر عدم قطعیت است. احتمال زیاد این است که درگیری مهار شود. اگر چنین باشد، اثرات اقتصادی ناچیز خواهد ماند. اما این امکان وجود دارد که جنگ گسترش یابد و در این صورت اثرات اقتصادی بسیار جدی‌تر خواهد بود. ناآرامی‌های داخلی ممکن است دولت‌های منطقه را مجبور به بررسی تحریم‌ها کند. این به سیاست‌گذاران منطقه و خارج از آن بستگی دارد که از انواع اشتباهاتی که در گذشته ویرانگر بوده اجتناب کنند.
​