«ابتکار کمربند و جاده» چین چیست و چه انگیزه‌هایی پشت آن است؟
این بلندپروازانه‌ترین طرح شی‌جین‌پینگ رئیس جمهوری چین است که به ویژه با انگیزه‌های فراوان در زمینه سیاست خارجی انجام می‌گیرد.
اقتصادآنلاین-آرش نصیری؛ انتظار می‌رود در ۱۷ اکتبر مقامات حداقل ۹۰ کشور برای شرکت در یک مجمع دیپلماتیک دو روزه وارد پکن شوند. این رویداد، اجلاسی است که توسط شی‌جین‌پینگ، رئیس جمهوری چین، برای جشن گرفتن دهمین سالگرد ابتکار کمربند و جاده (BRI)، بلندپروازانه‌ترین برنامه سیاست خارجی وی، برگزار می‌شود. این طرح شامل تأمین مالی میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری چین در جاده‌ها، راه‌آهن و سایر زیرساخت‌ها در سراسر اوراسیا و آفریقا است. چین مدعی است که BRI، ۴۲۰۰۰۰ شغل ایجاد کرده و ۴۰ میلیون نفر را از فقر نجات داده است. اما بسیاری در غرب فکر می‌کنند که هدف واقعی آن ایجاد نظم جهانی به رهبری چین است که در آن رژیم‌هایی که از نظر غرب نامطلوب تلقی می‌شوند می‌توانند رشد کنند. لیست مهمانان اجلاس این هفته طیفی از بازیگران را در بر می‌گیرد که غرب با آن‌ها در تقابل است. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، نقش اصلی را بازی خواهد کرد. قدرت‌های مختلف دیگر حضور خود را تأیید کرده‌اند. حتی طالبان هم هیأتی می فرستند. آیا BRI چین از توسعه بین‌المللی حمایت می‌کند یا خودکامگی را تقویت می‌کند؟
ابتکار کمربند و جاده که در سال ۲۰۱۳ به عنوان «یک کمربند، یک جاده» راه‌اندازی شد، به سرعت به بیان روشنی از عزم آقای شی برای شکستن دستور دنگ شیائوپینگ تبدیل شد. شعار دنگ این بود: «پنهان کردن توانایی‌هایمان و سرمان در کار خودمان؛ هرگز سعی نکنید رهبری ]جهان[ را به دست بگیرید». این کشور به دنبال این است که اوراسیا (که تحت سلطه چین است) به یک منطقه اقتصادی و تجاری برای رقابت با منطقه ماوراء اقیانوس اطلس (که تحت سلطه آمریکا است) تبدیل کند. با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، آقای شی امیدوار بود که بازارهای جدیدی برای شرکت‌های چینی مانند شرکت‌های راه‌آهن سریع‌السیر ایجاد کند و بخشی از ظرفیت مازاد عظیم کشورش در سیمان، فولاد و سایر فلزات را صادر کند. او با سرمایه‌گذاری در کشورهای ناآرام آسیای مرکزی، به دنبال ایجاد همسایگی با ثبات‌تر برای مناطق ناآرام غربی چین یعنی سین‌کیانگ و تبت بود. و با تشویق پروژه‌های چینی بیشتر در اطراف دریای چین جنوبی، این ابتکار عمل با هدف تقویت ادعاهای چین در آن منطقه انجام گرفت («جاده» در «کمربند و جاده» به خطوط دریایی اشاره دارد).
از بسیاری جهات، دهه اول BRI شاهد موفقیت شگفت‌انگیزی بوده است. بیش از ۱۵۰ کشور از جمله ۱۸ کشور از ۲۷ عضو اتحادیه اروپا به این طرح پیوسته‌اند. این به چین کمک کرد تا به بزرگ‌ترین اعتباردهنده در بین کشورهای در حال توسعه تبدیل شود و نفوذ دیپلماتیک و ژئوپلیتیک این کشور را تقویت کند. همچنین برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه، که در آن جاده‌ها و راه‌آهن‌ها ساخته نشده بودند، مزایای مشخصی نیز به همراه داشته است.
با این حال پیشرفت BRI کند شده است. در سال‌های اولیه این برنامه، چین بی‌محابا به کشورهای فقیر وام داد، بدون اینکه ارزیابی درستی از ریسک داشته باشد. بسیاری از این وام‌ها اکنون خوب پیش نرفته‌اند و پکن را مجبور کرده‌اند تا محتاط‌تر شود. وام‌های خارجی چین از سال ۲۰۱۶ کاهش یافته است. آقای شی می‌گوید که اکنون بر سرمایه‌گذاری‌های «کوچک اما زیبا» تمرکز خواهد کرد؛ تغییری چشمگیر در لحن برنامه‌ای که او زمانی از آن به عنوان «پروژه قرن» یاد می‌کرد. سرخوردگی داخلی تا حدی این تغییر لحن را توضیح می‌دهد: اقتصاد متزلزل چین باعث شده است که هزینه‌های هنگفت در خارج از کشور در میان شهروندان عادی کمتر محبوب شود. کشورهای دیگر نیز با داغ شدن رقابت جهانی این کشور با آمریکا نسبت به نزدیک شدن به چین محتاط‌تر شده اند. اتحادیه اروپا قوانین مربوط به سرمایه‌گذاری خارجی در زیرساخت‌های حیاتی را با اشاره به نگرانی‌های امنیت ملی تشدید کرده است. انتظار می‌رود ایتالیا، تنها عضو گروه ۷ که به BRI ملحق شده است، از آن خارج شود.
BRI ممکن است حرکت خود را کند کرده و اهداف خود را تعدیل کند. اما همچنان بخش مهمی از هدف بلندمدت آقای شی برای گردآوری کشورهای جنوب جهانی حول مدل توسعه عاری از دموکراسی چین است. یک دهه پیش، کشورهای غربی اهمیت این پروژه را درک نکردند. آن‌ها اکنون در حال تقلا برای ارائه جایگزین هستند. طرح‌های کریدور حمل‌ونقلی که هند را به خاورمیانه و اروپا متصل می‌کند، در نشست ماه گذشته گروه ۲۰ در دهلی رونمایی شد. آمریکا قول داده است که وام‌دهی به کشورهای در حال توسعه را از طریق بانک جهانی افزایش دهد. ابتکار کمربند و جاده چین با برخی دست اندازها در جاده مواجه شده است. با این حال، سمت و سوی سفر جهان را هم‌اکنون تغییر داده است.
