جنگ اسرائیل و حماس آزمون بزرگی برای جاه‌طلبی‌های چین در خاورمیانه است

اقتصادآنلاین-آرش نصیری؛ به گفته دیپلمات‌ها و تحلیل‌گران، بحران در خاورمیانه که با حمله حماس به اسرائیل آغاز شد، به آزمون بزرگی برای جاه‌طلبی‌های چین برای ایجاد نفوذ در منطقه‌ای که به طور سنتی تحت سلطه ایالات متحده است، تبدیل شده است.

واشنگتن همچنان قوی‌ترین قدرت نظامی در خاورمیانه به نظر می‌رسد و پس از حمله با اعزام دو گروه ناو هواپیمابر، قدرت خود را نشان داد. این کشور همچنین بازیگر اصلی دیپلماتیک در منطقه است، علی‌رغم نگرانی‌های اعراب مبنی بر عدم تعامل، و به عنوان متحد اصلی اسرائیل، اهرم فشاری بر دولت یهودی دارد.

اما نقش اقتصادی چین به سرعت رشد کرده است و اکنون بیش از ایالات متحده با اکثر کشورهای منطقه تجارت می‌کند. پکن همچنین با تقریباً همه آن‌ها از جمله ایران، حامی حماس و حزب الله لبنان، روابط خوبی دارد و این امید را ایجاد می‌کند که بتواند از این نفوذ برای جلوگیری از آتش‌سوزی بزرگ منطقه‌ای استفاده کند. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا روز شنبه طی تماسی با وانگ‌یی، وزیر امور خارجه چین، درباره «ثبات در منطقه و منصرف کردن طرف‌های دیگر از ورود به مناقشه» بحث کرد.

در سال‌های اخیر، پکن به عنوان بخشی از چشم‌انداز رئیس‌جمهوری شی‌جین‌پینگ برای رهبری بر  کشورهای نوظهور و غیرمتعهد جنوب جهانی، تلاش برای گسترش نفوذ سیاسی خود در خاورمیانه را آغاز کرده است.

پکن امسال در وارد کردن چهار کشور خاورمیانه، مصر، ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، به گروه کشورهای نوظهور در بریکس نقش اساسی داشت. همچنین در ماه مارس میانجیگری تنش زدایی بین عربستان سعودی و ایران را بر عهده گرفت که اولین میانجی‌گری دیپلماتیک برای چین بود. شی در ماه ژوئن همچنین با پیشنهاد کمک به محمود عباس، رئیس‌جمهور فلسطین برای پیشبرد مذاکرات صلح با اسرائیل این روند را ادامه داد.

در نمودار زیر سرمایه‌گذاری مستقیم چین (صورتی) و ایالات متحده (رنگ آبی) در کشورهای مختلف منطقه در سال 2021 بر حسب میلیارد دلار نمایش داده شده است.

اکنون تحلیلگران این سوال را مطرح می‌کنند که چگونه این جاه‌طلبی‌های روزافزون، بی‌ثباتی ناشی از درگیری اسرائیل و حماس را از بین خواهند برد. هنگامی که حماس حمله خود را آغاز کرد، پکن لحن بی‌طرفانه‌ای را به کار برد که خشم بسیاری از اسرائیلی‌ها و کشورهای غربی را برانگیخت، و به ملایمت از هر دو طرف خواست تا «خونسردی خود را حفظ کنند» و اقدامات گروه فلسطینی را محکوم نکردند.

یک دیپلمات ارشد با تجربه در خاورمیانه گفت: «درست است که چین می‌تواند درباره چیزهایی بین عربستان سعودی و ایران مذاکره کند، اما این اعتماد زیادی برای طرف اسرائیلی ایجاد نمی‌کند.»

این دیپلمات گفت: «اسرائیل قرار نیست به گونه‌ای عمل کند که جایگاه آمریکا در منطقه را تضعیف کند. و اگر شما کشتار 1000 نفر را داشته باشید، و چین نتواند به وضوح بگوید که موضعش چیست، پس واضح است که آن‌ها قادر به داوری یا میانجیگری در درگیری برای هر دو طرف نیستند.»

به گفته الساندرو آردوینو در کالج کینگ لندن، در حالی که چین از دوران مائوتسه تونگ حامی سرسخت آرمان فلسطین بوده است، از دهه 1980 روابط دوستانه اقتصادی با اسرائیل نیز ایجاد کرده است.

به گفته تحلیلگران، درگیری با حماس، گرایش‌های چین در طرفداری از فلسطین را به منصه ظهور رسانده است، در حالی که مقالات رسانه‌های دولتی چین، آمریکا را به دامن زدن به بحران متهم می‌کنند. این امر موجب ناامیدی برخی از دانشگاهیان اسرائیلی شده است.

توویا گیرینگ، کارشناس اسرائیلی چین در X (توییتر سابق) پست کرد که می‌خواهد به این دانشگاهیان و روزنامه‌نگاران [چینی] بگوید که با سوء استفاده از رنج ما برای منافع سیاسی چقدر از نظر اخلاقی فاسد هستند.

نمودار زیر تعداد سفارت‌خانه‌ها و نمایندگی‌های دیپلماتیک چین و آمریکا در خاورمیانه را نشان می‌دهد. همانطور که مشخص است چین در کشورهای خاورمیانه دارای نمایندگی‌های دیپلماتیک بیشتری نسبت به ایالات متحده است.

روز پنجشنبه، وزارت خارجه اسرائیل به ژای جون، نماینده چین در خاورمیانه گفت که واکنش رسمی پکن به حمله حماس مناسب نیست و حق ملی دفاع از خود را به رسمیت نمی‌شناسد.

نیکلاس برنز، سفیر آمریکا در چین، حمایت قوی واشنگتن از اسرائیل را با موضع بی‌تفاوت چین مقایسه کرده است. برنز روز پنجشنبه در گفتگو با کمیته ملی روابط ایالات متحده و چین گفت: « چین، بنا به اعتراف خود این کشور، نقش بزرگتری در خاورمیانه بر عهده گرفته است». «[اما] شما باید موثر باشید، باید از چیزی حمایت کنید و پای آن بایستید.»

او گفت راه حل «دو دولتی» مورد حمایت چین، ایده تشکیل کشور فلسطین در کنار اسرائیل، مورد حمایت حماس قرار نگرفت که «با اعتقادات راسخ خود می‌خواهد کشور اسرائیل را نابود کند.»

اما برخی دیگر می‌گویند حمایت قاطع چین از فلسطینی‌ها می‌تواند جایگاه این کشور را در جهان عرب و موقعیتش را در منطقه تقویت کند.

حمایت کشورهای عربی از فلسطین افزایش خواهد یافت. یون سان، مدیر برنامه چین در مرکز استیمسون، یک اندیشکده در واشنگتن، گفت: این به نفع چین است زیرا چین و کشورهای عربی را در یک طرف قرار می‌دهد.

نمودار زیر صادارات و واردات دو کشور ایالات متحده و چین در سال 2022 به کشورهای خاورمیانه را بر حسب میلیارد دلار نشان می‌دهد. چین برای اکثر کشورهای خاورمیانه شریک تجاری بزرگتری نسبت به ایالات متحده است.

به گفته تحلیلگران دیگر، اتکای چین به لفاظی‌های انتزاعی برای صحبت در مورد درگیری‌ها، به ویژه زمانی که متضمن حمله‌ای از سوی متحدان دیپلماتیک این کشور باشد، نیز راهبردی آشنا بود که به پکن اجازه داد حداقل به صورت اسمی از جانبداری اجتناب کند. چین همین مسیر را در جنگ اوکراین دنبال کرده و از محکوم کردن تهاجم روسیه امتناع ورزیده و در عوض آن را به عنوان یک «بحران» توصیف کرده است.

موریتز رودولف، یکی از همکاران مرکز چینی پل تسایی دانشکده حقوق دانشگاه ییل در ایالات متحده، می‌گوید: «این کاری است که چینی‌ها همیشه سعی می‌کنند انجام دهند.»

رودولف گفت: «آن‌ها [چین] می‌دانند که نقش بیشتری در این منطقه ایفا خواهند کرد، خواهان ثبات هستند، اما در عین حال نمی‌خواهند در پیچیدگی‌های آن غرق شوند.»

آردوینو، از کالج کینگ، گفت که روابط چین با ایران می‌تواند به یک ابزار مهم چانه‌زنی در روابط این کشور با آمریکا تبدیل شود.

وی گفت: «به خصوص اگر چین بخواهد به نوعی زمینه مشترک با آمریکا در مورد سیاست خاورمیانه برسد، یکی از معدود بازیگرانی که می‌تواند تهران را به نحوی متقاعد کند، می‌تواند قدرت دیپلماتیک چین باشد.»

گدالیا پسرمن، کارشناس چین و خاورمیانه در مؤسسه دیپلماسی و روابط خارجی آبا ابان در اسرائیل گفت: «چین صرف نظر از معاملاتش با ایالات متحده، با لحظه حساسی برای جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای خود روبرو است.»

افترمن گفت: «ما لفاظی‌های زیادی داشته‌ایم، صحبت‌های زیادی در مورد اینکه چگونه چین در منطقه همه این کارهای جدید را انجام می‌دهد، اما وقتی نوبت به این وضعیت جدید می‌رسد، چین هیچ چیز معنی‌داری نگفته است.»

«بنابراین یا چین این چالش را برمی‌گزیند و نشان می‌دهد که یک بازیگر واقعی است، یا کاملاً واضح خواهد بود که اینطور نیست، یا بسیار کمتر از آن چیزی که همه فکر می‌کردند دنبال ایفای نقش در منطقه است.»