دشت‌های دیروز، صحراهای امروز
روزنامه گاردین به‌تازگی در گزارشی اوضاع دشت‌های ایران در بحران آب را اسفبار خوانده است.
دشت مغان، دشت هویج، دشت لاله‌های واژگون، دشت نرگس، دشت ناز، دشت شقایق‌های وحشی؛ دشتها جزو گرانمایهترین و زیباترین سرمایه‌های طبیعی یک کشور به‌شمار میروند، اما عمر این دشتها در دستان عنصری حیاتی است: «آب». اردیبهشت سال93 با دوستان تصمیم گرفتیم سفری به شیراز و دشت‌ارژن داشته باشیم. در ماشین گرم صحبت بودیم و در انتظار دیدن دشتی زیبا و پر از گل. اما در کمال ناباوری با بیابانی خشک و بی‌آب و علف مواجه شدیم که روزی دشت نام داشتهاست. روزنامه گاردین نیز در جدیدترین گزارش خود به این معضل اشاره کرده است. در گزارش این روزنامه آمده است: «در خاورمیانه بسیاری از دشتها در حاشیه شهرها به‌دلیل از دست‌دادن ذخایر آبی به صحرا تبدیل شدهاند. ایران یکی از کشورهایی است که در این روند جهانی به‌طور جدی آسیب دیده است. مصرف بیرویه آب همراه با فقر بارندگیها، ذخایر آبی این کشور را ویران کرده و محصولات کشاورزی آن را نابود کردهاست. گفته میشود در شهر سائوپائولو که زمانی شهر بارانی نام داشت، ساکنین برای دسترسی به آب ناگزیر به حفاری کف زیرزمینها و پارکینگهای خانه خود شدهاند. شاید باورش سخت باشد اما اگر ما در حال حاضر در ایران این وضعیت را نداریم اما در صورت ادامه این روند مصرف، فرزندان ما در آینده‌یی نه‌چندان دور حتما این وضعیت تلخ را تجربه خواهند کرد.» به گزارش گاردین، هفته گذشته خشکسالی در سائوپائولو به حدی وحشتناک بود که ساکنین تلاش میکردند از طریق حفاری کف زیرزمینهای خود به آبهای زیرزمینی دست پیدا کنند. در‌حالی‌که مخازن آب در سرتاسر جهان خشک شدهاند، میلیونها انسان در جهان به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند. سهمیه‌بندی و جنگ در مورد منابع آبی مواردی است که در آینده شاهد آن خواهیم بود. لئوناردو داوینچی ادعا کردهاست که آب عنصر حیات‌بخش تمام هستی است. متاسفانه در‌حال‌حاضر منابع آب در سیاره ما با روندی هشداردهنده رو به خشکی میرود. جمعیت جهان با سرعتی بالا رو به افزایش است، اما این شمار رو به افزایش با افزایش برابر منابع آب سالم همراه نیست. به نظر میرسد این امر عواقب جدی به‌دنبال داشتهاست. گزارشها نشان می‌دهد امروز در‌حالی‌که منابع آبی و سفرههای آب زیرزمینی رو به خشکی رفته‌اند، مناطق وسیعی در سرتاسر جهان وارد بحران شدهاند. بیش از یک‌میلیارد نفر (یک نفر از هر هفت نفر در کره زمین) به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند. هفته گذشته در سائوپائولو برزیل که خانه بیش از 20میلیون نفر را در خود جای داده‌است و زمانی شهر بارانی نام داشت، خشکسالی آنقدر به مردم فشار وارد کرد که ساکنین برای دسترسی به آبهای زیرزمینی کف زیرزمینها و پارکینگهای خود را حفاری کردند. مقامات مسوول این شهر نیز هفته گذشته در مورد نزدیک‌بودن امکان سهمیه‌بندی‌شدن آب هشدار دادند. آنها افزودند احتمال دارد شهروندان تنها دو روز در هفته به آب دسترسی داشته باشند. مقامات مسوول در کالیفرنیا اعلام کردهاند که این ایالت از ژانویه امسال وارد چهارمین سال خشکسالی شدهاست و براساس آمار به‌دست‌آمده از بررسیهای آبوهوایی این خشکترین موقعیت ثبت‌شده تاکنون است. همزمان استفاده هر نفر از آب نیز افزایش پیدا کرده است. در خاورمیانه نیز بسیاری از دشتها در حاشیه شهرها به‌دلیل از دست دادن ذخایر آبی به صحرا تبدیل شدهاند. ایران یکی از کشورهایی است که به‌طور جدی آسیب دیده‌است. مصرف بیرویه آب همراه با فقر بارندگیها ذخایر آبی این کشور را ویران کردهاست و محصولات کشاورزی آن را نابود کردهاست. متشابها در امارات متحده عربی نیز وضع به همین قرار است و به همین خاطر این کشور روی گیاهانی که عملکرد شیرین‌سازی آب را انجام میدهند و واحدهای بازیافت فاضلاب سرمایه‌گذاری‌های کلانی کردهاست تا بتواند کمبود آب سالم خود را جبران کند. پادشاه وقت امارات شیخ‌محمد بن‌زایدال‌نهیان اقرار کردهاست: «در‌حال‌حاضر برای ما آب از نفت مهمتر است.» ماهیت جهانی این بحران در گزارشهای مشابه از دیگر مناطق نیز مورد تاکید قرار گرفته است. به‌طور مثال در جنوب آسیا، میزان بالایی از آبهای زیرزمینی از دست رفته‌اند که نتیجه سهلانگاری در پمپ آب بدون هیچ کنترل و محدودیت در دهه‌های اخیر است. حدود 600میلیون نفر در یک حاشیه 2000کیلومتری زندگی میکنند که از شرق پاکستان تا صحراهای گرم و خشک شمال هند و بنگلادش را دربرمی‌گیرد و این منطقه یکی از مناطقی است که به کمک کانالهای آب در جهان سیراب میشود. قریب به 75درصد از کشاورزان برای آبیاری مزارع و محصولات خود به پمپ‌کردن آبهای زیرزمینی اتکا کردهاند؛ این در حالی است که اطلاعات و تصاویر ماهواره‌یی به‌دست‌آمده نشان میدهند مصرف آب روزبه‌روز در حال افزایش و میزان ذخایر آبی به طرزی هشداردهنده در حال کاهش است. ارقام به‌دست‌آمده از مطالعات زمین‌شناسی ایالات متحده امریکا ماهیت این مشکل را آشکار می‌سازد؛ براساس این آمار میزان کل آب آشامیدنی موجود در سطح کره زمین حدود 2،100،551 مایل‌مکعب است. اگر این میزان به‌شکل یک قطره ترکیب شود یک محدوده دایره‌یی شکل به قطر 170مایل را تشکیل خواهد داد. هر چند 99درصد از آن محدوده دایره‌یی شکل را آبهای زیرزمینی تشکیل میدهند که میزان زیادی از آن قابل دسترسی نیست. اما در مقابل، کل حجم آب دریاچه‌ها و رودخانه‌ها که منبع اصلی آب آشامیدنی انسانهاست یک محدوده دایره‌یی شکل به قطر 35مایل را تشکیل می‌دهد. این قطره آبی کوچک، آب مورد نیاز اکثریت انسانهای روی این کره خاکی را تامین میکند و با گرمایش روزبه‌روز جهانی در معرض تهدید جدی قرار دارد. تغییرات در میزان بارشها و همچنین ذوب‌شدن برف و یخ تاکنون سیستم هیدرولوژیکی را در بسیاری از مناطق تغییر داده است. یخچالهای طبیعی در سرتاسر جهان در حال کوچک‌شدن هستند و به شهرها و روستاهای حاشیه خود آسیبهای جدی وارد کردهاند. نتایج پنلهای بین دولتی برای تغییرات آبوهوایی نشان می‌دهد میزان افرادی که کمبود آب را تجربه میکنند تا آخر قرن بیست‌ویکم افزایش پیدا خواهد کرد. هر روز و هر روز ملتها و کشورها بیشتر باید برای ذخایر آبی رقابت کنند. اخیرا یکی از اختلافات بین‌المللی میان مصر و اتیوپی بر سر ساختن سد روی رودخانه نیل حل شد. اما در آینده اخلافاتی جدیتر از این رخ خواهد داد چرا که زمین در حال خشک‌شدن است. حتی در عرضهای بالای جغرافیایی که به نظر میرسد در سال‌های آتی بارندگیها شدت پیدا کند اما تغییرات آبوهوایی همچنان میزان آب را کاهش خواهند داد و با چند فاکتور دیگر خطراتی را محتمل میکند: افزایش دمای هوا؛ افزایش سطح رسوبات و آلودگی‌ها؛ بارش‌های اسیدی؛ و کاهش امکانات و تسهیلات در پی سیلهای ناشی از بارندگی‌های شدید. جهان با بحران آبی مواجه خواهد شد که حتی یک نقطه از آن هم بی‌تاثیر نخواهد ماند. ژان کرتین نخستوزیر پیشین کانادایی و رییس شورای اینتراکشن اظهار داشتهاست: «تاثیر سیاسی آتی بحران و کمبود آب، ویرانگر است. پیش‌بردن سیاستهای پیشین در مصرف آب آینده بشریت را به نابودی می‌کشاند.»
