عیسی کلانتری: کشاورزی مریض است

عیسی کلانتری دبیر کل خانه کشاورز و مدیر گروه امور پژوهشی کشاورزی مجمع تشخیص مصلحت نظام و وزیر اسبق کشاورزی بعد از گذشت 14 سال از پایان وزارتش در بخش کشاورزی هنوز هم با گرفتن مسئولیت دبیری ستاد احیایی دریاچه ارومیه در دولت یازدهم و اظهارنظر های گاه و بیگاه خود در بخش کشاورزی نامش بر سر زبان‌ها است. از این فارغ التحصیل دکترای فزیولوژی و بیوشیمی محصولات زراعی دانشگاه آیوا ایالات متحده امریکا که برخی وی را دانشمند بخش کشاورزی ایران و برخی اپوزیسیون بخش کشاورزی می نامند این روزها دیگر از انتقادات بی پرده‌اش علیه دولت یا وزارتخانه های جهاد کشاورزی و نیرو خبری نیست، برخی دلیل آن را دریافت یک مسئولیت دولتی از روحانی و دبیری ستاد احیای دریاچه ارومیه می دانند که بودجه مناسبی نیز در اختیار دارد. در هر حال کلانتری چندین سال است که مشکل بخش کشاورزی را کمبود منابع آبی و استفاده بی رویه از منابع آبی می داند و مکرر اخطار داده است که با ادامه روند فعلی برداشت منابع آبی ایران از یک کشور نیمه خشک به یک کشور خشک تبدیل می شود اما نکته جالب در این ارتباط این است که بیشترین میزان سد سازی برای مهار و ذخیره آبهای سطحی در زمان حضور وی در کابینه دولت سازندگی با افتخار صورت گرفته است. به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از تسنیم، در این مصاحبه سعی شده که با مشاور مجمع تشخیص مصلحت نظام درباره مسائل و مشکلات منابع آبی و کشاورزی کشور از زاویه ای دیگر نگاه شود. *کشاورزی ایران مریض است حال بخش کشاورزی چطور است؟ حال کشاورزی خوب نیست، زیرا پتانسیل های آن هر روز کمتر می شود .کمبود آب و سرمایه و شرایط نامناسب اقلیمی دست به دست هم داده اند تا حال کشاورزی را خراب کنند.کشاورزی ما مریضی است که صد بیماری دارد بعضی از بیماری‌های آن لا علاج و برخی قابل درمان است اما بزرگترین مشکل کشاورزی ما کمبود منابع آب و بارش برف و باران و متعاقبا کاهش تولیدات کشاورزی است. بر اساس اعلام وزارت نیرو از 96 میلیارد متر مکعب آب کشور 88 میلیارد متر مکعب توسط بخش کشاورزی مصرف می شود که این رقم باید به زیر 40 میلیارد متر مکعب کاهش یابد. بیلان مصرف آب های زیر زمینی در کشور 16 میلیارد متر مکعب رسیده و آب های سطحی تمام تالاب ها در حال مصرف است، برای نجات کشاورزی باید سرمایه گذاری ها را در این بخش افزایش دهیم تا میزان بهره وری را از نظر اقتصادی و وزنی بالا رود. میزان بهره وری آب در بخش کشاورزی ما چقدر است؟ میزان بهره وری آب در بخش کشاورزی 950 گرم در مقابل یک متر مکعب آب است که این رقم باید به 2.5 کیلو گرم افزایش یابد و از لحاظ ارزشی 30 سنت به یک دلار برسد. حال کشاورزی و کشاورز باید به طور همزمان خوب باشد، یعنی به درآمد کشاورز در کنار تولیدات این بخش باید توجه کرد که برای تحقق این امر نیاز به سرمایه گذاری سنگینی برای اصلاح ساختار تولید داریم اما در کوتاه مدت هیچ کاری برای کشاورزان نمی توان انجام داد. * تولید برخی محصولات کشاورزی باید کاهش یابد برنامه بلند مدت و اصلاح ساختاری بخش کشاورزی چیست ؟ مقدار آب مصرفی و سطح زیر کشت تولیدات بخش کشاورزی نیازمند به کاهش و حجم تولید در واحد سطح و ارزش تولیدات کشاورزی باید افزایش یاید. در کنار این اصلاح ساختار باید میزان تولیدات برخی از محصولات کشاورزی نیز کاهش یابد به طور مثال زراعت 8.5 میلیون هکتار به 6.5 میلیون هکتار برسد و مصرف آب بخش کشاورزی 60 درصد یا 53 میلیارد متر مکعب کاهش یابد. این کاهش تولید شامل کالاهای استراتژیک هم خواهد بود؟ این کاهش تولید شامل هر دو بخش کالاهای تولیدی در کشور می‌شود. بعضی از کالاهای استراتژیک را مجبور به تولید در کشور هستیم زیرا اگر بخواهیم کالاهای استراتژیکی مانند کلزا و جو را از چرخه تولید حذف کنیم به بهداشت خاک آسیب زده‌ایم. محدویت ما در بخش کشاورزی افزایش یافته و نیازمند تولید در حجم کمتر و با آب حداقلی و درآمد بیشتر هستیم و به طور کلی در گام نخست باید آب بری محصول کشاورزی را در نظر داشته باشیم. *ناچاراً امنیت غذایی را باید با 35 میلیون مترمکعب آب تامین کرد کاهش تولیدات استراتژیک باعث زیر سوال بردن امنیت غذایی نخواهد شد؟ در شرایط حساس کنونی که مذاکرات با غرب نیز ادامه دارد آیا کاهش تولید کالاهای اساسی و وابستگی به غیر به صلاح کشور هست ؟ بیایید مسائل سیاسی را وارد تولید نکنیم و به علم تولید عمل کنیم، وقتی گفته می شود که تنها 35 میلیون متر مکعب آب برای بخش کشاورزی وجود دارد با این میزان باید امنیت غذایی و مزیت های فنی و اقتصادی را توجیه کرد، اما به طور قطع با کاهش مصرف آب در کشاورزی ، تولیدات ما از این هم محدود تر خواهد شد که این امر شامل محصولات استراتژیک نیز می‌شود. هر اندازه به تولید کالاهای استراتژیک اهمیت دهیم باز به خارج از کشور محتاج هستیم زیرا پتانسیل لازم (آب) را نداریم به طوری که اگر میزان بهره وری آب را دو برابر کنیم با این مقدار آب حداکثر می توانیم برای 33 میلیون نفر غذا تولید کنیم. در صورت که حتی تمام اراضی کشور را نیز با در نظر گرفتن میزان مجاز بهره برداری آب (35 میلیارد متر مکعب) به کالاهای استراتژیک اختصاص دهیم، حد اکثر می‌توانیم 60 در صد نیاز کشور به کالاهای اساسی را تامین کنیم. به نظر می رسد با کاهش سهم بهره‌برداری بخش کشاورزی از منابع آبی، وایستگی کشور را به واردات محصولات کشاورزی افزایش می دهیم. به مردم نمی توانیم بگوییم که میوه، سبزی، گوچه فرنگی یا پیاز که جزء کالاهای اساسی نیستند، نخورند، زمانی که گوجه فرنگی به چهار هزار تومان می رسد داد همه در می آید پس دیگر تفاوتی میان کالای اساسی و غیر اساسی نیست! از طرفی واردات ما هم اینک نیز در بخش کشاورزی زیاد است به طوری که 75درصد مرغ مورد نیازمان را از خارج کشور تامین می کینم! *گوجه و پیاز هم کالای اساسی و کمبود آن موضوع امنیتی شد وضعیت تولید مرغ ما که مناسب است، حتی مازاد تولید داریم! صنعت مرغداری ما به صنعت مونتاژ تبدیل شده است به طوری که 75 درصد نهاده‌های (خوراک مورد نیاز طیور یعنی ذرت و سویا) مورد نیاز کشور از طریق واردات انجام می شود و تنها در کشور ما جوجه، دان را می خورد و به مرغ تبدیل می شود! همچنین 90 در صد روغن و 40 درصد گوشت قرمز (اعم از واردات علوفه و گوشت ) از طریق واردات تامین می شود. در شرایط فعلی همه کالاهای مورد نیاز کشور مهم و اساسی به حساب می‌آیند و در صورتی که خیار،گوجه پیاز سیب زمینی و جعفری هم نباشد موضوع امنیتی می شود! چه شد که وضعیت منابع آبی کشور به این حال در آمد؟ در حالی که از اوایل انقلاب تا سال 83، 45 میلیارد متر مکعب از منابع آبی تجدید ناپذیر و فسیلی برداشت شده بود این میزان در 8 سال گذشته به 75 میلیارد متر مکعب افزایش یافت و میزان این منایع آبی 160 میلیارد مکعبی را تا 75 درصد کاهش داد. این روز ها مباحث مختلفی پیرامون توقف سد سازی در کشور مطرح می شود این امر تا چه حد راهگشا است؟ ساختن سد بدون توجه به بهره برداری آن از جمله مشکلاتی است که به آن توجه لازم نشده و تعداد سد‌های موجود در کشور بیشتر از نیاز است. برای نمونه روی رودخانه کرخه 13 میلیارد متر کعب سد ساخته شده در حالی که کل آورد این رودخانه در سالهای اخیر 6.5 میلیاردر متر مکعب بوده است. * دولت سازندگی به دلیل مانور تبلیغاتی ساخت‌وساز مرعوب سدسازان شد اتفاقا این انتقادها به نحوی به خود شما نیز وارد است. بیشترین میزان سد سازی‌ها در زمانی که شما در دولت سازندگی مسولیت داشتید، ساخته و از آنها با افتخار یاد شده است، چرا همان موقع شما اعتراض نکردید و جلوی سد سازی ها نایستادید؟ ما به سد سازی افتخار نمی کردیم! و همان موقع گلایه داشتیم که به جای سد سازی، شبکه ها را بسازید برای مثال سد گاو‌شان را برای 15 هزار هکتار ساختیم اما الان برای 500 هکتار آب دارد، سد کرخه را ساختیم اما اکنون آب ندارد، سد خدا آفرین را ساختیم شبکه آن را نساختیم. اعتراض ما در آن دوران و اکنون این بود که سد سازی‌ها زیاد است اما به دلیل مانور تبلیغاتی ساخت و ساز و داشتن مشاور و پیمانکاران قدرتمند در پروژه‌ها، دولت مرعوب شد و از طرفی نماینده‌های مجلس برای ساخت سد به دولت فشار سیاسی می آوردند که این امر منابع آب مملکت را ویران کرد. با توجه به مسولیتی که در هیئت دولت داشتید در آن زمان نمی‌توانستید جلوی سد سازی‌ها را بگیرید تا به قول خود شما باعث ویرانی منابع آبی کشور نشود؟ در آن زمان زور ما به پیمانکاران و مشاوران نمی‌رسید به خصوص اینکه وقتی این افراد قدرتمند به دولت وابسته می‌شدند زورشان بیشتر می‌شد. وزارت نیرو، پیمان کاران و نماینده‌های مجلس به صورت جزیره‌ای به موضوع نگاه می‌کردند. * چیت‌چیان نیاز به حمایت بیشتر دارد چرا فکری برای آبخیز داری نمی‌شود تا به نحوی از هدر رفت آب جلوگیری به عمل آید؟ فکر می کنم که شما در بخش آب و کشاورزی مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز مسئولیت دارید. آبخیز داری،آبخوان داری و جمع آوری آب در کشور باید در یک پکیج جامع توسط وزارت نیرو انجام گیرد. چیت چیان در این زمینه نیاز به حمایت بیشتر دولت دارد. یعنی آبخیز داری به میزان لازم در کشور انجام می‌شود؟ بالاخره آب‌های ما محدود است ، در صورتی که آبخیز داری انجام شود و آب‌ها به زمین فرو رود سد‌ها خالی می‌ماند اما در نهایت باید اعتراف کرد که مدیریت منابع آب کشور از هم پاشیده است.