سهم دامداران و باغداران از صندوق حمایت؟

این شرکت اما نه از رانت مستقیم نفتی منتفع است و نه کاملا دولتی محسوب می‌شود. شرکت مادر تخصصی صندوق حمایت از توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی، یا چنانکه می‌توان از عبارت ساده‌تر «صندوق حمایت از توسعه کشاورزی» به‌جای عنوان طول و طویل آن استفاده کرد درحال حاضر حدود 800 میلیارد تومان سرمایه در اختیار دارد و به‌گفته رییس هیات‌مدیره و مدیرعامل آن از ابتدای تاسیسش در سال 83 تا انتهای دی 93، 3700میلیارد تومان تسهیلات به سهامداران غیردولتی خود پرداخت کرده است. این شرکت در سال 1383 هجری شمسی و با سرمایه اولیه 3.4میلیارد تومان افتتاح شده و به ادعای مدیرعامل و رییس هیات‌مدیره‌اش تا به امروز حتی یک نفر از سهامدارانش از دریافت تسهیلات آن بازنمانده‌اند. عبدالکریم رضوی اردکانی درباره سهم بخش‌های مختلف کشاورزی از این صندوق گفت: بخش‌های دام و طیور همین طور باغبانی و زراعی بیشترین سهم را از سرمایه‌های این صندوق در 10سال گذشته برده‌اند. شرکت‌های مادر تخصصی شرکت‌هایی هستند که بخش عمده سهام شرکت‌های زیرمجموعه خود را در دست دارند و از این طریق قادر به سیاست‌گذاری و تعیین خط مشی برای شرکت‌های زیرمجموعه خود هستند. شرکت مادر تخصصی صندوق حمایت از توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی نیز با همین هدف افتتاح شد تا با تاسیس و تحت حمایت قرار دادن صندوق‌های کوچک‌تر در سطح کشور، گره تامین نقدینگی بخش کشاورزی را بگشاید. تجربه انحصار اجازه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی توسط دولت و توفیق اندک این روش، موجبات تشکیل صندوق‌های غیردولتی برای حمایت از توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی وکاهش تصدی‌های غیرضرور دولتی در این بخش را فراهم آورد. ماده 12 «قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی» فلسفه وجودی این صندوق را توضیح می‌دهد. مطابق این ماده، این وزارتخانه «موظف است در جهت حمایت از توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی نسبت به تشکیل صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی با مشارکت تولیدکنندگان اقدام کند. اساسنامه این صندوق‌ها توسط وزارت جهاد کشاورزی تهیه و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید. سرمایه اولیه صندوق‌ها از محل کمک‌های دولت، فروش اموال و امکانات مازاد این وزارتخانه که پس از فروش به خزانه‌داری کل واریز و معادل 100درصد آن تا مبلغ یک‌هزار میلیارد ریال تخصیص یافته تلقی می‌شود، تامین می‌گردد». دولت به‌عنوان ناظر و نه سیاستگذار رضوی اردکانی از تاسیس 88 صندوق غیردولتی حمایت از توسعه بخش کشاورزی از سال 83 تاکنون خبر می‌دهد؛ 32صندوق استانی، 7 صندوق تخصصی، 10صندوق اعتبارات خرد زنان روستایی و عشایری و 39 صندوق شهرستانی که مجموع تسهیلات پرداختی این صندوق‌های غیردولتی به سهامداران از ابتدای تشکیل این صندوق‌ها تا پایان دی سال 93 بیش از 37هزارمیلیارد ریال بوده است، آن هم به صورت قرض‌الحسنه و باکارمزد حداکثر 4درصد. رضوی اردکانی از رتبه صندوق‌های مختلف از نظر میزان سرمایه در دسترس هم سخن گفت: «بیشترین میزان سرمایه متعلق به صندوق‌های استانی با 64.02 درصد کل سرمایه و در مرتبه بعدی صندوق‌های تخصصی با 24.9درصد تعلق دارد. صندوق‌های شهرستانی با 10.4درصد سرمایه در مرتبه سوم و صندوق‌های زنان با 0.4درصد دارای کمترین میزان سرمایه هستند.» وی گفت: از نظر سرمایه صندوق حمایت از توسعه صنعت دامپروری با 127.8میلیارد تومان رتبه اول و بعد از آن صندوق حمایت از توسعه بخش کشاورزی استان خوزستان با 55.7 میلیارد تومان در مرتبه دوم است. وی همچنین به حمایت مالی و اعتباری صندوق‌های غیردولتی از سهامداران خود در سال جاری اشاره کرد و گفت: بیشترین پرداخت تسهیلات در 10ماه اول امسال مربوط به صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی استان‌های یزد، خراسان رضوی و اصفهان است. 31.4درصد تسهیلات به زیربخش دام و طیور و 27.6درصد تسهیلات در زیربخش زراعت و باغبانی پرداخت شده ‌است. صنایع و خدمات کشاورزی و عشایری در رده‌های بعدی قرار دارند. اعطای تسهیلات تنها در ابتدای زنجیره تولید صندوق اما از ابتدای امسال رقمی بیش از سرمایه خود را در قالب تسهیلات به سهامداران ارایه داده است. به‌گفته رضوی اردکانی در مدت 10ماه ابتدایی سال جاری 8 هزار و 781میلیارد ریال تسهیلات توسط صندوق‌های غیردولتی حمایت از توسعه بخش کشاورزی پرداخت شده است. از منصور بنیاب، سرپرست روابط عمومی و امور بین‌الملل این صندوق می‌پرسم که چطور چنین چیزی امکان دارد. بنیاب پاسخ می‌دهد: «سرمایه خود ما همان عدد حدود 800 میلیارد تومان است. در مورد صندوق نباید ذهنیتی مشابه یک بانک داشته باشید. اولا این صندوق فقط برای سرمایه در گردش تسهیلات می‌دهد و نه برای سرمایه‌گذاری اولیه؛ ثانیا ما تسهیلات را براساس طول دوره تولید به سهامدار می‌دهیم. مثلا اگر طول دوره تولید یک مرغداری را 4ماه فرض کنیم، این واحد مرغداری موظف است تسهیلات دریافتی را ظرف مدت 4ماه به صندوق برگرداند و بعد درصورت نیاز مجددا تسهیلات دریافت کند بنابراین کاملا طبیعی است که مبلغ کل تسهیلات اعطایی از سرمایه ثابت صندوق بیشتر شود.» بیناب در مورد حذف واسطه‌ها به کمک صندوق نیز می‌گوید: «هرچه صندوق قدرتمند‌تر و ثروتمند‌تر شود، ما بیشتر قادرخواهیم بود دلالان و واسطه‌ها را از زنجیره تولید حذف کنیم. کشاورز یا تشکل ثروتمند دیگر زیر بار زورگویی دلال نخواهد رفت.» او همچنین در مورد برنامه‌های آینده صندوق گفت و از تعامل چهره به چهره با استانداران استان‌های مختلف کشور برای معرفی صندوق خبر داد. «در فاز اول فعالیتمان، صندوق‌های استانی را تشکیل دادیم و در فاز بعدی به سمت تشکیل صندوق‌های بیشتر در همه شهرستان‌ها خواهیم رفت.» رضوی اردکانی در مورد اعمال سیاست‌های بالادستی برای اولویت‌بندی اعطای تسهیلات گفت: «تنها سیاستی که ما در اعطای تسهیلات دنبال می‌کنیم توجه به زنجیره تولید است. در واقع سعی ما بر آن است که اولویت اعطای تسهیلات با فعالان ابتدای هر زنجیره تولید باشد. برای مثال در زنجیره تولید میگو قاعدتا خرده‌فروش میگو در انتهای فهرست اولویت‌بندی دریافت تسهیلات خواهد بود.» تشکیل صندوق‌های غیردولتی حمایت از توسعه بخش کشاورزی با مشارکت تولیدکنندگان و سرمایه آنان درکنار کمک دولت (شرکت مادر تخصصی) به‌عنوان زیرساخت ازجمله گام‌های تقویت سرمایه اجتماعی به‌شمار می‌رود. این صندوق‌ها که با سرمایه‌گذاری حداقلی 51 درصدی تولیدکنندگان غیردولتی و توسط آنان تشکیل می‌شوند با انتخاب اعضای هیات‌مدیره و سایرگردانندگان از میان خودشان اداره می‌شوند و حضور دولت به‌عنوان یکی از سهامدارن، تنها برای امکان ارتباط مستقیم با نهاد حکومت و با کارکرد آگاهی از شرایط در تدوین برنامه و سایست‌های اجرایی معنی می‌شود. صندوق حمایت از توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی شاید نمونه‌یی باشد موفق از تلاش برای تقویت بخش خصوصی و کمرنگ کردن نقش دولت در حوزه کشاورزی.