قرارداد مخفیانه گام به گام میان تهران و واشنگتن / در مسقط توافق نانوشته‌ای صورت گرفت؟

اقتصادآنلاین - پرستو بهرامی راد؛ تهران و واشنگتن پس از ماه‌ها مذاکرات غیرمستقیم اواخر مردادماه به توافقی دست پیدا کردند. این توافق شامل تبادل زندانی و آزاد شدن پول‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی بود.

البته هنوز زندانیان تبادل نشده‌اند و پول‌های بلوکه شده نیز باید از طریق قطر دریافت و برای خرید کالاهای غیر تحریمی استفاده شود. قبل از این آمریکا به عراق اجازه داد که دو میلیارد و ۷۶۰ میلیون دلار بدهی خود به ایران را بپردازد. البته این پول هم سرنوشت مشابه‌ پول‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی را پیدا کرده و در قطر برای خریدهای کالاهای بشردوستانه استفاده خواهد شد.

پس از اعلام این توافق شاهد اخبار ضد و نقیضی در خصوص توافقات بیشتری در مورد مسائل هسته‎ای و فروش نفت ایران نیز بودیم. خبرگزاری آسوشیتدپرس به تازگی مدعی شد که مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش جدید خود درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران تائید کرده که این کشور غنی‌سازی را کاهش داده است.

البته این ادعاها بعد از توافق تهران و واشنگتن مطرح شده بود، پیشتر بلومبرگ گزارش داده بود که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش فصلی آتی خود احتمالاً کاهش سرعت غنی‌سازی اورانیوم در ایران را اعلام خواهد کرد و برخی مقامات هسته‌ای ارزیابی می‌کنند که داده‌های آژانس اتمی نشان می‌دهد، ایران در حال تعدیل غنی‌سازی اورانیوم در سطوح بالا است. بلومبرگ همچنین مدعی شده مقامات آمریکایی به طور خصوصی بیان کردند که از قبل شروع به کاهش اجرای تحریم‌ها علیه فروش نفت ایران کرده‌اند و به تهران اجازه می‌دهند تا تولید خود را به بالاترین سطح از زمان شروع محدودیت‌ها در پنج سال پیش بازگرداند.

محمد اسلامی، رییس سازمان انرژی اتمی ایران پیش از این درباره برخی ادعاها مبنی بر کاهش غنی‌سازی ایران در پاسخ به سوال خبرنگار اقتصادآنلاین گفت: غنی‌سازی بر اساس قانون اقدام راهبردی پیش می‌رود و در چارچوب تدابیر کلی نظام تدابیرش پیش می‌رود و ما هم طبق همان اقدام می‌کنیم.

زمان زیادی به جلسه شورای حکام آتی نمانده است و به زودی گزارش مدیرکل آژانس انرژی اتمی رسانه‌ای می‎شود. اگر ادعای رسانه‌های غربی در خصوص گام‌های دیگر توافق مسقط درست باشد. باید گفت که در مسقط روند به شکل جدی‌تر پیش رفته است و باید انتظارات جدیدی در خصوص روابط تهران و واشنگتن داشته باشیم.

احیای برجام ممکن است؟

پرونده برجام به شرایطی رسیده است که نه تهران و نه واشنگتن دیگر به دنبال احیای آن نیستند. در حالی که جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید چندی قبل نقشه راه جدید میان تهران و واشنگتن را ترسیم کرده است. در حقیقت ایران و آمریکا وارد یک توافقی شده‌اند که فراتر از برجام است و شاید بعد امنیتی آن قالب شده است.

به نظر می‎رسد بعد از توافق مسقط امید برای برداشتن گام‌های بیشتر افزایش یافته است. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در جریان سفر به لبنان، در سخنانی درباره تاثیر تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا بر موضوع بازگشت همه طرف‌ها به برجام و نقش قطر و عمان در این گفت‌وگوها گفت: طبعاً انجام درست توافق اخیر غیرمستقیم ایران و آمریکا برای آزادی بخشی از اموال ما و تبادل زندانی، به گفت‌وگو برای لغو تحریم‌ها کمک خواهد کرد. همچنین از سوی سلطان عمان ابتکاری روی میز است و از طریق آن ابتکار تبادل پیام‌هایی در جریان است.

از سوی دیگر علی باقری‌کنی، مذاکره کننده ارشد ایران نیز به تازگی گفته است: امیدواریم با توجه به اینکه روند آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران شدت گرفته است، روند مذاکرات رفع تحریم‌ها نیز به صورت جدی‌تری دنبال شود. همچنین ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز در این خصوص بیان کرد: به تازگی تفاهمی با دولت آمریکا داشتیم و شاهد پیشرفت کار هستیم. این رویکرد اگر به درستی انجام شود می‌تواند گام سازنده‌ای باشد که بتوانیم در مسیر بازگشت متعهدانه طرف آمریکایی به توافق هم گام‌های بعدی را برداریم.

اما سوال اساسی این است که با تمام این شرایط آیا دو کشور به توافقی برای حل مسائل می‎رسند؟

پازل توافق مسقط

روند توافقات میان تهران و واشنگتن را از مرداد امسال نباید دنبال کرد. این روند از سفرهای باقری کنی در اسفند سال پیش به عمان و قطر و همچنین شروع روابط میان تهران و ریاض دنبال کرد.

بعد از توافق برجام در سال ۲۰۱۵ زمزمه‌هایی در خصوص توافقات بیشتر از مسائل هسته‌ای با آمریکا شده بود. یکی از موضوعاتی که بحث می‎شد، شرایط ایران در منطقه بود. حال بعد از چندین سال یکی از مخالفان جدی برجام با ایران وارد روابط امنیتی، سیاسی و اقتصادی شده است.

 به نظر می‌رسد شروع روابط ایران با عربستان کلید اولیه پازل توافقات تهران و واشنگتن بود. در حقیقت با ایجاد روابط تهران و ریاض امنیت بیشتری در منطقه حکفرما شده است و این را بوضوح در چند ماه اخیر می‎توان دنبال کرد.

بعد از این جریان شاهد باز شدن قفل‌هایی در روابط ایران و آمریکا هستیم. اما اینکه این توافقات به کجا خواهد رسید نکته حائز اهمیتی خواهد بود.

به تازگی حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه گفتگو با روزنامه اطلاعات گفت: گفتگوهای ما به مقدار زیادی با طرف‌های مقابل برجامی انجام شده و روی کاغذ آمده است و سندی معروف به «سند سپتامبر» بین ما و طرف‌های مقابل آماده است.

در پی این سخنان ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه درباره سند سپتامبر گفت: سند سپتامبر، سند جدیدی نیست همان روند مذاکرات ایران و ۴+۱ است. آخرین پیش نویس مذاکرات برجامی در سپتامبر سال ۲۰۲۲ میلادی (شهریور۱۴۰۱) آماده جمع بندی و بازگشت همه طرف ها به توافق برجام بود. دولت آمریکا و شرکای اروپایی در محاسبه نادرست با نگاه به اغتشاشات داخلی ایران و سرمایه گذاری بر آن و نیم نگاه به تحولات اوکراین با فرصت سوزی و از میان بردن فرصت از نهایی کردن روند مذاکرات و جمع بندی سرباز زدند .

به نظر می‌رسد ایران سعی دارد روند سند سپتامبر یا همان پیشنویس احیای برجام را نیز بعد سلسله توافقات نانوشته یا مخفیانه در مسقط بار دیگر روی میز بیاورد. اما باید توجه داشت که دولت بایدن در حال آماده شدن برای رقابت‌های انتخاباتی ریاست جمهوری هستند و احتمالاً در روابط خود با تهران بیش از این قدم‌هایی که تا امروز برداشته‌اند، حرکتی نخواهند کرد.

در حقیقت توافقات گام به گام مسقط که ریز به ریز اعلام رسمی می‎شود تا جایی پیش می‌رود که دو طرف روند برد-برد حداقلی را دریافت کنند. در صورت پیروزی دموکرات‌ها در انتخابات ریاست جمهوری شاید این روند ادامه داشته باشد تا توافقی بزرگ. اما در حالی که جمهوری خواهان ممهمان ۴ یا ۸ ساله کاخ سفید بشوند باید منتظر شرایط جدیدی در روند مذاکرات دو کشور باشیم. در واقع به نظر می‎رسد مذاکرات مسقط تا بعد از انتخابات آمریکا و مشخص شدن نتیجه در همین حد باقی خواهد ماند. البته در دنیای سیاست هر اتفاقی ممکن است و شاید تا قبل انتخابات توافقی بزرگ بین تهران و واشگتن رقم بخورد.