آیا بریکس می‌تواند به ایران کمک کند تا از تحریم‌های غرب رهایی یابد؟
ایران که دهه‌هاست در محاصره تحریم‌ها قرار گرفته است، به یک سکوی چندجانبه جدید برای تجارت منطقه‌ای و بین المللی نیاز دارد.
اقتصادآنلاین-آرش نصیری؛ پس از اینکه ایران در تابستان گذشته رسماً برای پیوستن به بریکس درخواست داد، انتظار نمی‌رفت که این دعوت نامه در کمتر از یک سال ارائه شود. برای مثال، فرایند عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای حدود 15 سال طول کشید.
درخواست برای پیوستن به بریکس از سوی دولت ابراهیم رئیسی به عنوان یک تصمیم راهبردی تلقی شد. به نظر می‌رسد که این دولت به جای اینکه به دنبال بهره‌برداری از این اتحاد برای منافع سیاسی داخلی باشد، نگاهی عمل‌گرایانه و واقع بینانه به پتانسیل اقتصادی بلوک بریکس دارد.
دولت رئیسی قصد ندارد در ازای روابط بهتر با غرب از عضویت در اتحادهای بین المللی و منطقه‌ای چشم‌پوشی کند. رئیسی پس از بازگشت از اجلاس اخیر بریکس در آفریقای جنوبی با بیان اینکه ایران از سیاست خارجی برای اهداف سیاست داخلی استفاده نخواهد کرد، خاطرنشان کرد: «ما به دنبال تأمین منافع ملی هستیم ... [از جمله] رفع تحریم‌ها و روابط با کشورهای همسایه.»
علی باقری، معاون وزیر امور خارجه گفت: ایران باید به دنبال منافع ملی در شرق و غرب باشد و تنها به یک نقطه از جهان تکیه نکند. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران گفت که عضویت ایران در بریکس، هدف این کشور برای حمایت از چندجانبه‌گرایی را تقویت می‌کند.
با این حال ایران علناً از برنامه دلارزدایی بریکس حمایت کرده است. چنین حمایتی با هدف توسعه روابط تجاری با قدرت‌های نوظهور جهان جنوب و در عین حال دور شدن از سلطه آمریکا بر مؤسسات مالی جهان انجام می‌شود.
رئیسی در این اجلاس گفت که ایران «توانایی‌های منحصربه‌فردی» دارد و «آماده مشارکت در هر سه حوزه عملکرد بریکس، یعنی سیاسی-امنیتی، اقتصادی-مالی و اجتماعی است.» وی افزود: ایران با موقعیت منحصر به فرد ترانزیتی، منابع عظیم انرژی و توانمندی‌های علمی و مهندسی بالا، مشتاق همکاری با اعضای بریکس در پروژه‌های مشترک اقتصادی و سرمایه‌گذاری است.
در حاشیه نشست بریکس، توافقی دوجانبه برای ایران به منظور توسعه پنج پالایشگاه در آفریقای جنوبی حاصل شد، در حالی که تهران همچنین مذاکراتی را برای پیوستن به بانک توسعه جدید بریکس (NDB) انجام داده است. اقدامی که می‌تواند به تأمین مالی برای پروژه‌های زیرساختی حیاتی این کشور کمک کند. مانند پروژه راهگذر بین‌المللی شمال-جنوب که هند را از طریق ایران به روسیه متصل می کند.
سیاست‌های قهری
ایالات متحده و کشورهای اروپایی به عنوان بخشی از سیاست‌های خود با هدف منزوی کردن ایران، این کشور را برای بیش از چهار دهه از دسترسی به سیستم‌های مالی جهانی محروم کرده‌اند. در حالی که تحریم‌های یکجانبه ایالات متحده، کشورهای غیرغربی را مجبور به پیروی از سیاست‌های قهری واشنگتن در قبال ایران کرده است.
تهران که حذف دائمی تحریم‌ها را بسیار بعید می‌داند، به وضوح امیدوار است که پیوستن به بریکس فرصت‌های جدیدی را برای تسهیل تجارت خارجی فراهم کند. فرصت‌هایی که بدون وابستگی به دلار و سیستم مالی غرب باشد. در عین حال، دولت رئیسی می‌خواهد بر دامنه روابط مالی و اقتصادی خارجی با جهان جنوب بیفزاید و از اتکای بیش از حد به پکن و مسکو اجتناب کند.
با این حال اندیشکده‌های دولت ایران استدلال می‌کنند که ایران باید نسبت به توانایی‌های بریکس واقع‌بین باشد و آن را یک نیروی ضدغربی تلقی نکند. بریکس هنوز فاقد هماهنگی لازم سیاسی و استراتژیک بین اعضا است و رقابت داخلی بین کشورهایی مانند چین و هند ابزاری کلیدی برای ایالات متحده برای محدود کردن اثربخشی این گروه است.
تهران نمی‌تواند انتظار داشته باشد که بریکس در آینده نزدیک اقتصاد داخلی، تجارت خارجی یا معاملات مالی این کشور را به طور اساسی تغییر دهد.
به نظر می‌رسد دیدگاه غالب در بریکس در حال حاضر پایبندی به نظم بین المللی موجود و اجتناب از تقابل پرهزینه با ساختارهای سنتی اقتصادی و سیاسی است. به عنوان مثال ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در مواجهه با حکم بازداشت دادگاه بین المللی کیفری از حضور در نشست اخیر بریکس در آفریقای جنوبی صرف نظر کرد. بانک توسعه جدید همچنین اظهار کرده است که در بحبوحۀ تحریم‌های غرب، پروژه‌های جدید در روسیه را در نظر نخواهد داشت.
علاوه بر این، روابط استراتژیک هند با ایالات متحده و مشارکت در ابتکارات ژئواکونومیک مانند I2U2 – که شراکتی بین هند، اسرائیل، امارات متحده عربی و ایالات متحده است - نشان می‌دهد که شرکای کلیدی غربی برای دهلی نو حیاتی هستند.
برخی از اعضای مؤسس بریکس مانند برزیل و هند و برخی از اعضای آتی مانند امارات و عربستان سعودی شرکای منطقه‌ای و متحدان ایالات متحده هستند.
علی‌رغم حرکت ریاض و ابوظبی به سمت تجارت دوجانبۀ غیر دلاری با چین و هند، آنها پیشنهاد نمی‌کنند که استانداردهای مالی و اقتصادی جهانی به رهبری ایالات متحده با بریکس جایگزین شود.
در همین حال، بریکس تنها سکویی است که ایران و این کشورها را به هم متصل می‌کند - اما در غیاب توافق‌نامه‌های خاص یا استانداردهای تجاری، تهران نمی‌تواند انتظار داشته باشد که بریکس در آینده نزدیک اقتصاد داخلی، تجارت خارجی یا معاملات مالی این کشور را به‌طور اساسی تغییر دهد.
ادامه مذاکرات برای حذف یا کاهش تحریم‌های غرب، همراه با گفتگو میان اعضای بریکس برای ایجاد سازوکارها و قوانین شفاف برای تراکنش‌های مالی، پیش‌نیازهای ضروری ایران برای تبدیل بریکس به بستری شکوفا برای پیگیری اهدافش است.
