منظور از فن سالاری چیست و نحوه عملکرد آن چگونه است؟
فن سالاری شکلی از حکمرانی است که در آن مقامات دولتی بالاتر مقامات دولتی یا سیاست‌گذاران پایین‌تر از خود را بر اساس مهارت‌های فنی یا تخصص آنها در یک حوزه خاص انتخاب می‌کنند که به آنها فن‌سالار نیز گفته می‌شود.
تفاوت فن سالاری با دموکراسی متعارف در این است که افراد برگزیده برای نقش رهبری از طریق فرآیندی انتخاب می شوند که به جای بررسی تناسب آنها با منافع اکثریت رأی‌دهندگان بر مهارت های مربوطه و عملکرد ثابت شده آنها تأکید دارد.
افرادی که چنین سمت هایی را در حکومت‌های فن‌سالارانه به دست می‌آورند به عنوان «فن‌سالار» شناخته می شوند. نمونه ای از افراد فن‌سالار ممکن است یکی از مسئولان بانک مرکزی باشد که در اصل در علم اقتصاد آموزش دیده است و از مجموعه قوانینی پیروی می کند که برای داده های تجربی صادق هستند.
نکات کلیدی
فرض بر این است که فن‌سالاران به جای نظر یا منافع شخصی خود اطلاعات به دست آمده از داده ها و روش‌کار عینی مبنای تصمیمات خود قرار می‌دهند.
منتقدان این مدل شکایت دارند که فن سالاری غیردموکراتیک است و خواست افراد جامعه را نادیده می گیرد.
نحوه عملکرد فن سالاری
فن سالاری یک نهاد سیاسی است که توسط متخصصانی (فن‌سالارانی) اداره می‌شود که مقامات بالاتر انتخاب یا منصوب می‌کنند. ظاهراً فن‌سالاران مخصوصاً به دلیل تخصصشان در حوزه‌ای که اختیارات حکومتی آنها را به دست گرفته‌اند، انتخاب می‌شوند. در عمل، از آنجا که فن‌سالاران همیشه باید توسط مقامات بالاتر منصوب شوند، ساختار سیاسی و انگیزه هایی که مقامات بالاتر را تحت تاثیر قرار می‌دهند، همیشه نقشی در انتخاب فن‌سالاران ایفا می کند.
مقاماتی که به عنوان فن‌سالار لقب می‌گیرند ممکن است از ذکاوت یا جذابیت سیاسی خاصی که معمولاً از سیاستمداران منتخب انتظار می رود، برخوردار نباشد. در عوض، ممکن است فن‌سالاران مهارت‌های حل مسئله عمل‌گرایانه‌تر و داده‌محوتری را در عرصه سیاست از خود نشان دهند.
فن سالاری در طول رکود بزرگ در ایالات متحده به یک جنبش محبوب تبدیل شد چرا که در آن زمان اعتقاد بر این بود که متخصصان فنی مانند مهندسان و دانشمندان نسبت به سیاستمداران درک بهتری در مورد پیچیدگی ذاتی اقتصاد خواهند داشت.
مهم
اگرچه در دموکراسی‌ها ممکن است مقامات منتخب مردم بر کرسی‌های قدرت نشسته باشند، اما بیشتر آنها برای اجرای برنامه های خود به تخصص فنی متخصصان منتخب تکیه می کنند.
اقدامات و سیاست‌های دفاعی در دولت اغلب با مشاوره قابل‌توجهی با پرسنل نظامی برای دریافت بینش‌های دست اول آنها تدوین می‌شوند. در این میان، تصمیمات درمانی نیز به شدت بر نظرات و دانش پزشکان مبتنی است و زیرساخت‌های شهری را نمی‌توان بدون مشارکت مهندسان برنامه‌ریزی، طراحی یا اجرا کرد.
نقد فن سالاری
اتکا به فن سالاری از چند جهت قابل نقد است. اعمال و تصمیمات فن‌سالاران ممکن است با اراده، حقوق و منافع افرادی که بر آنها حکومت می کنند در تضاد باشد. این مسئله به نوبه خود اغلب به مخالفت عوام‌گرایانه هم با برخی از تصمیمات سیاستی و فن‌سالارانه خاص و هم به میزان قدرتی که به طور کلی در اختیار فن‌سالاران قرار داده می‌شود، دامن می‌زند. این مشکلات و درگیری ها به پیدایش مفهوم عوام‌گرایانه «دولت پنهان» کمک می کنند یعنی دولتی که متشکل از یک فن سالاری قدرتمند، ریشه دار، غیرپاسخگو و الیگارشی است که بر مبنای نفع خود حکومت می کند.
در یک جامعه دموکراتیک، آشکارترین انتقاد بر فن سالاری این است که تنش ذاتی بین فن سالاری و دموکراسی وجود دارد. فن‌سالاران اغلب ممکن است از اراده مردم پیروی نکنند زیرا طبق تعریف ممکن است از تخصص ویژه‌ای برخوردار باشند که عموم مردم فاقد آن هستند. فن‌سالاران ممکن است در هنگام اتخاذ چنین تصمیماتی در برابر اراده افراد جامعه پاسخگو باشند یا نباشند.
در دولتی که برخی از شهروندان از حقوق تضمین شده خاصی برخوردار هستند، اگر فن‌سالاران بر پایه دانش تخصصی خود به این باور برسند که تجاوز به این حقوق ضروری است یا در جهت منافع عمومی خواهد بود ممکن است به دنبال تجاوز به این حقوق باشند. هم‌چنین، ممکن است تمرکز بر علم و اصول فنی جدا و منفصل از انسانیت و ماهیت جامعه دیده شود. به عنوان مثال، فن‌سالاران ممکن است به جای تاثیرپذیری جمعیت، افراد یا گروه‌های درون جمعیت بر اساس محاسبات داده‌ها تصمیم‌گیری کنند.
در هر دولتی، صرف نظر از اینکه چه کسی فن‌سالاران را منصوب می کند یا نحوه انتصاب آنها، همیشه این خطر وجود دارد که فن‌سالاران سیاست‌هایی را اتخاذ کنند که به جای منافع عموم افراد جامعه به نفع منافع خود آنها یا افرادی باشند که به آنها خدمت می کنند. فن‌سالاران لزوماً قابل اعتماد نیستند، زیرا دانشی که برای اتخاذ تصمیمات خود استفاده می‌کنند تا حد زیادی برای عموم مردم غیرقابل دسترس یا غیر قابل درک است. این مسئله وضعیتی را ایجاد می‌کند که ممکن است با خطر بالایی برای زد و بند، تبانی، فساد و رفیق‌بازی همراه باشد. مشکلات اقتصادی خاصی مانند رانت جویی، رانت‌خواری یا تسخیر نظارتی در حکومت‌های فن‌سالارانه رایج هستند.
