ابزار مالی چیست؟ انواع آن(ابزارهای نقدی و مشتقه)

ابزارهای مالی ممکن است به دو نوع تقسیم شوند: ابزارهای نقدی و ابزارهای مشتقه.

ابزارهای مالی را همچنین می‌توان بسته به اینکه مبتنی بر بدهی هستند یا سهام بر اساس طبقه دارایی‌ها تقسیم کرد.

ابزارهای مبادله ارز خارجی نوع سوم و منحصربه‌فردی از ابزارهای مالی را تشکیل می دهند.

آشنایی با ابزارهای مالی

ابزارهای مالی می توانند اسناد واقعی یا مجازی باشند که یک قرارداد حقوقی شامل هر نوع ارزش پولی را نشان می‌دهند. ابزارهای مالی مبتنی بر سهام نشان دهنده مالکیت یک دارایی هستند. ابزارهای مالی مبتنی بر بدهی نشان دهنده وامی هستند که یک سرمایه گذار به صاحب دارایی داده است.

ابزارهای مبادله ارز خارجی سومین نوع ابزار مالی منحصر به فرد را تشکیل می دهند. هر نوع از ابزارهای مالی زیرمجموعه های مختلف خاص خود را دارند مانند سهام ممتاز و سهام عادی.

مهم

در استانداردهای بین‌المللی حسابداری (IAS) ابزارهای مالی اینگونه تعریف شده‌اند: «هر قراردادی که به ایجاد یک دارایی مالی برای یک واحد تجاری و ایجاد یک بدهی مالی یا ابزار سهامی برای واحد تجاری دیگر منجر شود».

انواع ابزارهای مالی

ابزارهای مالی ممکن است به دو نوع تقسیم شوند: ابزارهای نقدی و ابزارهای مشتقه.

ابزارهای نقدی

ارزش ابزارهای نقدی مستقیماً تحت تأثیر بازارها قرار دارد و توسط بازارها تعیین می شود. این ابزارها می توانند اوراق بهاداری باشند که به راحتی قابل انتقال هستند.

ابزارهای نقدی هم‌چنین ممکن است سپرده ها و وام های مورد توافق وام گیرندگان و وام دهندگان باشند.

ابزارهای مشتقه

ارزش و ویژگی های ابزارهای مشتقه بر اجزای اساسی ابزار مالی مانند دارایی ها، نرخ های بهره، یا شاخص ها مبتنی است.

به عنوان مثال، یک قرارداد اختیار معامله سهام یک ابزار مشتقه است زیرا ارزش خود را از سهام پایه به دست می آورد. قراردادهای اختیار معامله حق خرید یا فروش سهام را در قیمت و تاریخ معینی به دارنده قرارداد می دهند، اما الزامی برای خرید یا فروش ایجاد نمی‌کنند. همانطور که قیمت سهام افزایش و کاهش می یابد، ارزش قراردادهای اختیار معامله نیز افزایش و کاهش می یابد، اگرچه درصد تغییرات ارزش این قراردادها لزوماً به همان درصد تغییرات دارایی پایه نیست.

ممکن است مشتقات فرابورس (OTC) یا مشتقات قابل معامله در بورس وجود داشته باشند. فرابورس بازار یا فرآیندی است که در آن اوراق بهاداری – که در بورس های رسمی ثبت نشده اند – قیمت گذاری و معامله می شوند.

انواع طبقات دارایی ابزارهای مالی

ابزارهای مالی را همچنین بسته به اینکه مبتنی بر بدهی هستند یا سهام می‌توان بر اساس طبقه دارایی تقسیم کرد.

ابزارهای مالی مبتنی بر بدهی

ابزارهای مالی کوتاه مدت و مبتنی بر بدهی یک سال یا کمتر دوام می آورند. اوراق بهادار این نوع از ابزارهای مالی به صورت اوراق قرضه و اوراق تجاری عرضه می شوند. وجه نقد این نوع ابزارهای مالی نیز می تواند به شکل سپرده و گواهی سپرده (CD) باشد.

مشتقات قابل معامله در بورس این دسته از ابزارهای مالی کوتاه مدت و مبتنی بر بدهی ممکن است معاملات آتی نرخ بهره کوتاه مدت باشند. مستقات فرابورس این دسته از ابزارهای مالی نیز قراردادهای آتی نرخ بهره هستند.

ابزارهای مالی مبتنی بر بدهی بلند مدت بیش از یک سال دوام دارند. اوراق بهادار مربوط به این دسته از ابزارهای مالی اوراق قرضه هستند. معادل های نقدی این دسته نیز وام هستند. مشتقات قابل معامله در بورس این دسته از ابزارهای مالی قراردادهای آتی اوراق قرضه و قرادادهای اختیار معاملات آتی اوراق قرضه هستند. مشتقات فرابورس این دسته نیز عبارتند از قراردادهای معاوضه نرخ بهره، سقف و کف نرخ بهره، قراردادهای اختیار معامله نرخ بهره و مشتقات نامتعارف.

ابزارهای مالی مبتنی بر سهام

اوراق بهادار مربوط به ابزارهای مالی مبتنی بر سهام، همان سهام هستند. مشتقات قابل معامله در بورس این دسته نیز قرادادهای اختیار معامله و قراردادهای آتی سهام را شامل می‌شوند. مشتقات فرابورس این دسته از ابزارهای مالی نیز قراردادهای اختیار معامله سهام و مشتقات نامتعارف هستند.

ملاحظات ویژه

در دسته ابزارهای مالی مبادله ارز خارجی هیچ‌گونه اوراق بهاداری وجود ندارد. معادل های نقدی این دسته نیز به صورت نرخ مبادله لحظه‌ای ارز هستند که نرخ رایج فعلی را نشان می‌دهد. مشتقات قابل معامله در بورس این دسته نیز به شکل قراردادهای آتی ارز ارائه می‌شوند. مشتقات فرابورس این دسته نیز به شکل قراردادهای اختیار معامله ارز، قراردادهای سلف یکسره و قراردادهای مبادله ارز خارجی عرضه می شوند.